pasokh.dreamphysics.ir
Open in
urlscan Pro
45.135.241.245
Public Scan
Submitted URL: https://www.pasokh.dreamphysics.ir/
Effective URL: https://pasokh.dreamphysics.ir/
Submission: On June 30 via api from US — Scanned from DE
Effective URL: https://pasokh.dreamphysics.ir/
Submission: On June 30 via api from US — Scanned from DE
Form analysis 2 forms found in the DOM
GET https://pasokh.dreamphysics.ir/
<form class="jet-ajax-search__form" method="get" action="https://pasokh.dreamphysics.ir/" role="search" target="">
<div class="jet-ajax-search__fields-holder">
<div class="jet-ajax-search__field-wrapper">
<label for="search-input-6a6a57f" class="screen-reader-text">جستجو ...</label>
<span class="jet-ajax-search__field-icon jet-ajax-search-icon"><svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" id="Layer_1" x="0px" y="0px" viewBox="0 0 269.2 268.9"
style="enable-background:new 0 0 269.2 268.9;" xml:space="preserve">
<style type="text/css">
.st0 {
fill: #117CDE;
}
</style>
<g id="Layer_2_1_">
<g id="Layer_1-2">
<path class="st0"
d="M269.2,75.1L194.1,0c-55.6,55.3-111,110.8-166.5,166.2c-2.1,2.2-3.7,5-4.6,7.9C15.5,200.9,8,227.8,0.7,254.6 c-2.8,10.2,3.5,16.4,13.8,13.6c26.9-7.4,53.7-14.8,80.6-22.4c3-0.9,5.7-2.4,7.9-4.6C158.5,185.9,213.9,130.6,269.2,75.1z M24.2,245.5L42,181.3c15.6,15.6,30.6,30.6,46.1,46.1C67.2,233.1,46.3,239.4,24.2,245.5z M88,227.4l-46-46.1l10.2-10.2v0.1 L194,29.7c15.1,15,30.5,30.5,45.7,45.6c-47.2,47.1-94.2,94.8-141.4,141.9l0,0L88,227.4z">
</path>
</g>
</g>
</svg></span> <input id="search-input-6a6a57f" class="jet-ajax-search__field" type="search" placeholder="دنبال چی می‌گردی؟ ..." value="" name="s" autocomplete="off">
<input type="hidden" value="{"search_taxonomy":"articles-term"}" name="jet_ajax_search_settings">
</div>
<div class="jet-ajax-search__categories"><select name="jet_ajax_search_categories" data-placeholder="دسته‌بندی" id="jet_ajax_search_categories_6a6a57f" class="jet-ajax-search__categories-select" style="display: none;">
<option value="0" selected="selected">دسته‌بندی</option>
<option class="level-0" value="952909"> ویژه نامه ها</option>
<option class="level-1" value="952925"> ولادت امام رضا(ع)</option>
<option class="level-1" value="952914"> 28 صفر</option>
<option class="level-1" value="952926"> حج</option>
<option class="level-1" value="952927"> حجاب</option>
<option class="level-1" value="952943"> خانواده</option>
<option class="level-1" value="952918"> دهه فجر انقلاب اسلامی</option>
<option class="level-1" value="952922"> روز قدس</option>
<option class="level-1" value="952955"> سالروز کودتای رضاخان</option>
<option class="level-1" value="952957"> شب قدر</option>
<option class="level-1" value="952924"> شهادت امام جعفر صادق(ع)</option>
<option class="level-1" value="952928"> غدیر</option>
<option class="level-1" value="952954"> فتنه ۱۴۰۱</option>
<option class="level-1" value="952944"> محرم</option>
<option class="level-1" value="952921"> مولود کعبه</option>
<option class="level-1" value="952923"> نزول قرآن برای اعراب و منطقه ای بودن دین اسلام</option>
<option class="level-1" value="952956"> نیمه شعبان</option>
<option class="level-1" value="952915"> هفته وحدت</option>
<option class="level-1" value="952913"> ویژه نامه اربعین</option>
<option class="level-1" value="952917"> ویژه نامه سیزده آبان</option>
<option class="level-1" value="952910"> ویژه نامه غروب آفتاب جماران</option>
<option class="level-1" value="952911"> ویژه نامه قیام خونین ۱۵ خرداد</option>
<option class="level-1" value="952912"> ویژه نامه هفته دفاع مقدس</option>
<option class="level-1" value="952916"> ویژه نامه ورود حضرت فاطمه معصومه</option>
<option class="level-0" value="21590">آثار مرکز</option>
<option class="level-1" value="21592"> مجله صباح</option>
<option class="level-0" value="21464">تاريخ و سيره</option>
<option class="level-1" value="21465"> تاريخ اسلام</option>
<option class="level-2" value="21473"> امام باقر (ع)</option>
<option class="level-2" value="21477"> امام جواد (ع)</option>
<option class="level-2" value="21470"> امام حسن مجتبي (ع)</option>
<option class="level-2" value="21471"> امام حسين (ع)</option>
<option class="level-2" value="21476"> امام رضا (ع)</option>
<option class="level-2" value="21472"> امام سجاد (ع)</option>
<option class="level-2" value="21474"> امام صادق (ع)</option>
<option class="level-2" value="21479"> امام عسکري (ع)</option>
<option class="level-2" value="21468"> امام علي (ع)</option>
<option class="level-2" value="21475"> امام کاظم (ع)</option>
<option class="level-2" value="21480"> امام مهدي (ع)</option>
<option class="level-2" value="21478"> امام هادي (ع)</option>
<option class="level-2" value="21467"> پيامبر اسلام (ص)</option>
<option class="level-2" value="21481"> تاريخ تشيع</option>
<option class="level-2" value="21469"> حضرت زهرا (س)</option>
<option class="level-2" value="21482"> خلفا</option>
<option class="level-2" value="21466"> کليات تاريخ اسلام</option>
<option class="level-1" value="21502"> حوزه هاي علميه</option>
<option class="level-2" value="21504"> ارکان</option>
<option class="level-3" value="21941"> زعامت و مرجعيت</option>
<option class="level-2" value="21510"> بايسته هاي حوزه</option>
<option class="level-3" value="21965"> حوزه علميه و تبليغ</option>
<option class="level-3" value="21983"> حوزه علميه و مقتضيات زمان</option>
<option class="level-3" value="21963"> حوزه علميه، و تهذيب</option>
<option class="level-2" value="21506"> حوزه، سياست، جامعه</option>
<option class="level-3" value="21949"> حوزه علميه و انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-3" value="21950"> حوزه علميه و حكومت اسلامي</option>
<option class="level-3" value="21953"> وحدت حوزه و دانشگاه</option>
<option class="level-2" value="21507"> در کلام بزرگان</option>
<option class="level-3" value="21954"> حوزه علميه و امام خميني(ره)</option>
<option class="level-3" value="21955"> حوزه علميه و مقام معظم رهبري</option>
<option class="level-2" value="21503"> کليات</option>
<option class="level-3" value="21922"> آشنايي اجمالي با حوزه علميه</option>
<option class="level-3" value="21924"> اهداف و رسالت حوزه علميه</option>
<option class="level-3" value="21926"> تاريخچه حوزه علميه</option>
<option class="level-3" value="21982"> تشكيلات حوزه علميه</option>
<option class="level-3" value="21925"> ويژگي هاي حوزه علميه</option>
<option class="level-2" value="21511"> مدارس و حوزه هاي علميه</option>
<option class="level-3" value="21977"> حوزه هاي علميه ايران</option>
<option class="level-3" value="21978"> حوزه هاي علميه عراق</option>
<option class="level-3" value="21979"> حوزه هاي علميه عربستان</option>
<option class="level-3" value="21980"> ساير حوزه هاي علميه جهان اسلام</option>
<option class="level-2" value="21509"> نظام آموزشي</option>
<option class="level-3" value="21960"> نظام علمي و آموزشي حوزه‌هاي علميه</option>
<option class="level-1" value="21484"> علما و بزرگان شيعه</option>
<option class="level-2" value="21488"> جايگاه و عملکرد علماي شيعه</option>
<option class="level-2" value="21490"> جلوه هاي سياسي اجتماعي علما</option>
<option class="level-2" value="21486"> زندگي نامه علماي نامدار</option>
<option class="level-2" value="21489"> سيره عملي و اخلاقي علما</option>
<option class="level-2" value="21487"> علم و عالم در فرهنگ اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21492"> مصنفات معروف علما</option>
<option class="level-3" value="21501"> کتب اخلاقي</option>
<option class="level-3" value="21496"> کتب اصول فقه</option>
<option class="level-3" value="21500"> کتب تاريخي</option>
<option class="level-3" value="21494"> کتب حديثي</option>
<option class="level-3" value="21497"> کتب رجالي</option>
<option class="level-3" value="21495"> کتب فقهي</option>
<option class="level-3" value="21499"> کتب فلسفي</option>
<option class="level-3" value="21493"> کتب قرآني</option>
<option class="level-3" value="21498"> کتب کلامي</option>
<option class="level-0" value="21305">تربيت اسلامي</option>
<option class="level-1" value="21320"> اخلاق اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21313"> اخلاق و فرهنگ</option>
<option class="level-2" value="21308"> ارزش اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21312"> اقسام اخلاق</option>
<option class="level-3" value="21884"> اخلاق اجتماعي (رابطه انسان با اجتماع)</option>
<option class="level-3" value="21886"> اخلاق اخروي (رابطه انسان با آخرت)</option>
<option class="level-3" value="21882"> اخلاق الهي (رابطه انسان با خدا)</option>
<option class="level-3" value="21883"> اخلاق فردي(رابطه انسان با خود)</option>
<option class="level-3" value="21885"> اخلاق محيطي (رابطه انسان با محيط)</option>
<option class="level-2" value="21317"> برخي از دستورالعمل هاي اخلاقي بزرگان</option>
<option class="level-2" value="21316"> بررسي مقايسه اي اخلاق</option>
<option class="level-2" value="21310"> خودسازي اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21309"> خودشناسي اخلاقي (تربيت اخلاقي)</option>
<option class="level-2" value="21311"> ديگرسازي اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21315"> رشد اخلاقي از نظر انديشمندان</option>
<option class="level-2" value="21306"> کليات علم اخلاق</option>
<option class="level-1" value="21321"> توصيه هاي تربيتي</option>
<option class="level-2" value="21323"> ازدواج</option>
<option class="level-2" value="21330"> اشتغال</option>
<option class="level-2" value="21328"> بانوان</option>
<option class="level-2" value="21334"> بهداشت و تغذيه</option>
<option class="level-2" value="21329"> تحصيل</option>
<option class="level-2" value="21333"> تفريح و اوقات فراغت</option>
<option class="level-2" value="21322"> تکنيک هاي موفقيت</option>
<option class="level-2" value="21327"> جوانان و نوجوانان</option>
<option class="level-2" value="21331"> مسائل فرهنگي ديني</option>
<option class="level-2" value="21332"> مشکلات و اختلالات رواني</option>
<option class="level-2" value="21324"> همسران و تفاهم خانواده</option>
<option class="level-1" value="21374"> داستان ها و حکايات</option>
<option class="level-2" value="21393"> اصحاب معصومين(ع)</option>
<option class="level-2" value="21381"> امام باقر(ع)</option>
<option class="level-2" value="21385"> امام جواد(ع)</option>
<option class="level-2" value="21386"> امام حسن(ع)</option>
<option class="level-2" value="21388"> امام حسين(ع)</option>
<option class="level-2" value="21395"> امام خميني(ره)</option>
<option class="level-2" value="21384"> امام رضا(ع)</option>
<option class="level-2" value="21380"> امام سجاد(ع)</option>
<option class="level-2" value="21382"> امام صادق(ع)</option>
<option class="level-2" value="21389"> امام عسگري(ع)</option>
<option class="level-2" value="21378"> امام علي(ع)</option>
<option class="level-2" value="21383"> امام کاظم(ع)</option>
<option class="level-2" value="21390"> امام مهدي(عج)</option>
<option class="level-2" value="21387"> امام هادي(ع)</option>
<option class="level-2" value="21377"> پيامبر اسلام(ص)</option>
<option class="level-2" value="21407"> توبه</option>
<option class="level-2" value="21404"> جوانان</option>
<option class="level-2" value="21379"> حضرت زهرا(س)</option>
<option class="level-2" value="21402"> خانواده، والدين، فرزندان</option>
<option class="level-2" value="21376"> داستانهاي پيامبران و بزرگان در قرآن</option>
<option class="level-3" value="21887"> حضرت آدم(ع)</option>
<option class="level-3" value="21892"> حضرت ابراهيم(ع)</option>
<option class="level-3" value="21888"> حضرت ادريس(ع)</option>
<option class="level-3" value="21893"> حضرت اسماعيل(ع) و حضرت اسحاق(ع)</option>
<option class="level-3" value="21906"> حضرت الياس(ع)</option>
<option class="level-3" value="21897"> حضرت ايّوب(ع)</option>
<option class="level-3" value="21903"> حضرت داود(ع)</option>
<option class="level-3" value="21910"> حضرت زکريا(ع)</option>
<option class="level-3" value="21904"> حضرت سليمان بن داود(ع)</option>
<option class="level-3" value="21899"> حضرت شعيب(ع)</option>
<option class="level-3" value="21891"> حضرت صالح(ع)</option>
<option class="level-3" value="21912"> حضرت عيسي(ع)</option>
<option class="level-3" value="21894"> حضرت لوط(ع)</option>
<option class="level-3" value="21913"> حضرت محمد(ص)</option>
<option class="level-3" value="21900"> حضرت موسي(ع)</option>
<option class="level-3" value="21889"> حضرت نوح(ع)</option>
<option class="level-3" value="21890"> حضرت هود(ع)</option>
<option class="level-3" value="21911"> حضرت يحيي(ع)</option>
<option class="level-3" value="21896"> حضرت يوسف(ع)</option>
<option class="level-3" value="21905"> حضرت يونس(ع)</option>
<option class="level-2" value="21411"> داستانهايي درباره قرآن</option>
<option class="level-2" value="21397"> دعا</option>
<option class="level-2" value="21409"> دفاع مقدس و شهدا</option>
<option class="level-2" value="21406"> دوستي ها</option>
<option class="level-2" value="21400"> رذايل اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21403"> رزق و روزي و نعمت ها</option>
<option class="level-2" value="21401"> زنان و دختران</option>
<option class="level-2" value="21410"> ساير مباحث</option>
<option class="level-2" value="21405"> شيطان</option>
<option class="level-2" value="21394"> علما و بزرگان</option>
<option class="level-2" value="21399"> فضايل اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21391"> قضاوتهاي حضرت علي(ع)</option>
<option class="level-2" value="21392"> محبت و انس با اهلبيت(ع)</option>
<option class="level-2" value="21408"> مرگ، برزخ، قيامت</option>
<option class="level-2" value="21396"> مقام معظم رهبري</option>
<option class="level-2" value="21398"> نماز</option>
<option class="level-1" value="21358"> دعا شناسي</option>
<option class="level-2" value="21360"> آشنايي با دعا در فرهنگ شيعه</option>
<option class="level-2" value="21366"> داستانهايي درباره دعا</option>
<option class="level-2" value="21364"> دعا و مناجات در آئينه اشعار</option>
<option class="level-2" value="21359"> دعاهاي مفاتيح الجنان</option>
<option class="level-3" value="21367"> ادعيه مشهور</option>
<option class="level-3" value="21368"> ادعيه و اعمال روزها</option>
<option class="level-3" value="21371"> ساير ادعيه</option>
<option class="level-2" value="21361"> گلچين ادعيه</option>
<option class="level-1" value="21373"> رذايل اخلاقي</option>
<option class="level-1" value="21372"> فضايل اخلاقي</option>
<option class="level-1" value="21335"> نماز و عبادت</option>
<option class="level-2" value="21338"> آثار نماز</option>
<option class="level-2" value="21345"> اجلاس نماز و پيام هاي رهبري</option>
<option class="level-2" value="21346"> احکام شرعي نماز</option>
<option class="level-2" value="21347"> استفتائات</option>
<option class="level-2" value="21351"> اسوه هاي نماز(شهدا و آزادگان)</option>
<option class="level-2" value="21350"> اسوه هاي نماز(علما و بزرگان)</option>
<option class="level-2" value="21349"> اسوه هاي نماز(معصومين)</option>
<option class="level-2" value="21356"> اشعار</option>
<option class="level-2" value="21339"> انس و ترويج نماز</option>
<option class="level-2" value="21341"> تفسير و پيام آيات نماز در قرآن</option>
<option class="level-2" value="21337"> جايگاه و اهميت نماز</option>
<option class="level-2" value="21353"> داستان هاي نماز</option>
<option class="level-2" value="21352"> سخنراني و گفتگو</option>
<option class="level-2" value="21336"> عبادت در فرهنگ اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21340"> مسجد</option>
<option class="level-2" value="21342"> نماز در روايات</option>
<option class="level-2" value="21348"> نمازهاي مستحبي</option>
<option class="level-0" value="21990">حقوق</option>
<option class="level-1" value="21993"> حقوق خصوصي</option>
<option class="level-2" value="211010"> اموال و مالکيت</option>
<option class="level-2" value="211009"> حقوق خانواده</option>
<option class="level-3" value="211014"> ارث</option>
<option class="level-3" value="211013"> ازدواج</option>
<option class="level-3" value="211012"> حقوق زن</option>
<option class="level-2" value="211011"> عقود و معاملات</option>
<option class="level-1" value="21992"> حقوق عمومي</option>
<option class="level-2" value="21998"> حقوق اساسي</option>
<option class="level-3" value="211003"> حقوق ملت و آحاد مردم</option>
<option class="level-3" value="211001"> رهبري و ولايت فقيه</option>
<option class="level-3" value="211004"> ساير مباحث حقوق اساسي</option>
<option class="level-3" value="211002"> شوراي نگهبان</option>
<option class="level-2" value="21999"> حقوق جزا</option>
<option class="level-3" value="211008"> تعزيرات و ديگر مجازاتها</option>
<option class="level-3" value="211005"> حدود</option>
<option class="level-3" value="211007"> ديات</option>
<option class="level-3" value="211006"> قصاص</option>
<option class="level-2" value="211000"> حقوق ماليه</option>
<option class="level-1" value="21991"> کليات حقوق</option>
<option class="level-2" value="21994"> اهداف و مباني و مکاتب حقوقي</option>
<option class="level-2" value="21995"> منابع حقوق</option>
<option class="level-2" value="21997"> نظامهاي حقوقي</option>
<option class="level-0" value="21513">حکومت اسلامي</option>
<option class="level-1" value="21547"> امام خميني</option>
<option class="level-2" value="21548"> آشنايي با آثار و تأليفات</option>
<option class="level-2" value="21550"> امام خميني احياگر اسلام محمدي</option>
<option class="level-2" value="21554"> امام و تعامل با ديگران</option>
<option class="level-2" value="21552"> انديشه هاي امام خميني</option>
<option class="level-2" value="21558"> خاطرات امام خميني</option>
<option class="level-2" value="21556"> در کلام ديگران</option>
<option class="level-2" value="21557"> رحلت امام خميني(ره) و تداوم نهضت</option>
<option class="level-2" value="21551"> رهبري نهضت و انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21555"> رهنمودهاي اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21553"> مراحل زندگي و سيره عملي</option>
<option class="level-2" value="21549"> ويژگي ها و فضائل امام خميني</option>
<option class="level-1" value="21528"> انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21541"> آسيب شناسي انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21543"> انقلاب اسلامي از نگاه انديشمندان</option>
<option class="level-2" value="21542"> انقلاب اسلامي و ديگر انقلابها</option>
<option class="level-2" value="21536"> انقلاب اسلامي و گفتمان سياسي شيعه</option>
<option class="level-2" value="21535"> انقلاب اسلامي و مردم</option>
<option class="level-2" value="21537"> انقلاب اسلامي؛ انقلاب فرهنگي</option>
<option class="level-2" value="21532"> انقلاب اسلامي؛ چرائي، چگونگي و استقرار</option>
<option class="level-2" value="21533"> اهداف و آرمان هاي انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21540"> بازتاب هاي انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21538"> جريانات و تحولات بعد از پيروزي</option>
<option class="level-2" value="21539"> دست آوردها و پيامدها</option>
<option class="level-2" value="21531"> دين، مذهب و معنويت در انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21534"> رهبري انقلاب اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21530"> کليات (شناخت انقلاب)</option>
<option class="level-1" value="21514"> ولايت فقيه</option>
<option class="level-2" value="21517"> ادله و مباني ولايت فقيه</option>
<option class="level-2" value="21518"> پيشينه نظريه ولايت فقيه</option>
<option class="level-2" value="21520"> قانون اساسي و ولايت فقيه</option>
<option class="level-2" value="21516"> کليات</option>
<option class="level-2" value="21519"> مشروعيت ولايت فقيه</option>
<option class="level-2" value="21521"> وظايف و اختيارات ولايت فقيه</option>
<option class="level-2" value="21522"> ولايت فقيه و مردم</option>
<option class="level-2" value="21523"> ولايت فقيه و نظام سياسي آن</option>
<option class="level-0" value="21594">ساير بخش ها</option>
<option class="level-1" value="21595"> شهر مقدس قم</option>
<option class="level-2" value="21596"> شناخت حضرت معصومه</option>
<option class="level-2" value="21597"> شهر مقدس قم</option>
<option class="level-0" value="21433">علوم اسلامي</option>
<option class="level-1" value="21434"> آشنايي با علوم اسلامي</option>
<option class="level-1" value="21447"> اخلاق و تربيت اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21455"> اخلاق و فرهنگ</option>
<option class="level-2" value="21450"> ارزش اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21459"> برخي از دستورالعمل هاي اخلاقي بزرگان</option>
<option class="level-2" value="21458"> بررسي مقايسه اي اخلاق</option>
<option class="level-2" value="21452"> خودسازي اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21451"> خودشناسي اخلاقي (تربيت اخلاقي)</option>
<option class="level-2" value="21453"> ديگرسازي اخلاقي</option>
<option class="level-2" value="21457"> رشد اخلاقي از نظر انديشمندان</option>
<option class="level-2" value="21449"> کليات علم اخلاق</option>
<option class="level-1" value="21461"> فقه و احکام شرعي</option>
<option class="level-2" value="21920"> آشنايي با فقه شيعه</option>
<option class="level-2" value="21634"> استفتائات شرعي</option>
<option class="level-1" value="21436"> فلسفه اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21438"> آشنايي با فلسفه</option>
<option class="level-2" value="21439"> تاريخچه فلسفه</option>
<option class="level-2" value="21444"> ثابت و متغير</option>
<option class="level-2" value="21446"> خداشناسي</option>
<option class="level-2" value="21440"> شناخت شناسي</option>
<option class="level-2" value="21442"> علت و معلول</option>
<option class="level-2" value="21443"> مجرد و مادي</option>
<option class="level-2" value="21445"> مقالات جديد فلسفي</option>
<option class="level-2" value="21441"> هستي شناسي</option>
<option class="level-0" value="21295">قرآن و حديث</option>
<option class="level-1" value="21744"> آشنايي با صحيفه سجاديه</option>
<option class="level-2" value="21745"> شرح دعاهاي صحيفه سجاديه</option>
<option class="level-1" value="21726"> آشنايي با نهج البلاغه</option>
<option class="level-2" value="21732"> داستان هاي نهج البلاغه</option>
<option class="level-2" value="21731"> دانستني هاي نهج البلاغه</option>
<option class="level-2" value="21727"> دسته بندي موضوعي (تفصيلي)</option>
<option class="level-3" value="21739"> آفرينش ـ نعمت ها ـ دنيا</option>
<option class="level-3" value="21734"> امامت</option>
<option class="level-3" value="21737"> خدا شناسي</option>
<option class="level-3" value="21742"> رذايل اخلاقي</option>
<option class="level-3" value="21743"> ساير مباحث</option>
<option class="level-3" value="21740"> عبادت و انس با خداوند</option>
<option class="level-3" value="21738"> عدل</option>
<option class="level-3" value="21736"> فروع دين</option>
<option class="level-3" value="21741"> فضايل اخلاقي</option>
<option class="level-3" value="21735"> معاد</option>
<option class="level-3" value="21733"> نبوت</option>
<option class="level-2" value="21729"> شناخت اميرالمؤمنين امام علي (ع)</option>
<option class="level-2" value="21728"> قرآن و نهج البلاغه</option>
<option class="level-2" value="21730"> نهج البلاغه در كلام انديشمندان</option>
<option class="level-1" value="21746"> حديث شناسي</option>
<option class="level-2" value="21755"> آشنايي با برخي از راويان حديث شيعه</option>
<option class="level-2" value="21756"> آشنايي با جوامع حديثي</option>
<option class="level-2" value="21757"> آشنايي و توضيح احاديث مشهور</option>
<option class="level-2" value="21752"> ارزيابي حديث</option>
<option class="level-2" value="21753"> تحليل و پژوهش در علوم حديث</option>
<option class="level-2" value="21748"> ثقلين (ارتباط قرآن با حديث)</option>
<option class="level-2" value="21747"> جايگاه حديث نزد شيعه</option>
<option class="level-2" value="21750"> درايه (مصطلح الحديث)</option>
<option class="level-2" value="21751"> رجال حديث</option>
<option class="level-2" value="21749"> سير تاريخي حديث و تدوين آن</option>
<option class="level-2" value="21760"> کتابشناسي حديث اهل سنت</option>
<option class="level-2" value="21759"> کتابشناسي حديث شيعه</option>
<option class="level-2" value="21754"> مأخذ شناسي رجال شيعه</option>
<option class="level-2" value="21761"> مراکز تحقيقاتي حديث</option>
<option class="level-1" value="21637"> قرآن شناسي</option>
<option class="level-2" value="21719"> آشنايي با تجويد و قرائات</option>
<option class="level-3" value="21720"> آشنايي با تجويد</option>
<option class="level-3" value="21721"> قرائات قرآن</option>
<option class="level-2" value="21695"> آشنايي با سوره ها و آيات</option>
<option class="level-2" value="21692"> آشنايي و شناخت قرآن</option>
<option class="level-2" value="21722"> آموزش تجويد</option>
<option class="level-2" value="21724"> اشعار</option>
<option class="level-2" value="21701"> اعجاز و تحدّي قرآن</option>
<option class="level-2" value="21704"> انس با قرآن</option>
<option class="level-2" value="21693"> اوصاف و ويژگي هاي قرآن</option>
<option class="level-2" value="21638"> ترجمه و مترجمان</option>
<option class="level-2" value="21639"> تفاسير مترجمان متن کامل</option>
<option class="level-3" value="21644"> تفسير الميزان (عربي)</option>
<option class="level-3" value="21648"> تفسير شبرّ</option>
<option class="level-3" value="21646"> تفسير شواهد التنزيل</option>
<option class="level-3" value="21647"> تفسير قمي</option>
<option class="level-3" value="21649"> تفسير نمونه</option>
<option class="level-3" value="21645"> تفسيرالميزان (فارسي)</option>
<option class="level-2" value="21640"> تفسير و مفسران</option>
<option class="level-3" value="21650"> معرفي تفصيلي تفاسير شيعه</option>
<option class="level-2" value="21716"> تلاوت قرآن و آداب آن</option>
<option class="level-3" value="21718"> آداب قرآن</option>
<option class="level-3" value="21717"> تلاوت قرآن</option>
<option class="level-2" value="21707"> حفظ قرآن</option>
<option class="level-2" value="21715"> داستانها</option>
<option class="level-2" value="21710"> دانستني هاي قرآني</option>
<option class="level-3" value="21713"> آيات و سوره ها</option>
<option class="level-3" value="21711"> علوم قرآني</option>
<option class="level-3" value="21712"> معارف قرآني</option>
<option class="level-2" value="21723"> روش تدريس و روخواني</option>
<option class="level-2" value="21725"> صوت و ترتيل</option>
<option class="level-2" value="21641"> علوم قرآن</option>
<option class="level-3" value="21655"> اعجاز قرآن</option>
<option class="level-3" value="21653"> جمع و تأليف قرآن</option>
<option class="level-3" value="21984"> چكيده پايان نامه هاى علوم قرآنى</option>
<option class="level-3" value="21659"> عدم تحريف در قرآن</option>
<option class="level-3" value="21654"> قرائت قرآن</option>
<option class="level-3" value="21985"> كتابشناسي علوم قرآن</option>
<option class="level-3" value="21657"> محکم و متشابه</option>
<option class="level-3" value="21989"> مدخل علوم قرآنى</option>
<option class="level-3" value="21652"> نزول قرآن</option>
<option class="level-3" value="21656"> نسخ</option>
<option class="level-3" value="21658"> وجوه و نظاير در قرآن</option>
<option class="level-3" value="21651"> وحي</option>
<option class="level-2" value="21700"> فهم قرآن</option>
<option class="level-2" value="21696"> قرآن در قرآن</option>
<option class="level-2" value="21705"> قرآن و جوانان</option>
<option class="level-2" value="21703"> قرآن و علوم اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21694"> قرآن و معصومين «ثقلين»</option>
<option class="level-2" value="21698"> قرآن و نهج البلاغه</option>
<option class="level-2" value="21643"> قصص قرآن</option>
<option class="level-3" value="21670"> حضرت آدم(ع)</option>
<option class="level-3" value="21675"> حضرت ابراهيم(ع)</option>
<option class="level-3" value="21671"> حضرت ادريس(ع)</option>
<option class="level-3" value="21676"> حضرت اسماعيل(ع) و حضرت اسحاق(ع)</option>
<option class="level-3" value="21685"> حضرت الياس(ع)</option>
<option class="level-3" value="21679"> حضرت ايّوب(ع)</option>
<option class="level-3" value="21682"> حضرت داود(ع)</option>
<option class="level-3" value="21686"> حضرت زکريا(ع)</option>
<option class="level-3" value="21683"> حضرت سليمان بن داود(ع)</option>
<option class="level-3" value="21680"> حضرت شعيب(ع)</option>
<option class="level-3" value="21674"> حضرت صالح(ع)</option>
<option class="level-3" value="21688"> حضرت عيسي(ع)</option>
<option class="level-3" value="21677"> حضرت لوط(ع)</option>
<option class="level-3" value="21689"> حضرت محمد(ص)</option>
<option class="level-3" value="21681"> حضرت موسي(ع)</option>
<option class="level-3" value="21672"> حضرت نوح(ع)</option>
<option class="level-3" value="21673"> حضرت هود(ع)</option>
<option class="level-3" value="21687"> حضرت يحيي(ع)</option>
<option class="level-3" value="21678"> حضرت يوسف(ع)</option>
<option class="level-3" value="21684"> حضرت يونس(ع)</option>
<option class="level-2" value="21709"> کتابشناسي</option>
<option class="level-2" value="21706"> ما و مهجوريت قرآن</option>
<option class="level-2" value="21642"> معارف قرآن</option>
<option class="level-3" value="21662"> آفرينش</option>
<option class="level-3" value="21668"> اخلاقيات</option>
<option class="level-3" value="21665"> امامت</option>
<option class="level-3" value="21663"> انسان شناسي</option>
<option class="level-3" value="21660"> جايگاه معارف قرآن</option>
<option class="level-3" value="21669"> خانواده، مسايل اجتماعي و</option>
<option class="level-3" value="21661"> خداشناسي</option>
<option class="level-3" value="21667"> عبادات</option>
<option class="level-3" value="21666"> معاد</option>
<option class="level-3" value="21664"> نبوت و دين شناسي</option>
<option class="level-2" value="21714"> معماها</option>
<option class="level-1" value="21879"> گلچين احاديث</option>
<option class="level-2" value="21758"> گلچين احاديث معصومين(ع)</option>
<option class="level-2" value="21881"> گلچين احاديث موضوعي</option>
<option class="level-3" value="21766"> آفرينش و مخلوقات</option>
<option class="level-3" value="21762"> اعتقادات و اصول دين</option>
<option class="level-3" value="21765"> اهل بيت (ع)</option>
<option class="level-3" value="21772"> بهداشت و تغذيه</option>
<option class="level-3" value="21771"> خانواده</option>
<option class="level-3" value="21768"> رذايل اخلاقي</option>
<option class="level-3" value="21763"> عبادات و فروع دين</option>
<option class="level-3" value="21769"> علم و عالم</option>
<option class="level-3" value="21767"> فضايل اخلاقي</option>
<option class="level-3" value="21764"> قرآن</option>
<option class="level-3" value="21770"> مسائل سياسي اجتماعي</option>
<option class="level-3" value="21773"> مكانها و زمانها</option>
<option class="level-0" value="21296">کلام و دين پژوهي</option>
<option class="level-1" value="21834"> امام زمان و مهدويت</option>
<option class="level-2" value="21849"> اشعار</option>
<option class="level-2" value="21840"> انتظار</option>
<option class="level-2" value="21843"> انس و ارتباط با امام زمان(عج)</option>
<option class="level-2" value="21846"> توقيعات و شرح احاديث امام زمان(عج)</option>
<option class="level-2" value="21837"> در قرآن و روايات</option>
<option class="level-2" value="21848"> دعاها و زيارت</option>
<option class="level-2" value="21838"> زندگينامه</option>
<option class="level-2" value="21842"> ظهو</option>
<option class="level-2" value="21841"> غيبت</option>
<option class="level-2" value="21839"> فضايل و ويژگيها</option>
<option class="level-2" value="21844"> قيام و حکومت جهاني امام زمان(عج)</option>
<option class="level-2" value="21845"> کرامات و معجزات</option>
<option class="level-2" value="21835"> کليات</option>
<option class="level-2" value="21847"> مسجد مقدس جمکران</option>
<option class="level-2" value="21836"> موعود گرايي در اديان و مذاهب</option>
<option class="level-1" value="21774"> پيامبر و اهل بيت (ع)</option>
<option class="level-2" value="21789"> اشعار مدح و مرثيه۷۸۹</option>
<option class="level-3" value="21798"> امام باقر(ع)</option>
<option class="level-4" value="21818"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21819"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21802"> امام جواد(ع)</option>
<option class="level-4" value="21826"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21827"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21794"> امام حسن(ع)</option>
<option class="level-4" value="21812"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21813"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21795"> امام حسين(ع)</option>
<option class="level-4" value="21814"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21815"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21801"> امام رضا(ع)</option>
<option class="level-4" value="21824"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21825"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21796"> امام سجاد(ع)</option>
<option class="level-4" value="21816"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21817"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21799"> امام صادق(ع)</option>
<option class="level-4" value="21820"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21821"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21804"> امام عسگري(ع)</option>
<option class="level-4" value="21830"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21831"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21792"> امام علي(ع)</option>
<option class="level-4" value="21808"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21809"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21800"> امام کاظم(ع)</option>
<option class="level-4" value="21822"> مدايح</option>
<option class="level-3" value="21805"> امام مهدي(عج)</option>
<option class="level-4" value="21832"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21833"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21803"> امام هادي(ع)</option>
<option class="level-4" value="21828"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21829"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21797"> پيامبر اسلام(ص)</option>
<option class="level-4" value="21806"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21807"> مراثي</option>
<option class="level-3" value="21793"> حضرت زهرا(س)</option>
<option class="level-4" value="21810"> مدايح</option>
<option class="level-4" value="21811"> مراثي</option>
<option class="level-2" value="21787"> امام زاد گان۷۸۷</option>
<option class="level-3" value="21790"> مدخل</option>
<option class="level-3" value="21791"> معرفي امام زاد گان</option>
<option class="level-2" value="21777"> امامت</option>
<option class="level-2" value="21778"> پيامبر(ص) و اهلبيت(ع) در قرآن و روايات</option>
<option class="level-2" value="21783"> توسل</option>
<option class="level-2" value="21775"> ثقلين</option>
<option class="level-2" value="21788"> جايگاه مدح و مرثيه</option>
<option class="level-2" value="21779"> خاتميت</option>
<option class="level-2" value="21782"> زيارت</option>
<option class="level-2" value="21786"> شفاعت</option>
<option class="level-2" value="21785"> عزاداري</option>
<option class="level-2" value="21780"> علم و عصمت</option>
<option class="level-2" value="21784"> محبت اهلبيت(ع)</option>
<option class="level-2" value="21781"> معجزه</option>
<option class="level-2" value="21776"> نبوت</option>
<option class="level-1" value="21850"> شيعه شناسي</option>
<option class="level-2" value="21852"> تاريخ شيعه</option>
<option class="level-2" value="21853"> جايگاه ثقلين نزد شيعه</option>
<option class="level-2" value="21854"> جايگاه علمي فکري</option>
<option class="level-2" value="21857"> شيعه و ايران</option>
<option class="level-2" value="21855"> فرقه هاي شيعه</option>
<option class="level-2" value="21851"> کليات</option>
<option class="level-2" value="21858"> گستره جغرافياي تشيع</option>
<option class="level-2" value="21856"> گفتمان سياسي شيعه</option>
<option class="level-2" value="21859"> هنر و ادبيات</option>
<option class="level-1" value="21435"> کلام اسلامي</option>
<option class="level-2" value="21860"> آشنايي با علم کلام</option>
<option class="level-2" value="21867"> امامت</option>
<option class="level-2" value="21862"> توحيد</option>
<option class="level-2" value="21861"> خداشناسي و راه هاي آن</option>
<option class="level-2" value="21863"> صفات خداوند</option>
<option class="level-2" value="21864"> عدل الهي</option>
<option class="level-2" value="21868"> معاد</option>
<option class="level-2" value="21865"> نبوت</option>
<option class="level-2" value="21866"> نبوت خاصه</option>
<option class="level-1" value="21869"> کلام جديد</option>
<option class="level-1" value="21870"> مناظرات علمي</option>
<option class="level-2" value="21872"> عربي</option>
<option class="level-3" value="21877"> مناظرات اصحاب معصومين(ع)</option>
<option class="level-3" value="21878"> مناظرات علما و بزرگان شيعه</option>
<option class="level-3" value="21876"> مناظرات معصومين(ع)</option>
<option class="level-2" value="21871"> فارسي</option>
<option class="level-3" value="21874"> مناظرات اصحاب معصومين(ع)</option>
<option class="level-3" value="21875"> مناظرات علما و بزرگان شيعه</option>
<option class="level-3" value="21873"> مناظرات معصومين(ع)</option>
<option class="level-0" value="2114">مطلب روز</option>
<option class="level-1" value="952896"> ازدواج</option>
<option class="level-1" value="952902"> بررسی انحرافات فکری و شبهات سید کمال حیدری</option>
<option class="level-1" value="952903"> جنبش پاسخ به سؤالات نظری و عملی جامعه</option>
<option class="level-1" value="952906"> فریضه انتخاب</option>
<option class="level-1" value="952899"> مقاومت</option>
<option class="level-1" value="952895"> ولادت امام رضا(ع)</option>
<option class="level-1" value="952904"> ویژه نامه سوگنامه یاس کبود</option>
<option class="level-1" value="952908"> ویژه نامه غروب آفتاب جماران</option>
<option class="level-1" value="952907"> ویژه نامه قیام خونین ۱۵ خرداد</option>
<option class="level-0" value="21560">نقد و پاسخ</option>
<option class="level-1" value="21589"> حلقه هاي نقد</option>
<option class="level-1" value="21588"> نقد شبهات اينترنتي</option>
</select>
<div class="chosen-container chosen-container-single chosen-container-single-nosearch" title="" id="jet_ajax_search_categories_6a6a57f_chosen" style="width: 200px;"><a class="chosen-single chosen-default">
<span>دسته‌بندی</span>
<div><b></b></div>
</a>
<div class="chosen-drop">
<div class="chosen-search">
<input class="chosen-search-input" type="text" autocomplete="off" readonly="">
</div>
<ul class="chosen-results"></ul>
</div>
</div>
<i class="jet-ajax-search__categories-select-icon">
<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" shape-rendering="geometricPrecision" text-rendering="geometricPrecision" image-rendering="optimizeQuality" fill-rule="evenodd" clip-rule="evenodd" viewBox="0 0 512 336.36"><path fill-rule="nonzero" d="M42.47.01 469.5 0C492.96 0 512 19.04 512 42.5c0 11.07-4.23 21.15-11.17 28.72L294.18 320.97c-14.93 18.06-41.7 20.58-59.76 5.65-1.8-1.49-3.46-3.12-4.97-4.83L10.43 70.39C-4.97 52.71-3.1 25.86 14.58 10.47 22.63 3.46 32.57.02 42.47.01z"></path></svg>
</i>
</div>
</div>
<button class="jet-ajax-search__submit" type="submit" aria-label="Search submit"><span class="jet-ajax-search__submit-icon jet-ajax-search-icon"><i aria-hidden="true" class="fas fa-search"></i></span><span class="jet-ajax-search__submit-label">
جستجو</span></button>
</form>https://pasokh.dreamphysics.ir/wp-admin/admin-ajax.php
<form action="https://pasokh.dreamphysics.ir/wp-admin/admin-ajax.php" class="bdt-mailchimp bdt-grid bdt-flex-middle" bdt-grid="">
<div class="bdt-newsletter-input-wrapper bdt-width-expand bdt-first-column">
<input type="email" name="email" placeholder="ایمیل خود را وارد کنید" required="" class="bdt-input">
<input type="hidden" name="action" value="element_pack_mailchimp_subscribe">
<input type="hidden" name="bdt-sf-mail-sub" value="true">
<!-- we need action parameter to receive ajax request in WordPress -->
</div>
<div class="bdt-newsletter-signup-wrapper bdt-width-auto">
<button type="submit" class="bdt-newsletter-btn bdt-button bdt-button-primary bdt-width-1-1">
<div class="bdt-newsletter-btn-content-wrapper ">
<div class="bdt-newsletter-btn-text bdt-display-inline-block"> اشتراک خبرنامه </div>
</div>
</button>
</div>
</form>Text Content
پرش به محتوا مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حـوزه عـلـمیه قـم * قرآن و حديث * کلام و دين پژوهي * تربيت اسلامي * علوم اسلامي * تاريخ و سيره * حکومت اسلامي * حقوق * نقد و پاسخ * قرآن و حديث * کلام و دين پژوهي * تربيت اسلامي * علوم اسلامي * تاريخ و سيره * حکومت اسلامي * حقوق * نقد و پاسخ جستجو بین ۲۴۵۰ سوال و شبهه جستجو ... دسته‌بندی ویژه نامه ها ولادت امام رضا(ع) 28 صفر حج حجاب خانواده دهه فجر انقلاب اسلامی روز قدس سالروز کودتای رضاخان شب قدر شهادت امام جعفر صادق(ع) غدیر فتنه ۱۴۰۱ محرم مولود کعبه نزول قرآن برای اعراب و منطقه ای بودن دین اسلام نیمه شعبان هفته وحدت ویژه نامه اربعین ویژه نامه سیزده آبان ویژه نامه غروب آفتاب جماران ویژه نامه قیام خونین ۱۵ خرداد ویژه نامه هفته دفاع مقدس ویژه نامه ورود حضرت فاطمه معصومه آثار مرکز مجله صباح تاريخ و سيره تاريخ اسلام امام باقر (ع) امام جواد (ع) امام حسن مجتبي (ع) امام حسين (ع) امام رضا (ع) امام سجاد (ع) امام صادق (ع) امام عسکري (ع) امام علي (ع) امام کاظم (ع) امام مهدي (ع) امام هادي (ع) پيامبر اسلام (ص) تاريخ تشيع حضرت زهرا (س) خلفا کليات تاريخ اسلام حوزه هاي علميه ارکان زعامت و مرجعيت بايسته هاي حوزه حوزه علميه و تبليغ حوزه علميه و مقتضيات زمان حوزه علميه، و تهذيب حوزه، سياست، جامعه حوزه علميه و انقلاب اسلامي حوزه علميه و حكومت اسلامي وحدت حوزه و دانشگاه در کلام بزرگان حوزه علميه و امام خميني(ره) حوزه علميه و مقام معظم رهبري کليات آشنايي اجمالي با حوزه علميه اهداف و رسالت حوزه علميه تاريخچه حوزه علميه تشكيلات حوزه علميه ويژگي هاي حوزه علميه مدارس و حوزه هاي علميه حوزه هاي علميه ايران حوزه هاي علميه عراق حوزه هاي علميه عربستان ساير حوزه هاي علميه جهان اسلام نظام آموزشي نظام علمي و آموزشي حوزه‌هاي علميه علما و بزرگان شيعه جايگاه و عملکرد علماي شيعه جلوه هاي سياسي اجتماعي علما زندگي نامه علماي نامدار سيره عملي و اخلاقي علما علم و عالم در فرهنگ اسلامي مصنفات معروف علما کتب اخلاقي کتب اصول فقه کتب تاريخي کتب حديثي کتب رجالي کتب فقهي کتب فلسفي کتب قرآني کتب کلامي تربيت اسلامي اخلاق اسلامي اخلاق و فرهنگ ارزش اخلاقي اقسام اخلاق اخلاق اجتماعي (رابطه انسان با اجتماع) اخلاق اخروي (رابطه انسان با آخرت) اخلاق الهي (رابطه انسان با خدا) اخلاق فردي(رابطه انسان با خود) اخلاق محيطي (رابطه انسان با محيط) برخي از دستورالعمل هاي اخلاقي بزرگان بررسي مقايسه اي اخلاق خودسازي اخلاقي خودشناسي اخلاقي (تربيت اخلاقي) ديگرسازي اخلاقي رشد اخلاقي از نظر انديشمندان کليات علم اخلاق توصيه هاي تربيتي ازدواج اشتغال بانوان بهداشت و تغذيه تحصيل تفريح و اوقات فراغت تکنيک هاي موفقيت جوانان و نوجوانان مسائل فرهنگي ديني مشکلات و اختلالات رواني همسران و تفاهم خانواده داستان ها و حکايات اصحاب معصومين(ع) امام باقر(ع) امام جواد(ع) امام حسن(ع) امام حسين(ع) امام خميني(ره) امام رضا(ع) امام سجاد(ع) امام صادق(ع) امام عسگري(ع) امام علي(ع) امام کاظم(ع) امام مهدي(عج) امام هادي(ع) پيامبر اسلام(ص) توبه جوانان حضرت زهرا(س) خانواده، والدين، فرزندان داستانهاي پيامبران و بزرگان در قرآن حضرت آدم(ع) حضرت ابراهيم(ع) حضرت ادريس(ع) حضرت اسماعيل(ع) و حضرت اسحاق(ع) حضرت الياس(ع) حضرت ايّوب(ع) حضرت داود(ع) حضرت زکريا(ع) حضرت سليمان بن داود(ع) حضرت شعيب(ع) حضرت صالح(ع) حضرت عيسي(ع) حضرت لوط(ع) حضرت محمد(ص) حضرت موسي(ع) حضرت نوح(ع) حضرت هود(ع) حضرت يحيي(ع) حضرت يوسف(ع) حضرت يونس(ع) داستانهايي درباره قرآن دعا دفاع مقدس و شهدا دوستي ها رذايل اخلاقي رزق و روزي و نعمت ها زنان و دختران ساير مباحث شيطان علما و بزرگان فضايل اخلاقي قضاوتهاي حضرت علي(ع) محبت و انس با اهلبيت(ع) مرگ، برزخ، قيامت مقام معظم رهبري نماز دعا شناسي آشنايي با دعا در فرهنگ شيعه داستانهايي درباره دعا دعا و مناجات در آئينه اشعار دعاهاي مفاتيح الجنان ادعيه مشهور ادعيه و اعمال روزها ساير ادعيه گلچين ادعيه رذايل اخلاقي فضايل اخلاقي نماز و عبادت آثار نماز اجلاس نماز و پيام هاي رهبري احکام شرعي نماز استفتائات اسوه هاي نماز(شهدا و آزادگان) اسوه هاي نماز(علما و بزرگان) اسوه هاي نماز(معصومين) اشعار انس و ترويج نماز تفسير و پيام آيات نماز در قرآن جايگاه و اهميت نماز داستان هاي نماز سخنراني و گفتگو عبادت در فرهنگ اسلامي مسجد نماز در روايات نمازهاي مستحبي حقوق حقوق خصوصي اموال و مالکيت حقوق خانواده ارث ازدواج حقوق زن عقود و معاملات حقوق عمومي حقوق اساسي حقوق ملت و آحاد مردم رهبري و ولايت فقيه ساير مباحث حقوق اساسي شوراي نگهبان حقوق جزا تعزيرات و ديگر مجازاتها حدود ديات قصاص حقوق ماليه کليات حقوق اهداف و مباني و مکاتب حقوقي منابع حقوق نظامهاي حقوقي حکومت اسلامي امام خميني آشنايي با آثار و تأليفات امام خميني احياگر اسلام محمدي امام و تعامل با ديگران انديشه هاي امام خميني خاطرات امام خميني در کلام ديگران رحلت امام خميني(ره) و تداوم نهضت رهبري نهضت و انقلاب اسلامي رهنمودهاي اخلاقي مراحل زندگي و سيره عملي ويژگي ها و فضائل امام خميني انقلاب اسلامي آسيب شناسي انقلاب اسلامي انقلاب اسلامي از نگاه انديشمندان انقلاب اسلامي و ديگر انقلابها انقلاب اسلامي و گفتمان سياسي شيعه انقلاب اسلامي و مردم انقلاب اسلامي؛ انقلاب فرهنگي انقلاب اسلامي؛ چرائي، چگونگي و استقرار اهداف و آرمان هاي انقلاب اسلامي بازتاب هاي انقلاب اسلامي جريانات و تحولات بعد از پيروزي دست آوردها و پيامدها دين، مذهب و معنويت در انقلاب اسلامي رهبري انقلاب اسلامي کليات (شناخت انقلاب) ولايت فقيه ادله و مباني ولايت فقيه پيشينه نظريه ولايت فقيه قانون اساسي و ولايت فقيه کليات مشروعيت ولايت فقيه وظايف و اختيارات ولايت فقيه ولايت فقيه و مردم ولايت فقيه و نظام سياسي آن ساير بخش ها شهر مقدس قم شناخت حضرت معصومه شهر مقدس قم علوم اسلامي آشنايي با علوم اسلامي اخلاق و تربيت اسلامي اخلاق و فرهنگ ارزش اخلاقي برخي از دستورالعمل هاي اخلاقي بزرگان بررسي مقايسه اي اخلاق خودسازي اخلاقي خودشناسي اخلاقي (تربيت اخلاقي) ديگرسازي اخلاقي رشد اخلاقي از نظر انديشمندان کليات علم اخلاق فقه و احکام شرعي آشنايي با فقه شيعه استفتائات شرعي فلسفه اسلامي آشنايي با فلسفه تاريخچه فلسفه ثابت و متغير خداشناسي شناخت شناسي علت و معلول مجرد و مادي مقالات جديد فلسفي هستي شناسي قرآن و حديث آشنايي با صحيفه سجاديه شرح دعاهاي صحيفه سجاديه آشنايي با نهج البلاغه داستان هاي نهج البلاغه دانستني هاي نهج البلاغه دسته بندي موضوعي (تفصيلي) آفرينش ـ نعمت ها ـ دنيا امامت خدا شناسي رذايل اخلاقي ساير مباحث عبادت و انس با خداوند عدل فروع دين فضايل اخلاقي معاد نبوت شناخت اميرالمؤمنين امام علي (ع) قرآن و نهج البلاغه نهج البلاغه در كلام انديشمندان حديث شناسي آشنايي با برخي از راويان حديث شيعه آشنايي با جوامع حديثي آشنايي و توضيح احاديث مشهور ارزيابي حديث تحليل و پژوهش در علوم حديث ثقلين (ارتباط قرآن با حديث) جايگاه حديث نزد شيعه درايه (مصطلح الحديث) رجال حديث سير تاريخي حديث و تدوين آن کتابشناسي حديث اهل سنت کتابشناسي حديث شيعه مأخذ شناسي رجال شيعه مراکز تحقيقاتي حديث قرآن شناسي آشنايي با تجويد و قرائات آشنايي با تجويد قرائات قرآن آشنايي با سوره ها و آيات آشنايي و شناخت قرآن آموزش تجويد اشعار اعجاز و تحدّي قرآن انس با قرآن اوصاف و ويژگي هاي قرآن ترجمه و مترجمان تفاسير مترجمان متن کامل تفسير الميزان (عربي) تفسير شبرّ تفسير شواهد التنزيل تفسير قمي تفسير نمونه تفسيرالميزان (فارسي) تفسير و مفسران معرفي تفصيلي تفاسير شيعه تلاوت قرآن و آداب آن آداب قرآن تلاوت قرآن حفظ قرآن داستانها دانستني هاي قرآني آيات و سوره ها علوم قرآني معارف قرآني روش تدريس و روخواني صوت و ترتيل علوم قرآن اعجاز قرآن جمع و تأليف قرآن چكيده پايان نامه هاى علوم قرآنى عدم تحريف در قرآن قرائت قرآن كتابشناسي علوم قرآن محکم و متشابه مدخل علوم قرآنى نزول قرآن نسخ وجوه و نظاير در قرآن وحي فهم قرآن قرآن در قرآن قرآن و جوانان قرآن و علوم اسلامي قرآن و معصومين «ثقلين» قرآن و نهج البلاغه قصص قرآن حضرت آدم(ع) حضرت ابراهيم(ع) حضرت ادريس(ع) حضرت اسماعيل(ع) و حضرت اسحاق(ع) حضرت الياس(ع) حضرت ايّوب(ع) حضرت داود(ع) حضرت زکريا(ع) حضرت سليمان بن داود(ع) حضرت شعيب(ع) حضرت صالح(ع) حضرت عيسي(ع) حضرت لوط(ع) حضرت محمد(ص) حضرت موسي(ع) حضرت نوح(ع) حضرت هود(ع) حضرت يحيي(ع) حضرت يوسف(ع) حضرت يونس(ع) کتابشناسي ما و مهجوريت قرآن معارف قرآن آفرينش اخلاقيات امامت انسان شناسي جايگاه معارف قرآن خانواده، مسايل اجتماعي و خداشناسي عبادات معاد نبوت و دين شناسي معماها گلچين احاديث گلچين احاديث معصومين(ع) گلچين احاديث موضوعي آفرينش و مخلوقات اعتقادات و اصول دين اهل بيت (ع) بهداشت و تغذيه خانواده رذايل اخلاقي عبادات و فروع دين علم و عالم فضايل اخلاقي قرآن مسائل سياسي اجتماعي مكانها و زمانها کلام و دين پژوهي امام زمان و مهدويت اشعار انتظار انس و ارتباط با امام زمان(عج) توقيعات و شرح احاديث امام زمان(عج) در قرآن و روايات دعاها و زيارت زندگينامه ظهو غيبت فضايل و ويژگيها قيام و حکومت جهاني امام زمان(عج) کرامات و معجزات کليات مسجد مقدس جمکران موعود گرايي در اديان و مذاهب پيامبر و اهل بيت (ع) اشعار مدح و مرثيه۷۸۹ امام باقر(ع) مدايح مراثي امام جواد(ع) مدايح مراثي امام حسن(ع) مدايح مراثي امام حسين(ع) مدايح مراثي امام رضا(ع) مدايح مراثي امام سجاد(ع) مدايح مراثي امام صادق(ع) مدايح مراثي امام عسگري(ع) مدايح مراثي امام علي(ع) مدايح مراثي امام کاظم(ع) مدايح امام مهدي(عج) مدايح مراثي امام هادي(ع) مدايح مراثي پيامبر اسلام(ص) مدايح مراثي حضرت زهرا(س) مدايح مراثي امام زاد گان۷۸۷ مدخل معرفي امام زاد گان امامت پيامبر(ص) و اهلبيت(ع) در قرآن و روايات توسل ثقلين جايگاه مدح و مرثيه خاتميت زيارت شفاعت عزاداري علم و عصمت محبت اهلبيت(ع) معجزه نبوت شيعه شناسي تاريخ شيعه جايگاه ثقلين نزد شيعه جايگاه علمي فکري شيعه و ايران فرقه هاي شيعه کليات گستره جغرافياي تشيع گفتمان سياسي شيعه هنر و ادبيات کلام اسلامي آشنايي با علم کلام امامت توحيد خداشناسي و راه هاي آن صفات خداوند عدل الهي معاد نبوت نبوت خاصه کلام جديد مناظرات علمي عربي مناظرات اصحاب معصومين(ع) مناظرات علما و بزرگان شيعه مناظرات معصومين(ع) فارسي مناظرات اصحاب معصومين(ع) مناظرات علما و بزرگان شيعه مناظرات معصومين(ع) مطلب روز ازدواج بررسی انحرافات فکری و شبهات سید کمال حیدری جنبش پاسخ به سؤالات نظری و عملی جامعه فریضه انتخاب مقاومت ولادت امام رضا(ع) ویژه نامه سوگنامه یاس کبود ویژه نامه غروب آفتاب جماران ویژه نامه قیام خونین ۱۵ خرداد نقد و پاسخ حلقه هاي نقد نقد شبهات اينترنتي دسته‌بندی جستجو نتایج مشاهده همه نتایج * فهرست الفبایی * درختواره موضوعی * کلیدواژه‌های پرتکرار * سوالات مناسبتی امام باقر علیه السّلام فرمودند: اگر به شرق یا غرب عالم بروید، دانش صحیحی نمی‌یابید مگر آنچه از نزد ما اهل‌بیت بیرون می‌آید. امام باقر علیه السّلام فرمودند: اگر به شرق یا غرب عالم بروید، دانش صحیحی نمی‌یابید مگر آنچه از نزد ما اهل‌بیت بیرون می‌آید. امام باقر علیه السّلام فرمودند: اگر به شرق یا غرب عالم بروید، دانش صحیحی نمی‌یابید مگر آنچه از نزد ما اهل‌بیت بیرون می‌آید. امام باقر علیه السّلام فرمودند: اگر به شرق یا غرب عالم بروید، دانش صحیحی نمی‌یابید مگر آنچه از نزد ما اهل‌بیت بیرون می‌آید. معارف قرآن حدیث ادیان و مذاهب تاریخ و سیره حقوق اخلاق تربیت و مشاوره جدیدترین خبرها مشاور امور بانوان شهردار تهران: زن با حجاب می تواند زن بماند و زنانه زیست کند / حجاب لاکچری ناقض اصل حجاب است عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بررسی کرد: امر به حجاب گزاره ارشادی است یا حکم فقهی؟ معاون سابق پژوهش جامعةالزهرا(س) بررسی کرد: پوشش زنان قبل و بعد از ظهور اسلام چگونه بوده است؟ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بررسی کرد: حجاب؛ مسئله همه ادیان الهی مشاور امور بانوان شهردار تهران: زن با حجاب می تواند زن بماند و زنانه زیست کند / حجاب لاکچری ناقض اصل حجاب است عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بررسی کرد: امر به حجاب گزاره ارشادی است یا حکم فقهی؟ معاون سابق پژوهش جامعةالزهرا(س) بررسی کرد: پوشش زنان قبل و بعد از ظهور اسلام چگونه بوده است؟ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بررسی کرد: حجاب؛ مسئله همه ادیان الهی مشاور امور بانوان شهردار تهران: زن با حجاب می تواند زن بماند و زنانه زیست کند / حجاب لاکچری ناقض اصل حجاب است ویکی پاسخ ویــــکـــی TV نشریه پاسخ سامانه پاسخ شبــکه پاسخ نر‌م‌افزار پاسخ مقالات علمی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بررسی کرد: امر به حجاب گزاره ارشادی است یا حکم فقهی؟ * وبوتو * اسفند ۲, ۱۴۰۲ * ۰ حجت الاسلام والمسلمین سعید داوودی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ویژه برنامه «شبهات حجاب» که با موضوع «حجاب گریزی و عفاف پذیری» و از سوی رادیو اینترنتی پاسخ مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه تولید و پخش شد، اظهار کرد: یکی از شبهاتی که اخیراً مطرح شده و در این سال ها به آن دامن زده می شود این است که آیا حجاب برای زنان امری الزامی و شرعی است یا صرفاً یک آموزه اخلاقی است؟. وی با بیان اینکه اخلاقی بودن آموزه حجاب را برخی با بیان های مختلفی مطرح می کنند، افزود: گاهی گفته می شود که بی‌حجابی خلاف اخلاق نیست و ما باید بر اساس معیارهای اخلاقی آن را بسنجیم و قضاوت کنیم. گاهی هم گفته می شود که امر به حجاب یک امر ارشادی است و امر مولوی نمی باشد، زیرا خداوند در قرآن فرموده حجاب برای این است که زنان به عفت شناخته شوند و اذیت نشوند و اگر مشخص باشد که این زنان عفت‌مند هستند و مورد آزار قرار نگیرند الزامی به حجاب نیست، به عبارتی آنچه مهم است این است که زن بتواند به آسودگی در جامعه حرکت کند و مورد اذیت قرار نگیرد، بنابراین اگر حجاب نداشت، ولی جامعه به گونه‌ای بود که به او آزار نرساند بی‌حجابی اشکالی ندارد. عفاف اصالت دارد یا حجاب؟ عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه برخی می گویند حجاب ارشاد است و امر مولوی نیست که حتمی باشد و انسان برای آن مؤاخذه شود، گفت: این افراد معتقدند حجاب ارشاد به چیزی است که موجب می شود زن مورد تعرض قرار نگیرد، اما به هر حال این شبهه با بیان های گوناگون مطرح می شود و یکی از نکته هایی که گفته می شود این است که آنچه در اسلام اصالت دارد عفت است؛ عفاف اصالت دارد و ما باید به سراغ تقویت و ترویج عفاف برویم و این همه پیرامون مسئله حجاب و پوشش زنان چالش ایجاد نکنیم. وی تصریح کرد: ریشه بسیاری از این شبهات مربوط به الآن نیست و ده‌ها سال قبل که فرهنگ غربی وارد جامعه اسلامی شد به ویژه در کشورهایی که مستعمره کشورهای غربی بودند، مانند مصر، مراکش، الجزایر و تونس این بحث مطرح و به این شبهه دامن زده شد. حتی کسانی که معتقد به اسلام بودند گاهی می گفتند حجاب موجب انزواگزینی زنان می شود و آنها را از غافله تمدن عقب می‌راند و گاهی بحث عدالت را مطرح می کردند. گاهی هم بحث استخلاف که خداوند هر دو جنس زن و مرد را خلیفه قرار داده است مطرح و گاهی از واژه امت استفاده می کردند که زن و مرد هر دو امت هستند و مانند این واژه‌ها. بعدها سراغ این نکته آمدند که تفاوت در حجاب زن و مرد خلاف عدالت است و یا بهانه‌ای است برای اینکه زن ها را در انزوا قرار دهند و اینکه در نتیجه این انزوا زنان از خانه خود خارج نشوند. حجت الاسلام والمسلمین داوودی گفت: به تدریج این شبهه به جامعه ایران نیز نفوذ پیدا کرد و برخی از فمنیست های اسلامی و به اصطلاح خودشان جنبش زنان بیشتر به این موضوع دامن زدند. وی با بیان اینکه برای پاسخ به این شبهه در ابتدا باید بحث اخلاق و فقه را تبیین کنیم که چه تفاوت هایی دارند، خاطرنشان کرد: با این کار می توان فهمید که آیا بحث حجاب یک بحث اخلاقی و ارشادی است یا فقهی و از آموزه های دینی است. به هر حال محور بحث ما قرآن و سنت قطعی است؛ زیرا ما با افرادی بحث می کنیم که مسلمان هستند و این بحث ها را مطرح می نمایند. این پژوهشگر حوزوی اظهار کرد: اخلاق عبارت از مجموعه صفات و ملکات خوب یا بد است که منشأ اعمال و رفتار متناسب با خود می گردد و بروزش در رفتار و افکار انسان آشکار می شود، لذا می گویند علم اخلاق علمی است که از ملکات و صفات خوب و ریشه‌هایش سخن می گوید؛ علما و دانشمندان اخلاق می گویند این ملکه و صفت خوب است یا بد است و ریشه‌اش به چه بر می‌گردد و از چه ناشی می شود؛ گاهی هم می گویند اعمال و رفتار انسان بروز شخصیت و صفات درونی اوست و دانشی که به این می پردازد و تلاش می کند نفس انسان را مهذب بار بیاورد تا آن رفتارهای ناشایست از او سر نزند دانش اخلاق است. وی ادامه داد: درباره نسبت و تفاوت اخلاق و فقه هم این گونه گفته‌اند که اخلاق و فقه از جهت موضوع و محمول متمایز هستند، زیرا اخلاق درباره صفات درونی انسان بحث می کند، در حالی که فقه پیرامون افعال بیرونی انسان بحث می نماید، صفاتی نظیر شجاعت، ایثار، حلم، بخل، حسادت، کبر و فخرفروشی از صفات درونی انسان است و افعال بیرونی که فقه از آن بحث می کند مانند: نماز، روزه، زکات و جهاد است و بنابراین هم در موضوع و هم در محمول اخلاق و فقه متفاوت هستند؛ موضوع اخلاق رذائل و فضائل است، ولی موضوع فقه افعال مکلفان است. زنان پیش از نزول آیات حجاب نیز پوشش نسبی داشتند عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پاسخ به این شبهه که آیا حجاب یک امر فقهی است یا یک امر اخلاقی گفت: اگر ما به آیات قرآن نگاه کنیم درباره تشریع حجاب دو آیه آمده است؛ یک آیه در سوره احزاب است و دیگری در سوره نور؛ در این دو سوره بحث حجاب زنان مطرح شده و سیر تشریع و سیر نزول آیات حجاب را که نگاه کنیم خداوند متعال اول بحث «جلباب» را مطرح کرده و تعبیری که در آیه ۵۹ سوره احزاب است، می فرماید «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلَابِیبِهِنَّ ذَٰلِکَ أَدْنَیٰ أَنْ یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا / ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها [روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است؛ این نشان می دهد که زن ها پارچه‌ای را داشتند که روی سر خود می انداختند، ولی رها بوده و درست آنها را نمی پوشانده و آیه می فرماید به این شکل خود را جمع‌وجور کنند. وی ادامه داد: درباره شأن نزول این آیه گفته شده که زن هایی که بیرون می رفتند، چون کنیزان حجاب را رعایت نمی کردند؛ از نظر ظاهری مانند کنیزان بودند و مورد تعرض قرار می گرفتند و آیه فرمود جلباب را بیندازید تا شناخته شوید و مورد تعرض قرار نگیرید؛ این آیه سبب این تصور شد که اگر زنی شناخته شده باشد به اینکه این زن عفیف است و آزاد است حتی اگر حجاب هم نداشته باشد ایرادی ندارد؛ در حالی که این نشان می دهد که زن ها حجاب داشته اند ولی چون دقیق و کامل نبوده فرمود حجاب را به بدن خود نزدیک کنید تا شناخته شوید. حجت الاسلام والمسلمین داوودی تأکید کرد: اگر کسی ادعا کند که این آیات سوره احزاب ارشاد است و مولویت ندارد به سراغ آیات سوره نور می رویم، زیرا سوره احزاب در سال پنجم هجری نازل شده ولی سوره نور مربوط به سال ششم هجری است، بنابراین بعد از اینکه آیات سوره احزاب نازل شده و اشاره کرده که زنان پارچه بلند را به خود نزدیک کنند تا شناخته شوند و مورد اذیت قرار نگیرند، سپس آیات سوره نور نازل شد و فرمود «خمار» که چیزی شبیه مقنعه و روسری است را بر جلوی گردن خود بیندازید. معنای آیه این است که حالا که پوشش خود را تا حدی سامان داده‌اید در این مرحله خمارهای خود را ببندید و با آن سر و سینه خودتان را به طور کامل بپوشانید؛ ذیل این آیه مفسران نوشته اند که زنان مسلمان روسری داشتند، ولی روسری را به پشت سر می انداختند و گردنشان آشکار بوده و اینجا فرمود مقنعه و روسری را روی سینه ها و گردنتان بیندازید تا پوشیده شود و حجابی که داشتید را به این شکل کامل کنید. وی افزود: قرآن کریم در سوره احزاب به پوشیدن یک پارچه بلند مانند چادر اشاره دارد و در سوره نور که بعد نازل شده و حکم قطعی دارد، فرموده است: مقنعه و روسری را به گردن خود بیندازید تا گردنتان پوشیده شود. این نشان می دهد که پوشش مسلمان وجود داشته ولی با نواقصی همراه بوده است و به وسیله این آیه این نواقص رفع شده تا برسد به این پوششی که در جامه اسلامی مطرح است که زن لازم است تمام بدنش مگر صورت و پنجه‌های دستانش پوشیده باشد. اسلام علاوه بر عفت درون، ظاهر افراد جامعه را هم مورد توجه قرار داده است عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه یادآور شد: نکته اساسی این است که آیا از آیه سوره نور که در آن فرمان حجاب آمده، یک امر اخلاقی فهمیده می شود یا فقهی؟ در آیه ۳۱ سوره نور بعد از اینکه در آیه قبل آن فرمود چشم های خود را فرو اندازید و پاکدامن باشید در این آیه می فرماید: زنان هم چشم خود را فرو اندازند و پاکدامن باشند؛ حال سؤال این است که اگر زنان فقط مکلف به عفت‌مندی بودند و حجاب اصالت نداشت تا همین جای آیه باید کفایت می کرد؛ یعنی یک دستور می آمد که در برابر نامحرمان چشم فرو اندازید و مراقب پاکدامنی خود باشید؛ یعنی به دیگران خیره نگاه نکنید به گونه‌ای که لذت های جنسی اتفاق بیفتد و خودتان هم از دامنتان مراقبت کنید و تمام. اگر آنچه در اسلام است حجاب نیست و فقط عفاف مهم است تا اینجا باید بحث تمام می شد؛ ولی در ادامه می فرماید: زن ها زینت خود را آشکار نکنند مگر آن مقداری که قاعدتاً آشکار است مانند انگشتر یا یک سرمه معمولی و مانند اینها که در روایات معنا شده است. پس همان زنی که قرآن او را دعوت به عفت‌مندی کرده به ظاهرش هم کار دارد و به نحوه پوشش او هم می پردازد. وی گفت: خداوند در ادامه آیه می فرماید خمار را به گردن های خود بیندازند تا علاوه بر سر، گردنشان را هم بپوشاند و دوباره فرمود زینت های خود را آشکار نکنند، مگر برای گروهی از مردها که عبارتند از شوهرشان، پدرشان، پدرشوهرشان، فرزندانشان، فرزندان شوهرشان، برادرانشان، برادرزاده‌هایشان، خواهرزاده‌هایشان، اطفال غیرممیز و مردانی که سفاهت دارند و مسائل جنسی را نمی فهمند. بنابراین اگر دقت کنیم می بینیم که آیه دارد احکام بیان می کند نه اخلاق، آیا سیاق این آیات اخلاقی است یا در وادی احکام است؟ آیا می توان گفت آنجایی که می فرماید پاکدامن باشید نکته اخلاقی است؟ این که می گوید زنا نکنند نکته اخلاقی است؟ یا اینکه احکام و فقه است و به رفتار مسلمانان توجه می دهد و به رفتار زنان در جامعه در برابر دیگران اشاره دارد؟ حجت الاسلام والمسلمین داوودی گفت: در قرآن کریم ابتدا فرو انداختن نگاه است، بعد حفظ فروج و پاکدامنی است، بعد آشکار نکردن زینت است مگر آن مقداری که ظاهر می باشد. بعد از آن هم فرمود با خمار، گردن و سینه خود را بپوشانند، سپس دوباره فرمود: زینت های خود را آشکار نکنند مگر برای این گروه ها که همه را نام برده است و برخی مانند مردانی که سفیه هستند را استثنا کرده که قرینه ای است بر اینکه این یک امر فقهی و مولوی است. زیرا امر اخلاقی که استثنا نمی خواهد. بنابراین این آیه دارد حکم حجاب را تبیین می کند که حرام است در برابر دیگران و جائز است در برابر این چند گروهی که در آیه بیان شده است. وی استثنا کردن چند گروه از حکم حجاب را دلیل بر فقهی بودن آیه ۳۱ سوره نور دانست و افزود: خداوند دوباره می فرماید زن ها پای خود را به زمین نزنند تا زینت هایی که به پایشان بسته اند آشکار شود؛ یعنی راه رفتنشان برای نامحرمان جذابیت نداشته باشد و جلب توجه نکند. در آخر هم بحث توبه را مطرح کرده است و نشان می دهد یک سلسله احکامی را در آیه بیان می کند که اگر از این احکام تخلف شود نیاز به توبه و بازگشت دارد؛ زیرا بحث توبه در برابر گناه مطرح است. استاد حوزه علمیه گفت: خداوند در این آیه احکام مربوط به زنان در مقابل بیگانگان و غیربیگانگان را مطرح می کند و می فرماید آشکار کردن زینت ها جایز نیست مگر این موارد که استثنا کرده است و در آخر هم می فرماید اگر تخلف کردید گناه مرتکب شده اید و باید توبه کنید. بنابراین حجاب یک حکم اخلاقی نیست؛ بلکه روشن است که یک حکم فقهی می باشد. اصل وجوب حجاب مورد اتفاق فقهای شیعه و اهل سنت است این پژوهشگر حوزوی خاطرنشان کرد: برخی از فقهای معاصر در بحث وجوب حجاب از دیدگاه اسلام و بیان محدوده پوشش برای زنان می گویند علاوه بر آیات قرآن کریم، هفت دسته روایات بر وجوب پوشش زنان در محدوده‌ای که بیان شده دلالت دارند. در آثار فقهی اهل سنت هم همین نکته آمده است و آنها هم می گویند پوشش همه اندام زنان بالغ در برابر نامحرمان بجز وجه و کفین مورد اتفاق فقها است. بنابراین اصل وجوب حجاب مورد اتفاق فقهای شیعه و اهل سنت است و به عبارتی از ضروریات دین می باشد و شکی در آن وجود ندارد. آنچه بحث می شود استثنائات بوده که در برابر چه افرادی حجاب استثنا شده است. حجت الاسلام والمسلمین داوودی افزود: از جمله روایاتی که هم اهل سنت به آن استشهاد کرده و هم در مجامع فقهی شیعه به آن استناد شده است این روایت است که پیامبر اکرم(ص) به اسماء بنت ابوبکر که تازه به حد بلوغ رسیده بود و بدون اینکه حجاب درستی داشته باشد در محضر پیامبر حاضر شده بود، فرمودند: هنگامی که زن به سن بلوغ رسید، نباید از او جز وجه و کفین دیده شود. فقها به این روایت استدلال کردند. بنابراین وجوب حجاب برای زن ها یک امر فقهی و شرعی است، نه یک امر اخلاقی که مربوط به صفات درونی انسان و تهذیب نفس باشد. وی گفت: حفظ فرج و پاکدامنی یک امر فقهی و واجب است و در ادامه آن خداوند می فرماید: زینت های خود را آشکار نکنید و خمارهای خود را به جلوی گردن بیندازید. بنابراین سیاق آیه بیان احکام فقهی است و در آخر هم بحث توبه را مطرح کرده است. حجاب یک حکم فقهی است عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: خلاصه بحث ما این است که حجاب یک امر فقهی است و اسلام علاوه بر اینکه دستور به عفاف داده است دستور به حجاب هم داده و اینطور نیست که فقط عفت اصالت داشته و حجاب فاقد اصالت باشد؛ بلکه هر دو اصالت و اهمیت دارد و قرآن کریم در برخورد زنان و مردان حریم هایی را بیان می کند و این حریم ها به خاطر این است که همان عفت حفظ شود. وی گفت: در مورد صحبت کردن قرآن می فرماید زن‌ها با ناز و کرشمه با مردها صحبت نکنند. در نگاه کردن می فرماید چشم های خود را فرو اندازند و نگاه نکنند. در اختلاط می فرماید اگر چیزی از زنان خواستید از پشت پرده و حجاب از آنها بگیرید و در روایت هم داریم که امیرالمؤمنین(ع) از اختلاط و تنه به تنه شدن زنان با مردان در بازارها ابراز ناراحتی کردند و مردان را توبیخ کردند. بخش دیگر پرهیز از خودنمایی و تبرج به هر نحوی است که نه زینت های خود را آشکار کنند و نه با صدای نازک حرف بزنند و نه صدای خلخال شان را مردان نامحرم بشنوند. زنان بی حجاب به جامعه آسیب می‌رسانند حجت الاسلام والمسلمین داوودی تصریح کرد: امام رضا(ع) در روایتی فرمودند جایز نبودن نگاه به موی نامحرم به خاطر این است که باعث هیجان و فساد می شود؛ و لذاست که کارشناسان دینی هم به این موضوع توجه دارند و می گویند اگر بنا باشد که زن با آرایش و بدون حجاب بیرون بیاید فقط به خودش ضرر نرسانده بلکه به جامعه آسیب می رساند، زیرا نمی شود به همه گفت که چشمانشان را فرو اندازند و مانع فیزیکی ایجاد کنیم. یکی از نتایج بی حجابی و جلوه‌گری بیرون از منزل این است که سبب می شود عنصر خانواده آسیب ببیند. شهید مطهری می فرماید اگر مردی در بیرون بخواهد زن‌های مختلف را با آرایش و جلوه‌گری‌ها نگاه کند دیگر همسرش برایش جذابیت ندارد و کانون خانواده ها را خراب می کند. عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یکی از فلسفه های حجاب را حفظ کانون خانواده دانست و افزود: حجاب علاوه بر اینکه خود زن را از آزار و اذیت و نگاه های آلوده و مردان را از فساد و هیجان حفظ می کند، خانواده را هم از فروپاشی نجات می دهد، از این روست که در اسلام چارچوب تمتعات جنسی هم فقط در کانون خانواده دیده شده است. معاون سابق پژوهش جامعةالزهرا(س) بررسی کرد: پوشش زنان قبل و بعد از ظهور اسلام چگونه بوده است؟ * وبوتو * بهمن ۲۹, ۱۴۰۲ * ۰ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بررسی کرد: حجاب؛ مسئله همه ادیان الهی * وبوتو * بهمن ۲۷, ۱۴۰۲ * ۰ مشاور امور بانوان شهردار تهران: زن با حجاب می تواند زن بماند و زنانه زیست کند / حجاب لاکچری ناقض اصل حجاب است * وبوتو * بهمن ۲۴, ۱۴۰۲ * ۰ جدیدترین پرسشها و پاسخ‌ها شكافته شدن آسمان مقدمه: يكي از اوصاف قرآن كريم عدم اختلاف و عدم تناقض در آيات است كه خود بدان تصريح كرده و فرموده است: اگر غير خدا براي شما قرآن را تدوين مي كرد، اختلاف زيادي در آن يافت مي شد.[۱] همهي آيات قرآن با هم مرتبطاند و بعضي از آن بعضي ديگر را تفسير مي كنند. همچنين داراي عام و خاص، مطلق و مقيد، حقيقت و مجاز است كه بايد از هم جدا شوند و براي فهم آن از احاديث پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و معصومين ـ عليهم السّلام ـ ( كه مفسر قرآن هستند) استفاده شود؛ و براي درك معاني قرآن يا بايد متخصص بود و يا به اهل فن قرآن مراجعه كرد. در اين ميان برخي با ذكر مطالبي در باب آيات قرآن خواستهاند القا كنند كه بين آيات قرآن تناقض وجود دارد و لذا گزارههاي قرآني مشتمل بر پارادوكس و تناقض است[۲] نمونهاي از مطالب ياد شده را ذكر و مورد بررسي قرار ميدهيم: قرآن در آية ۱۹ سورة نبأ مي نويسد: «آسمان ها شكافته مي‌شوند». آيه دلالت دارد كه آسمان داراي سقفي است كه ريخته ميشود؛ در حالي كه اين بيان توجيه عقلي و علمي ندارد.» اين اشكال از چند جهت قابل نقد و بررسي است كه ذيلاً تقديم مي گردد. خداوند در آية ۱۹ سورة نباء مي فرمايد: «و فتحت السماء فكانت ابواباً؛ آسمان گشوده مي شود و به صورت درهاي متعددي در مي آيد.» و همچنين در آية ۱ سورة انفطار مي فرمايد: «اذ السماء انفطرت؛ زماني كه آسمان بشكافد» آيات فوق به گشوده شدن آسمان و درب هاي متعدد آن اشاره دارد. در تفسير اين آيات احتمالات مختلفي داده‌اند. بعضي گفته اند: منظور آن است كه در آستانه‌ي قيامت درهاي عالم غيب به عالم شهود گشوده مي شود، حجاب ها كنار مي رود و عالم فرشتگان به عالم انسان راه مي يابند.[۳] تفسير ديگر اين است كه: منظور از «سماء»، كرات آسماني[۴] است كه بر اثر انفجارات پي‌‌درپي از هم متلاشي مي‌شوند و ابري كه حاصل از اين انفجارات است، صفحة آسمان‌ها را فرا ميگيرد. آيات بسياري از قرآن كريم، بيانگر اين حقيقت است كه در آستانة قيامت، دگرگوني‌هاي عظيم و انقلاب و تحولي عجيب سرتاسر عالم هستي را فرا ميگيرد، كوه‌ها متلاشي و همچون غبار در فضا پخش مي‌گردند، خورشيد بي‌نور، و ستارگان بي‌فروغ مي‌شوند، حتي فاصله‌ي ماه و خورشيد از بين مي‌رود و لرزه و زلزلة عجيبي سراسر زمين را فرا ميگيرد. آري، در چنان روزي، متلاشي شدن آسمان، يعني كرات آسماني و پوشيده شدن صفحة آسمان از يك ابر غليظ امري طبيعي خواهد بود؛ زيرا با دگرگوني‌ها و انفجارات كواكب و سيارات، آسمان از ابري غليظ پوشيده ميشود؛ و آسماني كه در حال عادي با چشم ديده ميشود، به وسيلة اين ابر‌هاي عظيم انفجاري از هم شكافته ميشود. تفسير‌هاي دوگانة فوق منافاتي با هم ندارد؛ زيرا ممكن است از يكسو پرده‌هاي جهان ماده از مقابل چشم انسان كنار برود و او عالم ماوراي طبيعت را مشاهده كند و از سوي ديگر كرات آسماني متلاشي شوند و ابر‌هاي انفجاري آشكار گردند و در لابه‌لاي آنها شكاف‌هايي نمايان باشد. آن روز، روز پايان اين جهان و آغاز رستاخيز و روز بسيار دردناكي براي مجرمان و ستمكاران لجوج است.[۵] با توجه به تفاسير و همچنين مشخص نبودن معناي آسمان در آيه مي توان گفت: منظور از آسمان، همين آسمان كه در افق ديد ما قرار دارد نيست تا دربارة شكافته شدن آن بحث كنيم، بلكه مراد، كرات و كهكشان است كه در آستانة قيامت متلاشي مي شوند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سورة نساء ، آية ۸۲. [۲] . سايت سكولاريسم در ايران، تاريخ ۱۲/۹/۸۴. [۳] . سيد محمد حسين طباطبايي، تفسير الميزان ترجمه‌ي همداني، بنياد فكري و علمي علامه، ج ۲۰،ص ۲۶۵. [۴] . طبق آيه‌ي ۱۲ سوره‌ي فصلت واژه‌ي سماء به معناي كرات آسماني آمده است. [۵] . ناصر مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ج ۱۵، ص ۶۴. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي اسلام و خشونت مسائل اعتقادي كه ريشه در قلب دارد؛ اجبار بردار نيست. و دين يكي از مسائل اعتقادي است كه حالت تمكيني دارد نه تحميلي. قرآن به عدم تحميلي بودن دين اشاره كرده، اما در مسائل اجتماعي و رعايت مقررات و قوانين و جلوگيري از هرج و مرج و دفاع از وطن… استفاده از قوة قهريه را لازمة نظر اجتماعي و امنيت مي داند. بعضي اشخاص و سايت ها (مانند: سايت سكولاريسم براي ايران) با فرق نگذاشتن بين آن دو و عدم تحقيق در آن، ادعا كردند كه قرآن از يك طرف مي فرمايد: در دين اجباري نيست ولي از طرف ديگر به مسئله جهاد و تشويق به آن توصيه كرده است. و از آن آيات نتيجه تناقض گرفته اند. كه داراي اشكالات عديده اي بشرح ذيل است: اصولاً اسلام كه يك مذهب حق و الهي است از دو جهت نمي تواند جنبه تحميلي و خشونت طلبي داشته باشد: ۱. راه سعادت و رشد واضح و آشكار است و كساني متوسل به زور مي شوند كه فاقد منطق باشند در حالي كه قرآن مي فرمايد: « قد تبين الرشد من الغي».[۱] ۲. دين كه از يك سلسله اعتقادات قلبي ريشه و مايه مي گيرد ممكن نيست تحميلي باشد چرا كه زور و شمشير در اعمال و حركات جسماني مي تواند اثر گذار باشد اما در افكار و اعتقادات محال است. از بررسي جنگ هاي اسلامي نيز به خوبي آشكار مي شود كه قسمتي از اين جنگ ها جنبه دفاعي داشته و برخي نيز كه جنبه جهاد ابتدائي داشته است، براي كشور گشائي و اجبار افراد به آئين اسلام نبوده است بلكه براي واژگون كردن خرافات و دفع فتنه اي بود كه بر عليه اسلام زمينه سازي مي شد يعني پيامبر اسلام مي ديد مثلاً مشركان در تحرك و تدارك سپاه براي ضربه زدن به اسلام اند يا دولت روم قصد حمله دارد لذا به سوي آنها حركت مي كرد تا جلو فتنه انگيزي هاي آنان را بگيرد و شاهد گوياي اين سخن است كه در تاريخ اسلام مشاهده شده است هنگامي كه شهري فتح مي شد به پيروان مذاهب ديگر آزادي مي دادند و اگر ماليات مختصري به نام «جزيه» از آنان دريافت مي شد به خاطر تأمين امنيت و هزينه نيروهاي حافظ امنيت بوده است زيرا جان و مال و ناموس آنها در پناه اسلام محفوظ بود و حتي مراسم عبادت خويش را آزادانه انجام مي دادند. بنابر اين كسي حق ندارد به زور و اجبار شريعت اسلام را بر ديگران تحميل كند و براي اين است كه خداي متعال فرمود: و بگو حق از سوي پروردگارت آمده است هر كسي خواست مومن مي شود و هر كسي خواست كافر مي گردد.[۲] البته اگر يك سويه به آيات قتال و جهاد نگاه شود اين تصور به ذهن خواهد رسيد كه دين اسلام دين خشونت است ولي با ديدي وسيعتر به قرآن كريم و بخصوص توجه به قبل و بعد آيات جهاد به خوبي روشن مي سازد كه خود جهاد نيز نوعي رحمت و صلح طلبي و ايجاد امنيت در جامعه است لذا در اين نوشتار به آيات مورد شاهد كه برخي آنها را متناقض با «لا اكراه في الدين» و خشونت طلبي اسلام مي دانند نگاه مي كنيم: آيه ۱۹۰ سوره بقره اولين آيه قتال و جهاد است كه در مدينه نازل گشته است و به پيامبر دستور مي دهد با افرادي بجنگد كه با مسلمانان سر جنگ دارند آنجا كه مي فرمايند: و در راه خدا، با كساني كه با شما مي جنگند نبرد كنيد و از حد تجاوز نكنيد كه خدا تجاوزگران را دوست نمي دارد و آنها را هر جا يافتيد به قتل برسانيد و از آنجا كه شما را بيرون ساختند، آنها را بيرون كنيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنها در مسجدالحرام جنگ نكنيد مگر اينكه در آن جا با شما بجنگد. پس اگر در آن جا با شما پيكار كردند آنها را به قتل برسانيد.[۳] با دقت در اين آيات روشن مي شود كه دين نه خشونت بلكه رحمت است زيرا با «جنگ در راه خدا» هدف اصلي جنگ هاي اسلامي روشن مي گردد كه بخاطر انتقام جوئي، جاه طلبي، رياست، كشورگشائي،، بدست آوردن غنيمت و اشغال سرزمين و ….. نيست نبرد در صورتي جايز است كه به گسترش صلح و عدالت و ريشه كن ساختن ظلم و فساد و انحراف باشد و اين عين رحمت است با «الذين يقاتلونكم» مي رساند كه با افرادي كه سر جنگ ندارند نبرد جايز نيست و خشونت آن است كه انسان با افراد صلح طلب بجنگد ولي با افرادي كه آغازگر جنگند نبرد كردن لازم است و براي همين است كه فرمود «ولا تعتدوا ان الله لا يحب المعتدين» و از اين آيه فهميده مي شود كه دستور «هر جا يافتيد بكشيد» براي آنهايي است كه آغازگر فتنه و جنگ بودند زيرا در دنباله اش مي گويد «افرادي كه شما را از مكه خارج ساختند بيرونشان كنيد» يعني مقابله به مثل و باز مي فرمايد «اگر در مكه با شما بجنگند حق نبرد نداريد » بنابر اين نبرد محدود به زماني است كه اسلام مورد هجوم قرار گيرد و دفاع از خود خشونت نيست.[۴] آيه ديگري كه مورد شبهه است و تصور مي شود دليل بر خشونت اسلامي است آيه ۲۹ سوره توبه است كه با دقت باز به روشني معلوم مي شود كه اسلام بر صلح جوئي بيشتر از جنگ اهميت مي دهد چرا كه مي فرمايد: با كساني كه نه به خدا، و نه به قيامت ايمان دارند و نه آنچه را خدا و رسولش تحريم كرده حرام مي شمرند و نه آئين حق را مي پذيرند پيكار كنيد تا با خضوع و تسليم جزيه بپردازند. از اين آيه استفاده مي شود كه اگر غير مسلمانان سرانه مالياتي را بپردازند اسلام با آنها كاري ندارد و اين ماليات بيشتر براي حفظ امنيت آنهاست پس دين نمي گويد بزور ايمان بياوريد بلكه مي گويد يا مومن شويد و يا با پرداختن ماليات و رعايت حقوق اجتماعي ، به طور آزاد و در زير حمايت حكومت زندگي كنيد پس نه تنها دين در اين مورد خشونتي به خرج نمي دهد بلكه پيشنهاد مي دهد كه امنيت اجتماعي آنها را نيز در قبال پرداختن جزيه تأمين كند و اين رحمت اسلام را مي رساند كه با داشتن قدرت قلع و قمع باز به فكر آسايش مردم حتي غير مسلمان است.[۵] آيه اي ديگر در سورة توبه ۵ مي باشد كه مي فرمايد: مشركان را هر جا يافتيد بكشيد. اما با نگاهي عميق به آيات قبل و بعدش روشن مي گردد كه دين اسلام اولاً به عهد پيمان وفادار است لذا در آيه سوم مي فرمايد: با آنها كه پيمان بستيد تا پايان مدت كاري نداشته باشيد و از آيه هفت مي فهميم كه كشتن مشركان بعد از چهار ماه به خاطر پيمان شكني آنهاست كه مي فرمايد: كساني كه نزد مسجدالحرام با آنان پيمان بستيد تا زماني كه وفا دارند شما نيز وفاداري كنيد و پيمان شكني آنها بعد از صلح حديبيه ياري نمودن ديگر قبايل بر عليه مسلمانان بود.[۶] بنابر اين اسلام نه تنها خشونتي از خود نشان نمي دهد بلكه به وفاداران تضمين امنيت داده و به پيمان شكنان نيز چهار ماه فرصت داده تا جبران پيمان شكني خود را بكنند و اين دليلي آشكار بر صلح طلبي اسلام است و از منظر اسلام نبرد در مرحله آخر است كه راه هاي ديگر پيموده شود. آيه ۴ سوره محمد نيز كه مورد شبهه قرار گرفته مي رساند كه دستور قتل كفار براي اسلام است كه از طرف آنها مورد حمله قرار گرفته است نه اينكه اسلام بخواهد آنها را با زور مسلمان كند زيرا در آيه اول همين سوره مي خوانيم «آنها كه كافر شدند مردم را از راه خدا بازداشتند» بنابر اين اگر در آيه چهارم مي فرمايد: «هنگامي كه با كافران روبرو شديد گردنشان را بزنيد» به خاطر فتنه جوئي خودشان است، از سوي ديگر خود آيه مي گويد: هنگامي كه با آنها روبرو شديد و كار به نبرد كشيد چنانچه طبرسي اشاره دارد «لقيتم» يعني ملاقات در ميدان جنگ. بنابر اين كشتار كفار به خاطر كفرشان نيست بلكه به خاطر مزاحمت هايشان و جلوگيري از رواج اسلام و آماده جنگ با مسلمانان شدن است.[۷] در دنباله آيه نيز مي خوانيم اگر آنها را اسير كرديد منت گذاشته آزادشان كنيد يا در مقابل آزادي پولي از آنها بگيريد آيا اين خشونت است كه انسان بعد از پيروزي بر دشمنش او را آزاد سازد. در تفسير نمونه نيز مي خوانيم كلمه «لقاء» هر چند به معني هر نوع ملاقات است اما با توجه به كلمه «حرب» و« قتل در راه خدا» مشخص است كه مراد ملاقات و رودررويي در ميدان نبرد است و هيچ كس حمله بر دشمن و كشتار آن را در ميدان نبرد خشونت نمي داند بلكه اين نشانه اقتدار است و افرادي كه از اين آيه خشونت طلبي اسلام را دست آويز قرار مي دهند جز غرض ورزي و ضربه زدن به اسلام هدف ديگري ندارند.[۸] با توجه به اين آيات و ژرف نگري در قرآن كريم، مي توان عدم اجبار در دين را به عنوان يك اصل راهبردي و درخشان در سرلوحة نظام مترقي اسلام معرفي كرد چرا كه دين مقدس اسلام دين رحمت است و براي همين خداوند رحمان فرمود: اي پيامبر به جهت رحمتي كه خداوند بر تو كرد با آنان نرم گفتار شدي و اگر درشت گفتار و خشن بودي از دور تو پراكنده مي شدند.[۹] -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . بقره، ۲۵۶. [۲] . كهف، ۲۹. [۳] . بقره، ۱۹۱ـ۱۹۰. [۴] . علامه طباطبا ئي، الميزان، ج ۲، ص ۱۰۵، مترجم: محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ۱۳۶۳،ه ش، مكارم شيرازي، نمونه، ج۲، ص ۱۲، تهران، دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳، هـ . ش. [۵] . حسيني همداني، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، ج ۷، ص ۵۱۴، تهران، كتابفروشي لطفي، ۱۳۸۰ ه، ق، مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، ج ۷، ص ۳۵۳،تهران ،دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳ ه، ش. [۶] . طبرسي، فضل ،مجمع البيان، ج ۳، ص ۶، بيروت، داراحياء التراب العربي، ۱۳۷۹ ه، ق. [۷] . همان، ج ۵، ص ۹۶. [۸] . مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، ج ۲۱، ص ۲۹۸، تهران،دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳، ه، ش. [۹] . آل عمران، ۱۵۹ . * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي تنگناهاي بيروني يا تناقضات قرآني؟! مقدمه سايت «سكولاريسم براي ايران»، يك سلسله شبهاتي تحت عنوان «تناقضات علمي قرآن» مطرح كرده كه با واقعيات قرآني تطابق ندارد. در اين مقال به چهار مورد از اين شبهات جواب داده شد و آن اين كه: رسالت قرآن شريف،گياه شناسي،زمين شناسي،كيهان شناسي و فيزيك و ژئوفيزيك نيست. رسالت قرآن، انسان سازي، هدايت و شفاي انسانها است.[۱] از اين جهت نبايد از علوم جديد و علوم بشري، انتظار داشت كه به تمام خبرهاي قرآني، چه مرئي و چه نامرئي دسترسي پيدا كند. علوم جديد در جهت كشف فيزيك و امور تجربي و حسي است نه امور نامرئي و غيبي، از اين روي، كشف ودست يافتن به شبهاب هايي كه همانند تير به سوي شياطين و جنيان پرتاب مي شوند و يا كشف و دست يافتن به ستون هاي نامرئي آسمان و يا ريشتر زلزلة قيامت، مشكل و يا ناممكن است. در مورد غروب و طلوع خورشيد هم بايد گفت: در قرآن شريف نيامده است كه خورشيد در بركه اي گل آلود غروب مي كند، بلكه در قرآن شريف،زبان حال و احساس ذوالقرنين را كه در هنگام غروب آفتاب، بر ساحل دريا نشسته بود و غروب خورشيد را در آب تماشا مي كرد، احساس كرد كه خورشيد دارد در بركه اي گل آلود غروب مي كند، نه آنكه واقعاً خورشيد در بركه اي گلآلود، غروب كرد، از اين جهت كژ انديشي عدّه اي كه خواستند با تكلف،حتي فرمول بمب اتم را از قرآن شريف به دست آورند، قابل قبول نيست و اين با مباني و منابع ديني هم خواني ندارد، همان طوري كه تنگ نظري و سنگ فكري نيز محكوم است؟[۲] ۱. جواب شبهة اول: در قرآن شريف آمده: خورشيد در بركه اي گل آلود غروب مي كند. علوم جديد چگونه مي تواند آن را اثبات كند؟ آيا به نظر نمي رسد علوم جديد در اين راستا در ضلالت مبين است؟ در عرصة تحقيق و پژوهش، به تكلف گويي تن داد و نه، به تكلف گويي دست زد، در مورد علوم قرآن نيز مسئله چنين است. آن چه در مورد آية مورد شبهه (كهف: ۱۸ / ۸۹ ـ ۹۰) ، قابل بيان است، اين است كه: اين دو آيه، در صدد بيان زبان حال يك فرد است آن هم در يك فضاي خاص، و قصه از اين قرار است كه: ذوالقرنين طي يك سفر،به نقطه اي از ساحل درياي اژه، نزديك شهر ازمير رسيد. در آن جا احساس كرد دريا، صورت چشمه اي به خود گرفته است و آب نيز از گل و لاي ساحل تيره رنگ به نظر مي رسد. به طور طبيعي، در حوالي غروب نيز، اگر كسي در ساحل به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس خواهد كرد كه خورشيد، چنان است كه انگار دارد در آب غروب مي كند. يعني در آب به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس مي كند كه خورشيد دارد در آب غروب مي كند. قرآن شريف از اين حالت، به زبان حال «وجدها تغرب في عين حمئة» تعبير مي كند. يعني به علت كرويت زمين، هر كس هنگام غروب، در ساحل دريا به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس خواهد كرد كه خورشيد آرام آرام، در سينة دريا فرود مي آيد. همان طوري كه بيان شد، اين دو آيه در صدد بيان طلوع و غروب واقعي خورشيد نيستند. طلوع و غروب خورشيد، بحث تخصصي و كارشناسي خاص خود را طلب مي كند كه در جاي ديگر بايد دنبال شود. قرآن شريف در آيات ديگر به خورشيد و حركت هاي آن سوگند ياد مي كند و آن را از نشانه هاي الهي مي داند.[۳] خورشيد، ستاره اي است كه هر انساني مي تواند طلوع و غروب آن را هر روز شاهد باشد. انسان ها تا قرن ها فكر مي كردند كه خورشيد به دور زمين مي چرخد. هيئت پيچيدة بطليموس نيز بر همين اساس پايه گذاري شده بود كه زمين مركز جهان است. ولي عقيدة اخترشناسان (حتي كپلر، كوپرنيك و گاليله) بر آن بود كه خورشيد ثابت ايستاده است. اما در اعصار جديد روشن شد كه خورشيد داراي چندين حركت است. حركت وضعي، حركت انتقالي و… كه در اين مقال مجال بحث آن نيست.[۴] آن چه به اختصار قابل بيان است اين است كه: اولاً اين دو آيه، در صدد بيان طلوع و غروب واقعي خورشيد نيستند، و نمي خواهد بگويد: واقعاً قرص خورشيد، در بركه اي گل آلود، غروب كرد و خورشيد در باتلاق هاي آن گير كرد، تا به دنبال آن بحث شود كه آيا علوم جديد مي تواند آن را درك كند يا خير؛بلكه آيه در صدد بيان يك زبان حال، در يك فضا و زمان خاص است كه صرفاً‌بيان يك احساس است كه در يك زمان و حالت خاص به فرد خاص دست داده است. در ثاني بايد گفت: علوم جديد و علوم تجربي، علومي گام به گام است و هميشه با آزمون و خطا سروكار دارد كه در اين صورت علوم بشري و علوم جديد، در برابر علوم قرآني، همانند طفلي است كه راه رفتن گام به گام را تمرين مي كند و لذا اگر علوم جديد در اين راستا، «در ضلالت مبين» نباشد، خيلي در توسعه نيست و خيلي نمي تواند در قضاوت ها دست و دل بازي نمايد. هر چند ممكن است با گذشت زمان، بر بخشي از بطون ولايه هاي قرآني دست بايد…؟ از اين حيث با دقت در معاني آيات ذكر شده و با مرور بر معاني آيات قبل و بعد، مسئله بر همگان روشن خواهد بود كما اين كه خداوند شهرها و دلها را تسليم ذوالقرنين گردانيده بود[۵] و به وي روشن دلي عطا نموده بود. و به در علوم جديد، از شهاب باران شدن آسمان سخن مي گويند؛ قرآن شريف هم به شهاب هايي آسماني اشاره دارد كه جهت حفاظت از نعمت هاي آسماني و جلوگيري از استراق سمع، هم چون تيرهايي به سوي شياطين پرتاب مي شوند، آيا اين خبر قرآني، از نظر دانشمندان ستاره شناس قابل اثبات است؟ آن چه در اين راستا، به اختصار قابل بيان است اين است كه: قرآن شريف، در آيات فراوان به آفرينش ستارگان، از جمله به شهاب سنگ ها اشاره دارد، حتي به ستارگان نيز سوگند ياد مي كند. برخي از آيات كه به شهاب مبين و يا شهاب سنگ ها، اشاره دارند، عبارتند از: «ما در قرآن برج هايي قرار داديم؛ و آن را براي بينندگان آراستيم. و آن را از هر شيطان رانده شده اي حفظ كرديم؛ مگر آن كس كه «استراق سمع مي كند ( و دزدانه گوش فرا دهد) كه شهاب مبين او را تعقيب مي كند (و مي راند)».[۶] در جاي ديگر آمده است: «ما آسمان نزديك (= پايين) را با ستارگان آراستيم، تا آن را از هر شيطان خبيثي حفظ كنيم. آن ها نمي توانند به (سخنان) فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند، (و هرگاه چنين كنند) از هر سو مورد هدف قرار مي گيرند. آنها به شدت به عقب رانده مي شوند؛ و براي آنان مجازات دائم است. مگر آنها كه در لحظه اي كوتاه براي استراق سمع به آسمان نزديك شوند كه شهاب ثاقب آنها را تعقيب مي كند.»[۷] هم چنين در سورة جن آمده است: «و اين كه، آسمان را جستجو كرديم و همه را پر از محافظان قوي و تيرهاي شهاب يافتيم. و اين كه ما پيش از اين به استراق سمع در آسمان ها مي نشينيم، اما اكنون هر كس بخواهد استراق سمع كند، شهابي را در كمين خود مي يابد.»[۸] هم چنين آمده «ما آسمان پايين را با چراغ هاي فروزاني زينت بخشيديم و آنها (= شهاب ها) را تيرهايي براي شيطان قرار داديم، و براي آنها عذاب آتش فروزان فراهم ساختيم.»[۹] «سوگند به آسمان و كوبندة شب. و تو چه مي داني كوبندة‌شب چيست؟ همان ستارة درخشان و شكافندة تاريكي هاست.»[۱۰] با دقت در آيات فوق، به بخش عمدة سؤال جواب داده مي شود. آن چه در اين مقال مجال بيان آن است، اين است كه به نظرات صاحب نظران و مفسران پرداخته شود. نظر صاحب نظران و مفسران بزرگ هم در اين جهت گونه گون است. ۱. برخي از مفسران، همانند صاحب تفسير مجمع البيان، مسئله استراق سمع جنيان و شياطين و به دنبال آن نگهبانان و شهاب باران شدن آنها را امري حقيقي مي دانند ولي مي گويند: ادراك و اطلاع بيشتر آن را به آينده واگذار مي كنيم و هم اكنون مسئله چندان بر ما روشن نيست. ۲. عدّه اي ديگر مي گويند: آسمان، شياطين، جنيان، شهاب سنگ و ها و … همه امر واقعي و دست يافتني است و اين از ظاهر آيات به دست مي آيد. ۳. جمعي ديگر، از جمله علامه طباطبايي در الميزان و طنطاوي در تفسير الجواهر، تعبيرات آيات فوق را تشبيه و كنايه دانسته و آن را از باب بيان سمبوليك گرفته و آن را با بياني گونه گون بيان داشته اند. به عنوان مثال، آسمان را عالم ملكوت گرفته و بيشتر آن را به امور معنوي حمل كرده اند.[۱۱] به هر تقدير، هر چند به طور صريح و روشن نمي توان وراد قضاوت شد: چون علم بشري محدود و جهان هستي و موجودات در آن، اعم از مريي و نامريي، نامحدود، تا جايي كه در روايات متعدد وارد شده كه: «الف الف عالم»[۱۲] يعني هزاران عالم در جهان هستي وجود دارد و در تعبيرات قرآني و روايي به هفت آسمان[۱۳] و هفت زمين نيز اشاره شده است. به نظر مي رسد، در راستاي آيات فوق، نزديكترين و بهترين راه و روش، آن است كه ما به صراحت و متن آيات تمسك بجوييم و در عين حال پروندة آن را بر كشف، بر آيندگان باز بگذاريم. صراحت متن قرآن شريف اين است كه: ۱. مراد از آسمان، آسمان ظاهر است. ۲. مراد از شهاب،شهاب سنگ هاي مادي و واقعي است كه به سوي شياطين و جنيان پرتاب و مشتعل مي شوند.[۱۴] ۳. شياطين و جنيان موجودات ذي شعور و واقعي هستند كه وجود خارجي دارند، هر چند نامريي و پنهان هستند. ۴. استراق سمع از ناحية‌شياطين و جنيان يك امر واقعي و كار هر روزة آنهاست. ۵. محافظان و نگهبانان آسماني، همانند فرشتگان هم، موجودات ذي شعور و مجرد هستند و صراحت قرآن و روايات گواه اين نكته است. در روايات وارد شده كه: ابليس تا آسمان هفتم پيش مي رفت. وقتي حضرت عيسي متولد شد، سه طبقة‌آسمان به روي ابليس ملعون بسته شد و با تولد رسول اسلام، تمام آسمان هفت گانه به روي او بسته شد و به وسيلة ستاره ها تيرباران شد.[۱۵] بنابراين هيچ امر غير واقعي و غير حقيقي، رمان گونه و خيالي و اسطوره اي در قرآن شريف وارد نشده است، تمام امور قرآني، چه مريي و چه غير مريي و چه معنوي و چه مادي، واقعي، حقيقي است و وجود خارجي دارد. پس در واقعي بودن و حقيقي بودن اين نكات قرآني شكي نيست. اما در اين كه بشريت امروز هم مي تواند به همة علوم قرآني دست يابد يا خير؟بحثي ديگر. تازه اگر بشر با عقل و علم اندك خود،[۱۶] نتواند بر يك موجود نامريي و آسماني دست يابد، دليل بر عدم وجود و نبود نيست. چون طبق قاعدة عقلي و فلسفي، «عدم الوجدان لا يدل علي عدم الوجود» و همه چيز را بايد در «بقعة امكان» قرار داد.[۱۷] به گفتة مولانا: ديدة حسي زبون آفتاب ديدة رباني جو و بياب[۱۸] به عنوان مثال حضرت سليمان زبان حيوانات را مي خواند و باد و جنيان را در تسخير خود داشت.[۱۹] ديگران هم مي توانند جنيان را تسخير كنند و اگر نمي توانند بحث ديگري است.[۲۰] آن چه به طور خلاصه قابل بيان است اين است كه: ۱. هم شهاب سنگ هايي آسماني كه مورد نظر دانشمندان ستاره شناس است دست يافتني و واقعي است. ۲. هم شهاب سنگ هاي مورد نظر قرآن. چون علوم قرآني هم قابل حدس است و هم قابل حس و قابل باور. اما چه كساني مي توانند به آن دست يابند و چه زماني مي توان بر آن دست يافت،و يا اين كه با چه راهكاري مي توان آن را كشف كرد؟ بايد به گذشت زمان و اهل فن واگذار كرد. كما اين كه بسياري از علوم قرآني و علوم بشري با گذشت زمان رشد پيدا كرده اند. بلي اين بحث پرونده اش هم چنان باز است و لايه ها و بطون قرآن، سر جاي خود محفوظ، چون علوم بشري هم چون پول خرد است و تجارت با آن مشكل بايد منتظر زماني شد كه علم بشري بتواند به درك آن نايل آيد. ۳. كيهان شناسي چگونه مي تواند به ستون هاي نامريي آسمان دست يابد و از حفاظت آن به زمينيان خبر دهد؟ همان طوري كه بيان شد،علوم بشري، همانند كيهان شناسي، در برابر علوم قرآني، همانند پول خردي هستند كه تجارت با آن يا ناممكن و يا بسيار سخت است. «ذلك مبلغهم من العلم»[۲۱] كيهان شناسي بيشتر با حس و حدس، سروكار دارد. دسترسي بر امور نامريي، هم چون ستون هاي نامريي آسمان،براي كيهان شناسي يا ناممكن است و يا بسيار سخت است. قرآن شريف مي فرمايد: آسمان هم چون خيمه اي بر زمين سايه افكنده و مانند سقفي بنا شده است و اين بخش از آسمان با آسماني كه محل ريزش باران است فرق دارد. آسمان اول محل نظام كيهاني و اختران ثابت و سياري است كه در مدارهاي رياضي، نه طبيعي،سير مي كنند؛ ولي آسمان دوم همان جو متراكم بالاي زمين است كه جايگاه ابرهاست.[۲۲] در مورد زمين هم بايد گفت:قرارگاه بودن زمين،[۲۳] به معناي فراش و بستر ملايم براي زندگي است. و اين به معناي مقابل حركت نيست، كما اين كه فراش و مهار بودن آن با كرويت آن منافات ندارد. هم چنين كرويت زمين كه مطلب حسي و تجربي است با روش عقلي محض قابل نفي يا اثبات نيست. حركت زمين نيز همانند كرويت آن كه مطلبي حسي است، بايد با روش تجربي نفي يا اثبات شود نه از راه عقل محض، زيرا برهان عقلي درا مور جزيي خارجي راه ندارد….[۲۴] در مورد محفوظ بودن سقف آسمان، نيز نظرات گونه گون است. علامه طباطبايي مي فرمايد: يعني آسمان از شياطين و دست برد آنها محفوظ است.[۲۵] كما اين كه در جاي ديگر آمده است «و به راستي، ما در آسمان كاخ هايي (كاخ ها و ساختمان هاي بلند آسماني) قرار داديم و آنها را براي تماشاگران (زمين و آسمان) آراستيم. و (هم) آنها را از هر شيطان رانده شده اي محفوظ داشتيم.»[۲۶] هم چنين در مورد اين كه آيا مراد از آسمان و زمين، كل عالم مادي است يا خير؟ و اين كه مراد از آسمان و زمين، موجود مادي است يا شامل مجردات هم مي شود يا خير؟اختلاف نظر وجود دارد و در مورد آسمان مادي و معنوي، هر دو بحث هايي خاصي مطرح شده است كه در اين مقال، مجال بيان آن نيست.[۲۷] به هر تقدير، حفظ به معناي ابقاء و نگه داشتن از نابودي است. حفظ نظام كيهاني، به معناي نگه داشت آسمان و اجرام علوي از ريزش و سقوط و در نتيجه، هلاك اهل زمين و نابودي زمين. هم چنين، ستارگان در آسمان نگهبانان الهي هستند و در طرد شيطان نقش دارند، اما چه نقشي دارند براي ما چندان روشن نيست.[۲۸] برخي گفته اند: مراد از آسمان، جو زمين است و اين جو به گونه اي ساخته شده است كه مانع ريزش سنگ هاي آسماني به زمين مي گردد. به گونه اي كه از نظر علمي اثبات شده است كه هماره زمين از سوي آسمان سنگ باران مي شود، اما اين سنگ چون به جو مي رسند (به علت سرعت و اصطكاك) به گاز تبديل مي شوند، لذا جو زمين محفوظ ناميده شده است. ولي به نظر مي رسد منظور از آسمان در اين آيه، دست كم اين جو نيست. آسمان سقفي است كه بر اين جهان محسوس كشيده شده است و اين جو يا محفوظ از نابودي است و يا محفوظ از سقوط و ريزش.[۲۹] به هر حال، محفوظ بودن آسمان و آسمانيان، و محفوظ ماندن زمينيان از اجرام آسماني، يك امر بسيار مهمي است. اگر يكي از ستارگان به زمين بيفتد،چه اتفاقي مي افتد؟ اگر زمينيان احتمال بدهند، روزي يك از ستارگان به زمين فرو خواهد افتاد، چه خواهند كرد؟ اگر يك روز، نظم كيهاني به هم بريزد، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ و اگر…. حال، انسان ها، بدون هيچ اتفاقي دارند زير سقف آسمان زندگي مي كنند. زير يك سقف بسيار مطمئن و محفوظ سقف بسيار مستحكم، اما با ستون هاي بسيار ظريف و نامريي. انسان ها هنوز ريز بين نشده اند. هنوز دنبال ديدني ها و حيات مي چرخند، از اين جهت باور كردن يك امر نامريي براي آنها سخت است. به هر صورت بشريت دارد زير يك سقف محفوظ زندگي مي كند، و نام اين سقف را هر چه مي خواهيد بگذاريد، بگذاريد. اگر مي خواهيد بگوييد: آسمان جل، باز هم مانعي ندارد. سقف منزل را هم، آسمان آن گويند و مانعي ندارد كه به هر سقفي، آسمان گفته شود و شما زمين را منزل و آسمان را سقف محفوظ آن بدان.[۳۰] ۴. قرآن شريف از زلزله قيامت سخن به ميان آورده است، طوري كه سقف آسمان به واسطة لرزش سنگين آن فرو مي ريزد و پديده هاي هولناكي رخ مي دهد… آيا علم زلزله نگاري و ژئوفيزيك مي تواند بر اين گونه از علوم قرآني دست يابد و يا در مورد آن پيش گويي نمايد؟ به عنوان مثال آيا مي تواند «ريشتر» زلزلة قيامت را پيش بيني و اندازه گيري نمايد؟ آن چه در اين راستا قابل بيان است اين است كه: هم زلزلة قيامت، هم چون قيامت يك امر حتمي و واقعي است و هم رخ دادهاي در آن، يك امر حتمي و يقيني است. قرآن شريف مي فرمايد: «هنگامي كه زمين به لرزش ويژة (خداوندي) لرزانيده شود.»[۳۱] يعني زلزله مي آيد، چه زلزله اي. هم زلزله مي آيد و هم خيلي سهمگين و سنگين است. اما در اين كه: چه زماني زلزلة قيامت به وقوع مي پيوندد و از چه كم و كيفي برخوردار است و آيا مراكز زلزله نگاري و ژئوفيزيك، مي توانند از آن سخن به ميان آورند و يا در مورد آن، گمانه زني ها و پيش گويي هايي داشته باشند و يا در مورد «ريشتر» آن اندازه گيري و حسد و گماني داشته باشند؛ سخن گفتن بسيار سخت است و تا به حال هيچ فرد و يا مؤسسه اي از آن خبر نداده اند. وقتي مراكز زلزله نگاري و ژئوفيزيك در مورد زلزلة اين جهاني، حرفي براي گفتن ندارند، چگونه مي توانند از زلزله قيامت خبر بدهند؟! وقتي زلزله هفت «ريشتري»، در بخشي از پاكستان، صد هزار قرباني گرفت، فرو ريختن سقف آسمان، با زلزلة قيامت يك امر طبيعي و عادي است. بلي با رياضي و علوم تجربي، نمي توان بر آن دست يافت. بايد منتظر ماند تا زمان آن فرا رسد و خود گذشت زمان، آن را بيان خواهد كرد. هر چند باور داشتن آن آسان است و قرآن شريف و وقوع آن را يك امر حتمي و لاريب فيه مي داند. آنچه به طور خلاصه قابل بيان است اين است كه: ۱. قرآن شريف،كتاب انسان سازي، هدايت و شفا است نه كيهان شناسي و زمين شناسي و… ۲. بين علوم قرآني و آيات الهي تناقض وجود ندارد. ۳. علوم بشري هم بين آيات الهي نه تناقض مي بيند و نه تناقض علمي مي يابد. ۴. علوم بشري در برابر علوم قرآني، هم چون پول خرد است و تجارت كردن با آن مشكل است. ۵. وقتي علوم بشري نتواند به طور حسي بر علوم نامريي و يا مريي دست يابد، پروندة بحث را باز مي گذارد و آن را در بقعة امكان قرار مي دهد و نيافتن خود را دليل بر نبودن نمي يابد و از اين جهت خود را از تكلف گويي و يا تن دادن به تكلف نجات مي دهد. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . مصباح يزدي، محمد تقي، «معارف قرآن»، ج ۱، ۲، قم: مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۳، ص ۲۲۵. [۲] . قرشي، سيد علي اكبر،«قاموس قرآن»، ج ۲، تهران: دارالكتب الاسلاميه، سوم، ۱۳۶۱، صص ۱۷۰ ـ ۱۷۲. [۳] . ياسين: ۳۶ / ۳۸ و ۴۰، رعد: ۱۳/ ۲. ابراهيم: ۱۴/ ۳۳. فاطر: ۳۵ / ۱۳. [۴] . رضايي اصفهاني،محمد علي، «پژوهشي در اعجاز علمي قرآن»، رشت: مبين، لوح، ۱۳۸۱، ص ۸۹. [۵] . قرائتي، محسن، «تفسير نور»، تهران: مركز نشر فرهنگي درس هايي از قرآن، روح، ۱۳۸۰، ص ۲۱۸. [۶] . حجر: ۱۵ / ۱۶ ـ ۱۸. [۷] . صافات: ۳۷ / ۶ ـ ۱۰. [۸] . جن: ۷۲ / ۸ ـ ۹. [۹] . ملك، ۶۷ / ۵. [۱۰] . ص، ۸۶ / ۱. [۱۱] . تفسير نمونه، ج ۱۱، تهران: دارالكتب الاسلاميه، چهاردم ۱۳۷۶، ص ۴۳ ـ ۵۱. [۱۲] . بحار، ج ۸، باب ۲۸، ص ۳۷۴. [۱۳] . اسري: ۱۷/ ۴۴. [۱۴] . قرائتي، محسن، تفسير نور، ج ۶، تهران، مركز فرهنگي درس هايي از قرآن، اول، ۱۳۷۸، ص ۲۸۰. [۱۵] . نورالثقلين، ج ۳، قم، دارالتفسير، اول، ۱۳۸۲، ص ۵. [۱۶] . نجم : ۵۳ / ۳۰. [۱۷] . شرح اشارات، ج ۳،ص ۴۱۸. [۱۸] . مثنوي معنوي، دفتر ۴،بيت ۵۹۵. [۱۹] . صاد: ۳۸ / ۳۶. [۲۰] . جاثيه: ۴۵ / ۱۳. [۲۱] . نجم: ۵۳ / ۳۰. [۲۲] . تفسير تسنيم، ج ۲،قم: اسري، اول، ۱۳۷۸، ص ۳۹۳. [۲۳] . نمل: ۲۷ / ۶۱. [۲۴] . تفسير تسنيم، همان. [۲۵] . الميزان، ج ۱۴،بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، بي تا، ص ۲۸۰. [۲۶] . حجر: ۱۵ / ۱۶ ـ ۱۷. [۲۷] . مصباح يزدي، محمد تقي، معارف قرآن، همان. [۲۸] . مصباح يزدي، محمد تقي،معارف قرآن، همان. [۲۹] . همان. [۳۰] . تفسير تسنيم. [۳۱] . زلزله: ۹۹ / ۱. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي آفرينش آسمان و زمين در قرآن قرآن به پاره اي از مسائل علمي، از جمله كيهان شناسي، اشاره اي گذرا دارد و شايد هيچ آيه اي، مستقيم يا مستقل به ذكر آفرينش جهان و كيفيت وجود آسمان و زمين نپرداخته باشد. هميشه در راستاي اثبات خداشناسي و عظمت قدرت او… بوده است. با وجود اين مسائلي علمي كه قرآن به آن نپرداخته است با دستاوردهاي بشر كنوني همخواني دارد و آيه اي از قرآن با تفسير درست آن با نظريه علمي قطعي مخالفتي ندارد. سايت «سكولاريسم براي ايران» يك سلسله شبهاتي درباره تناقضات قرآن مطرح نموده كه يكي از آنها اين است كه «بعضي از آيات، آفرينش آسمان را مقدم كرده و بعضي ديگر آفرينش زمين را. و نتيجه گرفته كه قرآن تناقض گويي كرده است. شبهه فوق داراي اشكالات عديده اي است كه در پاسخ لازم است ديدگاه قرآن را درباره خلقت جهان (آسمان و زمين) بررسي شود. قرآن كريم در دو آيه، به صورت گذرا و اجمالي، به مسئله ي آغاز جهان اشاره كرده است. آيه ي اول: (ثُمَّ اسْتَوي إِلي السَّماءِ وَهِي دُخانٌ…);[۱] سپس به آفرينش آسمان پرداخت، در حالي كه به صورت دود بود… . «دخان» در لغت به معناي چيزي است كه به دنبال شعله و لهيب آتش بر مي خيزد[۲] و «سماء» به معناي طرف بالاست[۳] كه در قرآن در معاني و مصاديق متعدي به كار رفته است، از جمله: جهت بالا،[۴] جوّ زمين[۵]، محل كرات بالا[۶]، آسمان معنوي[۷]و…[۸] واژه ي «استوي» در اصل به معناي اعتدال يا مساوات دو چيز با يكديگر است[۹] و هنگامي كه با «علي» متعدي مي شود، به معناي «استيلا و سلطه بر چيزي» است، مانند: (الرَّحْمـنُ عَلي العَرْشِ اسْتَوي);[۱۰] خداوند بر عرش استيلا دارد; و وقتي كه با «الي» متعدي مي شود به معناي قصد است، مانند آيه ي مورد بحث.[۱۱] آيه ي دوم: (أَوَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمـواتِ وَالأَرضَ كانَتا رَتْقاً فَفَـتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الماءِ كُلَّ شَيء حَي أَفَلا يُـؤْمِنُونَ);[۱۲] آيا كساني كه كفر ورزيدند نديدند كه آسمان ها و زمين، هر دو به هم پيوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختيم و هر چيز زنده اي را از آب پديد آورديم؟ آيا (باز هم) ايمان نمي آورند؟ واژه ي «رتق»، به معناي «چيز به هم پيوسته» و «فتق» به معناي «جدا كردن دو چيز متصل به هم» است.[۱۳] از ظاهر اين دو آيه استفاده مي شود كه قبل از خلقت آسمان ها، توده اي از گازهاي گسترده و عظيم وجود داشته و زمين و آسمان به هم متصل و چسبيده بودند كه به قدرت خداوند از هم جدا شده اند. در تفسير نمونه در باره ي دخان (دود) آمده است: جمله ي «هي دخان…; آسمان ها در آغاز به صورت دود بود» نشان مي دهد كه آغاز آفرينش آسمان ها از توده هاي گازهاي گسترده و عظيمي بوده است و اين با آخرين تحقيقات علمي در مورد آغاز آفرينش كاملا هماهنگ است. هم اكنون نيز بسياري از ستارگان آسمان به صورت توده ي فشرده اي از گازها و دخان است.[۱۴] طبق تحقيقات دانشمندان، زمين در آغاز، توده ي واحدي بود كه بر اثر انفجارهاي پي در پي از هم شكافت و كهكشان ها و منظومه و كرات به وجود آمدند.[۱۵] از آيه ي «كانَ عَرْشُهُ عَلي الماءِ»[۱۶] نيز استفاده مي شود كه، «ماء» به معناي آب است; اما گاهي به شيء مايع نيز ماء گويند. در آغاز آفرينش، جهان هستي به صورت مواد مذابي بوده (يا گازهاي فوق العاده فشرده اي كه شكل مواد مذاب و مايع را داشته است) سپس در اين توده ي آب گونه، حركت هاي شديد و انفجارهاي عظيمي رخ داده است.[۱۷] مفسران درباره ي آيه ي ۳۰ سوره ي انبيا (رتق و فتق، پيوستگي و جدايي) سه احتمال را مطرح كرده اند: ۱. به هم پيوستگي آسمان ها و زمين، اشاره به آغاز خلقت است. كه طبق نظر دانشمندان، مجموعه ي اين جهان، توده ي واحد عظيمي از بخار سوزان بود كه بر اثر انفجارات درون و حركت، تدريجاً تجزبه شده و كواكب و ستاره ها، از جمله منظومه ي شمسي و كره ي زمين به وجود آمدند و هنوز هم جهان در حال گسترش است (برخي روايات اهل بيت(عليهم السلام)اشاره به اين تفسير دارند).[۱۸] ۲. منظور از پيوستگي، يك نواخت بودن مواد جهان است، يعني همه در هم فرو رفته بود و به صورت ماده ي واحدي خودنمايي مي كرد، اما با گذشت زمان، از هم جدا شدند و تركيبات جديد و انواع مختلف گياهان و موجودات ديگر در آسمان و زمين ظاهر شدند.[۱۹] ۳. منظور از به هم پيوستگي آسمان نباريدن باران در آغاز، و مقصود از به هم پيوستگي زمين، نروييدن گياهان در آن زمان است; اما خداوند هر دو را گشود، از آسمان باران نازل كرد و در زمين انواع گياهان را روياند.(بعضي از روايات نيز اشاره به همين احتمال دارند).[۲۰] جهان يك قطعه اي رها شده در فضا بود و سپس تحت تاثير جاذبه ي شيء عظيم اجرام سماوي ديگر قرار گرفت و تكه تكه شد و به صورت حلزوني در آمد و سپس اين اجزاي كوچك، كم كم، سيارات را به وجود آوردند.[۲۱] دكتر موريس بوكاي نيز مي نويسد: دانش به ما مي آموزد، چنانچه به عنوان مثال تكوين خورشيد و محصول فرعي آن يعني زمين را در نظر بگيريم، جريان امر، توسط تراكم سحابي نخستين و تفكيك آن رخ داده است. اين دقيقاً همان است كه قرآن به طريق كاملا صريح با ذكر ماجراهايي كه «دود» آسمان ابتدا يك نوع الصاق، سپس يك نوع انفكاك را به وجود آورد، بيان نموده است.[۲۲] نظريه هاي علمي درباره ي پيدايش جهان درباره ي پيدايش جهان، چند ديدگاه عمده در بين كيهان شناسان جديد وجود دارد كه عبارت اند از: ۱. انفجار بزرگ: اين نظريه در سال «۱۹۰۰ م» پيشنهاد شد و هم اكنون اكثر اخترشناسان آن را بهترين نظريه مي دانند طبق اين نظريه حدود ۲۰ بيليون سال پيش تمام مادّه و انرژي موجود در جهان در نقطه اي بسيار كوچك و فشرده متمركز بوده است، سپس اين نقطه ي كوچك منفجر شد.[۲۳] ۲. حالت پايدار: اين نظريه در سال «۱۹۴۰» توسط «فرد هديل» فيزيك دان انگليسي پيشنهاد شد. بنا بر اين نظريه، جهان نه تنها از نظر فضايي يك نواخت است، بلكه در طول زمان تغييرناپذير نيز هست. ستارگان و كهكشان ها ممكن است تغيير كنند، اما تصوير كلي جهان با تصوير هر زمان تفاوتي ندارد. ۳. جهان پلاسما: برخي اختر شناسان، خلقت جهان را با مدل «هانس الفون» دانشمند سوئدي مي بينند. طبق اين نظريه، ۹۹ درصد جهان قابل مشاهده (عمدتاً ستارگان) از پلاسما ساخته شده است. ۴. انفجارهاي كوچك: گروهي ديگر از اخترشناسان، نظريه ي حالت پايداري را، كه با رصدهاي اخترشناسي انطباق خوبي دارد، پيشنهاد مي كنند. طبق اين نظريه، جهان بدون آغاز و انجام است و ماده به طور پيوسته در خلال انفجارهاي كوچك خلق مي شود; هم چنين جهان به تدريج انبساط مي يابد و كهكشان ها شكل مي گيرند.[۲۴] پس ظاهر آيات قرآن درباره ي آغاز خلقت (كه از «دخان، دود» شروع شده است) تا حدود زيادي با نظريه ي علمي مشهور خلقت جهان (يعني انفجار بزرگ) همخواني و اشتراك هايي دارد; از طرف ديگر، با توجه به تعدد نظريه ها در مورد آغاز خلقت و عدم اثبات قطعي آن ها، هيچ يك از آنها را نمي توان به صورت قطعي به قرآن نسبت داد. سوره بقره آيه ۲۹ كه مي فرمايد: «او خدايي است كه همه آنچه (از نعمت ها) در زمين وجود دارد، براي شما آفريده سپس به آسمان پرداخت….» از ظاهر آيه بر مي آيد كه خلقت زمين اول بود، و بعد خلقت آسمان شروع شده است. (ما با توجه به وجود حرف «ثمَّ» در «ثم استوي الي السماء» كه در ادبيات عرب در همه جا به معناي ترتيب نمي آيد مي گوييم ثم در اينجا نيز به معناي تأخير زماني نيست بلكه مي تواند تأخير در بيان و ذكر حقايقي پشت سر هم بوده باشد. اما در سوره نازعات آيه ۳۰ مي فرمايد: «زمين را بعد از آن (آفرينش آسمان) گسترش داد «والارض بعد ذلك دحاها» واژه «دحو» به معني گستردن است. بعضي نيز آن را به معناي تكان دادن چيزي از محل اصليش تفسير كرده اند و چون اين معني لازم و ملزوم يكديگرند به يك ريشه باز مي گردد. به هر حال منظور از «دحو الارض، اين است كه در آغاز، تمام سطح زمين را آب هاي حاصل از باران هاي سيلابي فراگرفته بود. اين آب ها تدريجاً در گودال هاي زمين جاي گرفتند و خشكيها از زير آب سربرآوردند. حاصل سخن اينكه، اولاً در تفسير و تبيين يك آيه، لازم است آيات ديگر را بررسي و تحليل نمود به سبب اينكه بعضي از آيات، آيات ديگر را تفسير مي كنند; نمي توان از يك يا دو آيه نظريه نهايي قرآن را بدست آورد. ثانياً: از مجموع آياتي كه درباره خلقت آسمان و زمين نازل شده، اين نكته بدست آمده كه قبل از خلقت آسمان و زمين، توده اي از گازهاي گسترده و عظيم وجود داشت، و زمين و آسمان به هم متصل و چسبيده بودند و در اثر انفجارهاي پي در پي از هم شكافته و كهكشان و منظومه و كرات ديگر به وجود آمد و با نظريه مشهور علمي، يعني، انفجار بزرگ، همخواني دارد. و آيات ۲۹ سوره بقره و ۳۰ سوره نازعات با آنچه گفته شد با آيات ديگر درباره خلقت آسمان و زمين هيچ گونه تناقضي با هم ندارند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. سوره ي فصلت، آيه ي ۱۱. [۲]. ابن فارس، مقاييس اللغة، ابن منظور، لسان العرب، ماده ي «دخن». [۳]. لسان العرب، ذيل ماده ي «سمو». [۴]. سوره ي ابراهيم، آيه ي ۲۴. [۵]. سوره ي ِق، آيه ي ۹. [۶]. سوره ي فصّلت، آيه ي ۱۲. [۷]. سوره ي سجده، آيه ي ۶. [۸]. حسن مصطفوي، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ماده ي سمو و ناصر مكارم شيرازي، و همكاران، تفسير نمونه، ج ۱، ص ۱۶۵. [۹]. لسان العرب و مقاييس اللغه، ذيل ماده ي «سوي». [۱۰]. سوره ي طه، آيه ي ۵. [۱۱]. همان. [۱۲]. سوره ي انبياء، آيه ي ۳۰. [۱۳]. لسان العرب، ماده ي «رتق و فتق». [۱۴]. تفسير نمونه، ج ۲، ص ۲۲۸. [۱۵]. همان، ج ۵، ص ۱۵۱. [۱۶]. سوره ي هود، آيه ي ۷. [۱۷]. تفسير نمونه، ج ۹، ص ۲۶. [۱۸]. همان، ج ۲، ص ۲۲۸; الحويزي العروسي، تفسير نور الثقلين، ذيل آيه ي سي ام انبيا. [۱۹]. سيد محمد حسين طباطبايي، تفسير الميزان، ج ۱۴، ص ۲۷۸ـ ۲۷۹. [۲۰]. صافي، تفسير صافي، ج ۳، ص ۳۴۷. [۲۱]. احمد محمد سليمان، القرآن و العلم، ص ۵۳ ـ ۵۴. [۲۲]. موريس بوكاي، مقايسه اي ميان تورات، انجيل، قرآن و علم، ترجمه ي ذبيح الله دبير، ص ۱۸۹ ـ ۲۰۱. [۲۳]. ويليام هاوكينگ، تاريخچه زمان، ترجمه ي دادفرما، ص ۱۴۵ ـ ۱۴۹، به نقل از محمد علي رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج ۱، ص ۹۴. [۲۴]. ر.ك: ري ويلار و ديگران، كيهان و راه كهكشان، ترجمه ي سيد محمد امين محمدي، ص ۳۴ـ ۵۰; و محمد علي رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ص ۹۴ ـ ۹۷. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي شبستري ونوانديشي ديني موضوع بحث ما درارتباط باسخنراني است که دردانشگاه صنعتي اصفهان درتاريخ ۴/۱۲/۸۷ به مناسبت رحلت پيامبر(ص) توسط اقاي محمد شبستري ايرادشده است واين سخنراني در هشت اسفند (چهارروزبعد) در سايت خبري تابناک منتشرشده است.موضوع بحث ايشان انطورکه خودشان در اغاز بيان کرده اند عبارتست از” انتظارما ازپيامبران” وهدف ازبحث انطور که خود گفته است پاسخ به نقدهايي است که طي اين بيست سال که مباحث نوانديشي ديني يا روشنفکري ديني مطرح شده است برديدگاه ايشان وهمفکرانشان وارد شده است وسپس بيان ميکنند که اين مباحث جديد تاکيدش برحقوق بشراست وارتباط حقوق بشر بااسلام ومسلماني ودينداري به اين بيان که فردي مي خواهد مسلمان باشد ودر عين حال هم مطابق اعلاميه حقوق بشر که در ۳۰ ماده ودر سال ۱۹۸۴در سازمان ملل متحد تصويب شده است عمل کند که نظام زندگي سياسي واجتماعي اش مبتني بران اعلاميه باشد ودر عين حال يک فرد مسلمان به معناي واقعي هم باشد.اين هدف بحثي است که ايشان مطرح کرده وبعد هم گفته اند مبناي مباحث جديد که مطرح شده بر معرفت شناسي وهرمنوتيک است که در فهم ما از متون ديني تاثير مي گذارد. خلاصه سخنراني اقاي شبستري: ۱-براساس مباحث هرمنوتيک هرفهمي پيش فرضهايي دارد.هيچ فهمي ازدين يا غير دين نداريم مگرانکه پيش فرضهايي دارد واين به چهارمقوله علم وفلسفه وهنر ودين برميگردد.درباره دين مانميتوانيم ازقبل يک تعريف جامع ومانع ارائه کنيم.سايرمقوله ها هم هکذا.اينست که مسائل تاريخي هم به تدريج درگفتمان بشري وتاملات شکل ميگيرند ولذا امروز اگرخواستيم فلسفه راتعريف کنيم بايد اين همه مکاتب فلسفي رادرنظربگيريم.تعريف ما نظربه سيروروند فلسفه است.بقيه مقوله ها هم همينطور.لذاتعريف هاي متعددي ازدين ارائه شده است. ۲-انتظارات ما از موضوعات چهارگانه(علم وفلسفه وهنر ودين)هم در فهم وتعريف مااز انهاتاثير ميگذاردواين موضوعات هم خودبايکديگردرتعامل وتاثيروتاثردرطول تاريخ بوده اند که اين تاثير وتاثرات نيز خود باعث تغيير وتحول هرکدام شده است.اين درواقع همان نظريه قبض وبسط تئوريک شريعت دکترسروش است که دراينجا مطرح شده است. ۳-بعداين مسئله رامطرح ميکنندکه ايا فهم هاي مختلف از دين مانعي دارد؟ميگويند چه مانعي دارد؟درگذشته هم اين اختلافات بوده است.مذاهب گوناگوني بوجود امده وگاهي هم يکديگررا تکفير ميکردند.ازغزالي نام ميبرد وميگويد ادمي است که در يک مرحله تکفيري بود وفيلسوفان را درچندمسئله تکفير کرد وبعدفهميد اشتباه کرده است وقتي تحولات در او رخ دادوازسيرعقلي به سير عرفاني رسيد به اين نتيجه رسيدکه وقتي همه در يک مسيرهستنداينهاباهم قابل جمع هستند.لذا اختلافاتي بوده و ما نبايد بخاطر اختلافات يکديگرراتکفيرکنيم.الان هم همينطوراست.پساين يک مسئله جديد هم نيست. برداشتها وفهم هاي مختلف انسانهادارند.بعدازامام به عنوان غزالي عصر نام ميبرد که البته گفته اند من اسلامي را که خودم مي فهمم مي خواهم اجرا کنم امادر عين حال نگفتند ديگران هم مسلمان نيستند.مثلا کساني گفتنداحکام اسلام مربوط به گذشته است مثل حدود وقصاص و… امام هم نفرمودند اينها مسلمان نيستند. پس ميتوان مسلمان بود وفهم ها وتفسيرهاي مختلف ازپيامبر واسلام داشت ومنافاتي هم ندارد کسي بخواهدهم مسلمان باشد وهم طبق حقوق بشرزندگي کند.وبگويدفهمم را از نظرات فقهي گذشته تجديدنظر ميکنم .مثلا نظريات فقهي هست که مخالف حقوق بشراست اينها را ميتوان تغييرداد.حتي اياتي از قران است که مخالف حقوق بشر غربي است که اين ايات را هم ميتوان طوري برداشت وتفسير کردکه سازگار بااعلاميه حقوق بشرباشد.اين ميشود يک فهم وبرداشت ديگر. ۴-حقيقت ومعناي مسلماني:ميگويد معناي مسلماني وحقيقت ان يعني پيروي کردن از پيامبر(ص) راه پيامبررارفتن واين مورد قبول همه است.اماپيروي از پيامبرانطورکه ميفهميم.راه پيامبرراهرطورکه فهميديم همانگونه عمل مي کنيم.شماهم هرطورفهميديدهمانگونه عمل کنيد.همه هم پيرو پيامبرومسلمان هستيم.واصولااياميتوان مسلمان راستين وپيروپيامبربودوجزم گرا هم بود؟ايا ميتوان اصول ثابت وجزمي رامعيارمسلماني دانست؟ ميگويد خير اصلا مسلماني باجزم گرايي وقطعيت درمسائل سازگاري ندارد.چون مسلماني راستين وپيروي ازپيامبر(ص)انست که پيامبر گفتمان توحيد را براي بشراوردوگفتمان توحيد يعني از همه بريدن ووصل شدن به خداوازبيرون به درون رفتن وحالت معنوي پيداکردن وگشوده شدن يک افق وسيع ازدرون واين مسئله هم هيچ جا متوقف نميشودوباجزميت نميسازد.اين معناي مسلماني که از بيرون به درون رفتن وافق وسيع دردرون گشوده شدن توقف بردارنيست امري بيکرانه است پس با هيچ اصل جزمي نميسازد. ۵- اصولا فهم ازيک حقيقت هم نسبي است وهيچکس نميتواند ادعا کند که من حقيقت را يا حقيقت الهي را بتمامه فهميدم.پيامبر هم چنين حرفي نميتواند بزند ونمي زند.پيامبر هم اينگونه نبود که حقيقت کاملا براي اوروشن شده باشد.اوهم همواره درجستجو وطلب بود.بعد استشهاد مي کند به حديث “وانه ليغان علي قلبي واني استغفرالله في کل يوم سبعين مره” يعني تاريکي ها مثل بقيه انسانها درون مرا مي گيرد.وسپس به ايه “قل انما بشرمثلکم “استشهاد ميکند که اوهم مثل بقيه انسانها تحت تاثير اوهام وتمايلات شيطاني بود.با اين تفاوت که او پيوسته برميگشت به توحيد وتوجه پيدا ميکرد. تناقض گويي :ايشان در صدر کلام ميگويد پيامبر مثل بقيه بود.بشر بود.اوهام بر اوهم مسلط ميشد وذهن وقلب اوهم تاريک مي شد ولذا استغفار ميکرد تا نوراني شود.اما در ذيل کلام مي گويد او يک امتياز داشت وان اينکه هميشه حال وهواي توجه به خدا را داشت.واين تناقض است.چون هميشه حال وهواي خدارا داشتن وقلب مرکز ياد وتوجه خدا بودن چطور ميتواند تحت تسلط شيطان باشد؟ در قسمت پرسشها وپاسخها شخصي سوال ميکند که بالاخره عصمت پيامبر چه شد؟ ايشان در جواب ميگويد :پيامبر دران چيزي که وظيفه اصلي اوبود (يعني دعوت به توحيد)معصوم بود.همه جا پيامبر(ص) به توحيد دعوت کرده ودراين مطلب انحرافي نداشته است. اين محدوده عصمت پيامبراست که ايشان درمسئله دعوت به توحيد مي پذيرد. سوال ديگري از ايشان مي کنند درباره دين که شما علم وفلسفه ودين وهنررادريک رديف ودر يک تراز قرار داديد درحاليکه اينها دريک سطح نيستند.دين امري ماورايي است وبقيه اموري بشري است.ايشان ميگويد :دين هم امري بشري است.دين سلوک معنوي ادمي است.راه روي معنوي ادمي است.درقران هم دين نزد خدا به اسلام تعريف شده است ومعني اسلام تسليم شدن است يعني انسان دربرابرراه خدا مقاومت نکند. پس دين همانند فلسفه وعلم وهنر کاري بشري است. مطالب ديگري هم در سخنراني وبخش پرسشها وپاسخها مطرح شده است که چون بنابراختصار است ازنقل انها صرفنظر ميکنيم.نکات اساسي ايشان همان است که گزارش نموديم. نقدوارزيابي: ۱-اسلام ومدرنيسم:بحث درباره اسلام ومدرنيسم به فرصت ومجال بيشتري نياز دارد که در اين وقت محدود نمي توان به ان پرداخت. اينجانب در کتاب “نقد مباني سکولاريسم ” ان را بررسي کرده ام. ۲-اختلافات مذهبي:ايشان مي گويند:”درطول تاريخ اسلام اختلاف هايي در اسلام بوده ومذاهب متعددي بوجود امده است وما هم به همه مي گوييم مذاهب اسلامي. چرا ما براشفته بشويم از اينکه کسي بگويد مسلمان هستم اما به سبک حقوق بشرغربي مي خواهم زندگي کنم.اين هم ميشود يک برداشت ازدين.” بنده عرض ميکنم ما دراينجا بايد اصولي را به عنوان خط قرمزها واصول مسلم بپذيريم انگاه به مسائل اختلافي بپردازيم.چون مسلمانها از هر فرقه اي باشند يک سلسله اصول را به عنوان اصول مسلم قبول دارند.همه انها نبوت پيامبر(ص)؛ خاتميت؛ معاد؛ نمازهاي يوميه؛ زکات و… را مي پذيرند. لذاشما ابتدابايد از اين حرف که هيچ جزمي را نميتوان بدست داد عدول کنيد.اين خلاف حرف پيشينيان است چون انها در عين اينکه اختلافاتي داشتند يک سلسله اصول مشترک وجزمي را قبول داشتند.ولذا اين مطلب با اينکه مي گوييد مسلماني هيچ اصل جزمي نداردتعارض دارد. ۳-فهم هاي مختلف ازمنابع وحياني:ايشان ميگويند:”پيشينيان فهم ها وبرداشت هاي مختلفي از ايات وروايات داشته اند ودرنتيجه مذاهب گوناگوني بوجود امده است.” اين عيب ندارد اما ايا کسانيکه به اين برداشت هاي مختلف رسيده اند کارشناس در مسائل دين بوده اند؟ايا هر کس مي تواند بگويد من از ايات وروايات اينطور مي فهمم يابايد روشمند وبراساس مباني فهم باشد؟ اگر فهم دين پيچيده تروتخصصي تر ازفهم مقوله هاي ديگر(علم؛فلسفه؛هنر)نباشد کمترنيست.اياهرکسي مي تواند در هنرياعلم يا فلسفه اظهارنظر کند؟يااول متخصص ميشود وبعد اظهارنظر مي کند؟ اگر براساس اجتهاد وکارشناسي نظري بدهد گرچه شاذ باشد ما نمي گوييم مسلمان نيست.حال جناب اقاي شبستري انصافاچقدر مبادي اجتهاد رادراستفاده ازيک ايه بکار ميگيرند؟ من درهيچيک از اثار ايشان يک مورد هم نديدم که مسئله اي را ايشان به سبک اجتهادي وکارشناسانه بررسي کرده باشد.با يکي يا دوايه يا يک روايت نظرداده اند.نظريه هايي که در همين سخنراني درباره حقيقت دين وعصمت پيامبر بيان کرده اند گواه روشن بر اين مدعاست.@#@ ۴-رابطه اسلام وايمان با جزم ويقين:اينکه مي گويند:”ايمان واسلام با جزم وقطع سازگاري ندارد.” من از اين واقعا تعجب مي کنم.مگر مي شود ايمان مبتني برجزم نباشد ؟اگرپايه واساس سست شد ايمان برچه چيزاستوارباشد؟ايات وروايات چقدربرمساله ايقان درکنارايمان تاکيد دارد.همين ابتداي سوره بقره:”وبالاخره هم يوقنون” ؛”کلا لوتعلمون علم اليقين لترون الجحيم ثم لترونها عين اليقين ” تکيه قران بريقين است.اميرالمومنين(ع)فرموده است:اسلام عبارتست ازتسليم وتسليم يعني يقين. (نهج البلاغه حکمت ۱۲۵)علاوه بر اين ايا اين سخن اقاي شبستري که “مسلماني يعني شرکت کردن درگفتماني که پيامبر ايجاد کرد”يک اصل جزمي وقطعي است يااحتمالي؟ درفرض دوم نمي تواند مبناي يک نظريه باشد ودرفرض اول مخالف ديدگاه ايشان (نفي هرگونه اصل جزمي )است. اصل جزمي ديگري که ايشان مطرح کرده عبارتست از تفسيرگفتمان توحيدي. وي گفته است:”گفتمان توحيدي يعني موحدانه زيستن ودوري جستن ازهرنوع خداي ديگري ورسيدن به يک معنويت دروني …” حال مي توان به اين اصول جزئي اصول ديگري را هم افزود.مانند: مسلماني يعني اينکه مسلمانان ديگرازدست وزبان اواسوده باشند(اعلم من سلم المسلمون من يده ولسانه) مسلماني يعني پاسخ گويي به نداي مظلومان ودفاع ازانان ومبارزه باظالمان (من سمع رجلا ينادي ياللمسلمين ولم يجبه فليس بمسلم .؛کوناللظالم خصما وللمظلوم عونا) واصول جزيي ديگر. ۵-دين يا دينداري؟ اينکه مي گويند:”دين فعل بشراست واستناد کرده است به ايه “ان الدين عند الله الاسلام” واسلام يعني تسليم وتسليم فعل بشر است.” اين استدلال نادرستي است زيرا دين در قران کاربردهاي مختلف دارد. در “مالک يوم الدين ” دين به معناي جزا است.گاهي دين ناظر به دينداري وتدين است که درايه “ان الدين عندالله الاسلام” ممکن است همين معنا موجود باشد. ولي در ايه “شرع لکم من الدين ما وصي به نوحا …” (شوري/۳۳) به معناي احکام ودستورات الهي است.همين گونه است ايه “هوالذي ارسل رسوله بالهدي ودين الحق ليظهره علي الدين کله “وايه “اليوم اکملت لکم دينکم ” وايات ديگر. موضوع عصمت: ايشان سه حوزه براي عصمت بازکرده است :عصمت علمي؛عصمت رفتاري؛عصمت درحوزه ذهن وقلب.ودرحوزه رفتارعصمت را منحصر کرده اند به دعوت به توحيد.وگفته است درحوزه دعوت به توحيد پيامبر معصوم بوده است چون وظيفه اصلي اوبوده است. نقد وارزيابي: سوال مااينست که ايا وظيفه پيامبر(ص)منحصربه دعوت به توحيد بوده است؟اگر به خود قران مراجعه کنيم دعوت به توحيد يکي ازوظايف است نه تنهاوظيفه. “ولقد بعثنا في کل امه رسولا ان اعبدواالله واجتنبواالطاغوت” اين يکي ازوظايف است. اماوظايف ديگرچه؟ “هوالذي بعث في الاميين رسولا منهم يتلوعليهم اياته ” يعني ايات قران رابرمردم خواندن هم وظيفه اوست.پس دراين حوزه هم بايد معصوم باشد. “ويزکيهم” اسوه ومربي اخلاق هم هست.پس بايد دراين حوزه هم معصوم باشد. “ويعلمهم الکتاب والحکمه” تبيين معارف دين هم وظيفه ديگر اوست. پس بايد معصوم باشد. پس اگر به قران مراجعه کنيم ملاک شما درست اما عام است واختصاص به حوزه دعوت ندارد. ۲-درحوزه عمل به احکام: ايشان درجايي مي گويد:”اين محل اختلاف است واقوال مختلف است.وشايدازايه “انماانابشرمثلکم ” بتوان گفت دراين حوزه هم پيامبرمثل ساير انسانها است. گاهي ممکن است مرتکب گناه هم بشود.” نقد وارزيابي: دراينجا اين ادعا درحدشايد هم نادرست است.عصمت پيامبر(ص)ان هم درزمان نبوت وان هم ازکبائراصلااختلافي نيست.مگرحشويه(ظاهرگرايان افراطي وگروهي ازاهل حديث)که حرفهاي بي ربطي ميزدند. وقتي قران از قول شيطان ميگويد:”فبعزتک لاغوينهم اجمعين الاعبادک منهم المخلصين” يعني شيطان توان اغواي مخلصين راندارد.وپيامبر(ص)سيدمخلصين است. درمورديوسف(ع)داريم که “انه کان من عبادنا المخلصين” يا ميفرمايد:”ولقد همت به وهم بها لولا ان رابرهان ربه ” او مخلص است وگناه نکرد حتي ميل به گناه هم نداشت يعني حتي درذهنش هم نيامد که دل به زليخا بدهد.چون مي فرمايداگربرهان پروردگارش رانديده بود ميل ميداشت. درجاي ديگردرباره پيامبر(ص)مي فرمايد:”ماضل صاحبکم وماغوي” يعني پيامبرهيچگاه گمراه نشده است وگناهي از اوسرنزده است. يادرباره پيامبروخاندان نبوت مي فرمايد:”انما يريدالله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت ويطهرکم تطهيرا” که مقصود اراده تکويني خداونداست که به دورکردن هرگونه پليدي ازاهل بيت نبوت تعلق گرفته است ودراراده تکويني خداوند تخلف راه ندارد. خداوند فرموده است:”لاينال عهدي الظالمين”عهدنبوت وامامت شامل ظالمين نميشودوکسي که مرتکب گناه شود ظالم است :”ومن يتعد حدود الله فاولئک هم الظالمون” ۳-اماعصمت درحوزه قلب وذهن که ايشان ميگويد اين محل بحث من است؛مستند ايشان يکي همان حديث “انه ليغان علي قلبي” است ويکي هم ايه “انما انا بشرمثلکم” است. نقدوارزيابي: اولا : دريک حديثي پيامبر(ص) فرمودند:”مامنکم الا وله شيطان ” قالوا :” وانت يا رسول الله ” قال:”وانا الاان الله تعالي اعانني عليه فاسلم علي يدي” يعني هيچيک ازشما نيست مگراينکه شيطاني درصدد گمراه کردن اوست.گفتند اين مطلب هم در مورد شما صادق است؟ فرمودند : اري ولي شيطان من به دست من تسليم شده است.يعني نميتواند درپيامبرتأثيرکند. ثانيا :پيامبرفرمودند:”تنام عيني ولا ينام قلبي” يعني چشمان من مي خوابد ولي قلبم نمي خوابد. که مقصود خواب غفلت است.چنان که فرمود:”الناس نيام اذا ماتوا انتبهوا” در اين روايت نوم مردم نوم غفلت است. مردم بيدارند اما دلهاي ايشان خواب است.پس وقتي پيامبر(ص)مي فرمايد چشمان من مي خوابد وقلبم بيدار است يعني عکس مردم.مردم چشمانشان هم که بيدار است قلبشان خوابيده. من حتي چشمانم خوابيده دلم بيدار است.هم دربيداري هم در خواب.قلب پيامبر هيچگاه نمي خوابد. يعني غفلت ووسوسه در ان راه ندارد.قلب پيامبر چنين توصيفي دارد پس چگونه مي تواند خواطرشيطاني واوهام ان را فرا گيرد؟ ثالثا :در ايه تطهير رجس مطلق است وتمام پليدي هاي ظاهر وباطن را شامل ميشود. رابعا :حديث “قرب النوافل وقرب الفرائض ” که فرمود :”ما تقرب العبد الي بشي افضل ممن فرضت اليه ولا يزال يتقرب الي بالنوافل حتي احبه .فاذا احببته کنت سمعه الذي يسمع به وبصر الذي يبصربه ويده الذي يبطش بها…” چنين انساني همه وجودش خدايي است چطور شيطان مي تواند در ان نفوذ کند؟ اصولا تجرد شيطان تجرد وهمي است ونمي تواند در قلب پيامبر(ص)که تجرد عقلي دارد نفوذ کند. اما معناي حديث “انه ليغان علي قلبي واني استغفرالله کل يوم سبعين مره” انچه اقاي شبستري گفته است نيست.اين حديث را غزالي درکتاب احيا العلوم جلد چهارم صفحه ۱۱۵-۱۱۶ شرح کرده است.خلاصه ان اينست که پيامبرانگاه که خداوند به اوفرمود که سجده کندوبه خداوندتقرب بجويد (علق/۱) سجده کرد واين ذکرراگفت:”اعوذبعفوک من عقابک وبرضاک من غضبک وبک منک ولا احصي ثنا عليک انت کمااثنيت علي نفسک” :خدايا من از عقاب تو به بخشش تو پناه مي برم واز خشم توبه رضايت تو؛وازخودت به خودت؛من توان شمارش ثناي تورا ندارم ؛ثناي تو همان است که خود بر خود کرده اي. اينها مراتب توحيد است.مرتبه اول توجه به خداوافعال خداست.يعني جزخداوفعل اوچيزي نيست. مرتبه دوم به ذات وصفات خدا نظر دارد که بالاتراست ومرتبه سوم اين است که فقط ذات مورد توجه است گويي جزذات هيچ چيزي وجود نداردولي دراين مرتبه به ثناگوينده که پيامبراست توجه است لذا عالي ترين مرحله اين است که اذعان واقرار کند که نمي تواندحق ثناي خدارااداکند.استغفار پيامبردر حقيقت ناظر به اين مراتب است واولين مرتبه توحيد پيامبر پايان توحيد ديگران است که در ان مرحله هم شيطان راه ندارد حال چگونه شيطان در مراتب ديگر راه دارد؟وچگونه مي توان گفت قلب پيامبر دچار اوهام شيطاني بوده است؟ اشتباه اقاي شبستري اين است که مقام نبوت که ازنظر فلاسفه وعارفان الهي عالي ترين مقام معنوي ايشان است را پايين اورده وحتي از مقام تقوا واخلاص صالحان نيز پايين تر اورده است.اين درحالي است که وي دراثار وگفته هاي خود اظهار تمايل وعلاقه به عارفان وديدگاههاي انان مي کند. واما ايه “انما انا بشر مثلکم” که ايشان استناد کرده است ما سوال مي کنيم که ناظر به چيست؟ تا انجا که بنده مطالعه کرده ام اين ايات ناظر که تاکيد بر بشر بودن پيامبر دارد ناظر به دو چيز است: ۱- مشرکين ومخالفين فکر مي کردند که پيامبراز جنبه حيات معمولي بايداز ديگران مستثني باشد. لذا مي گفتند:”ما لهذا الرسول ياکل الطعام ويشوي في الاسواغ ” اين براي انها عجيب بود که پيامبر هم به بازار برود وچيزي بخورد. در جواب هم انبيا فرمودند:”ما انا الا بشر مثلکم” در حقيقت ايه رد انست که انبيا هم به لحاظ جسمي وحيات طبيعي عاطفه واحساسات دارند. ۲-توقعات وانتظارات غير منطقي مشرکين وکفار که در سوره اسرا ايات ۹۰-۹۳ نقل شده است. مانند:”اسمان را برما فرود اوري؛خداوند رانزد ما بياوري؛به اسمان بالا بروي واز پيش خدا کتابي بياوري. ” خداوند به پيامبر فرمود که در جواب انها بگويد:”هل کنت الا بشرا رسولا” اين موارد کارهاي خدايي است درحاليکه من بشرم.@#@ اما وقتي مي گويد:”يوحي الي” اين بعد معنوي است.اجتبا واصطفا ومخلص بودن به اين جنبه بر مي گردد. پس اگرما ايت راجمع کنيم نتيجه مي گيريم دربعد حيات طبيعي” بشر مثلکم ” ودر بعد حيات معنوي که حيث رسالت ووحي است پيامبر امتياز دارد.پيامبر از ان جهت که بشراست زندگي طبيعي وبشري دارد ولي از ان جهت که رسول خداست ودريافت کننده وحي است وماموريت هدايت را به عهده دارداز صفات معنوي وبالايي برخوردار است وبرگزيده خداوند است و از هدايت مخصوص الهي برخورداراست.”اولئک الذين هدي الله فبهاهم اقتده”(انعام /۹۰)خداوند انان را برگزيده است. واجتبيناهم وهديناهم الي صراط مستقيم”(انعام/۸۷) همچنين ايشان گفته است:طبق ايه “ليغفرماتقدم من ذنبک وما تاخر” مي شود قبول کرد پيامبر گناه کرده يا مي کند وخدا هم اورا امرزيده است. جواب اينست که فتح مکه يا صلح حديبيه که ابتداي ايه “انا فتحنا لک فتحا مبينا” به ان اشاره دارد چه ربطي به بخشش گناهان پيامبردارد؟ کسي اگر بخواهد مورد امرزش قرارگيرد بايد خودش زحمت بکشد.بايد توبه کند. اينکه خدا فتح را برساند چه ربطي دارد به آمرزش گناهان پيامبر؟ ما پيروزي داديم تا تورا بيامرزيم. اين معنا ندارد.ربطي به هم ندارد. مثلا اگربگويد ماتورابرتوبه وگريه توفيق داديم تا تورا بيامرزيم اين به هم اتباط پيدا مي کند.اما ما پيروزي داديم تا تورا بيامرزيم اين چه ربطي به هم دارد؟ وهمينکه ربط ندارد دليل مي شود بر اينکه ذنب به معناي گناه در معناي شرعي ان نيست.بلکه به معناي لغوي ان منظور است.يعني پيامد وتبعات بد. پيامبرنزد مشرکين وکفار گناهکار بود.چون بت هارا به بادانتقاد گرفت ومذهب انها را برهم زد.هم قبل از هجرت وهم بعدازان. که ماتقدم به قبل از هجرت وما تاخر به بعداز هجرت اشاره دارد. پيامبرنزد مشرکين گناهکاربود هم قبل وهم بعداز هجرت. وفتح صورت گرفت تا اين تبعات تمام شود.چون مشرکين دنبال انتقام بودند.اين تفسير علامه طباطبايي در الميزان درذيل ايه شريفه است وسپس ايشان درقسمت بحث روايي هم روايتي از امام رضا عليه السلام در پاسخ مامون که پرسيدايا اين ايه با عصمت پيامبر منافات ندارد نقل کرده اند. عصمت علمي پيامبر(ص): ازمطالب ياد شده روشن شد که پيامبر(ص)از نظر علمي هم معصوم بوده است. او معارف واحکام الهي را به طور کامل وبي کم وکاست دريافت مي کرد وبه صورت کامل وبي کم وکاست به مردم ابلاغ نمود.اين مطلب در ايه پاياني سوره جن بيان شده است:”ليعلم ان قد بلغوا رسالات ربهم” چنان که انچه اودر تبيين شريعت يا توصيف طبيعت وتعريف وتفسير هستي وجهان فرموده است کاملا مطابق با واقع وحق بوده است.سخن او وحي الهي بوده است(ان هو الا وحي يوحي) وگفتار فصل وحق بوده است (انه لقول فصل وما هو بالهزل) در قران هيچ سخن باطل ونادرستي راه نيافته است (لا ياتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه) بنابراين آنچه در قرآن درباره توصيف جهان وطبيعت امده است درست بوده وهيچ گونه خطايي ندارد. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي در دفاع ازخاتميت، امامت و مهدويت عصر مدرن را عصر مدرنيته ناميده اند اما از مشخصه هاي غير قابل انكار آن، عدم التزام به ارزشهاي ديني در قالب دفاع از آزادي انسان و نقد آنچه كه آزادي او را تحت الشعاع قرار دهد، مي باشد. هر چند از مشخصه هاي اصلي مدرنيت معاصر، تعارض با سنت و ارزشهاي سنتي است؛ اما مدرنيته پا را از اين مرحله هم فرا گذاشته و هر آنچه را كه با مباني او ناهم آوا افتد، با كوبيدن مُهر سنت بر آن، موجبات نقد و تضعيف آن را فراهم آورده و انكار آن را تجويز مي نمايد. متأسفانه دفاع بي حد و حصر از مدرنيته و تجددطلبي و گذار مُفرط از هنجارهايي كه آدمي عمري را با آنها سپري كرده است و ترويج لجام گسيخته تفكر اومانيستي و رهايي انسان از هر آنچه موجب محدوديتي براي او گردد و نيز تجويز اعتبارزدايي و انكار هر آنچه در نظر انسان معاصر، غير مدرن تلقي گردد، انسان امروزين و مدرن را در موقعيتي قرار داده است كه نسبت به هر چيزي كه ناخوشايند او باشد، با غمض عين از واقعيت امر، متهورانه به تخطئه و يا رد آن بنشيند. علي اي حال اين شالوده شكني ها نه تنها غرب را در نورديده است كه ظرف فكري باصطلاح روشنفكران و نو ايدههاي شرقي را نيز در برگرفته است. غرض از ذكر اين مقدمه، پرداختن به سخناني بود كه چندي پيش از آقاي دكتر سروش با عنوان «روحانيت ما عوام است نه عوام زده» منعكس گرديده بود.[۱] هر چند محتواي سخنان منتشر شده از ايشان، چيزي نيست كه دور از انتظار بوده باشد اما از آنجا كه مطالب گفته شده، خالي از وجوه مختلف نقد و نظر نيست، به منظور تنوير افكار عمومي و دفاع از اعتقادات ديني و مذهبي مردم مسلمان و متدين با ذكر برخي از موارد قابل تأمل، به نقد و بررسي آنها مي نشينيم. نامبرده در خصوص فقه مي گويد: «فقه يك دانش تكليف انديش است. اما سخني از حقوق در آن به ميان نيامده است سن بلوغ، سن تكليف هم گفته ميشود اما هيچ سخن از سخن حقوق به ميان نمي آيد نمي گويم مفهوم حق از فقه غائب است اما كفه تكليف بر حقوق در فقه مي چربد در حالي كه جهان جديد آدمي را موجودي محق تعريف مي كند در واقع مقررات فقهي ما، مقررات به معني تكليف بوده و هست و نه مقررات به معني حقوق پس بايد اينها يك موازنه اي بين حق و تكليف ايجاد شود ما بايد اين توازن را برقرار كنيم.» نقد و بررسي از آنجا كه ادعاي مطرح شده بر دو واژة حق و تكليف مي چرخد، قبلا ز ورود به بررسي آن ذكر اموري چند لازم است. ۱. در باب لغت، حق را به «راست»، «درست»[۲] و «مقابل باطل»[۳] و تكليف را به «مشقت» و «تعب»[۴] معنا كرده اند اما آنچه در اين مجال مورد نظر است معناي اصطلاحي آنهاست. در فقه اسلامي، عبارت است از اموري كه در قانون شرع پيش بيني شده به گونه اي كه افراد مجازند كه با قصد خود آن را تغيير دهند و در حقوق مدني حق، قدرتي است كه از طرف قانون به شخص داده ميشود كه در فقه معادل همين معنا، كلمة سلطه نيز بكار رفته است.[۵] بنابراين مي توان گفت براي حق دو معنا و به اعتباري دو كاربرد متصور است يك معناي عام كه در مقابل باطل قرار مي گيرد كه حكم و تكليف را نيز شامل مي شود و يك معناي خاص دارد كه سلطه اي است كه براي شخصي و به جهتي، نسبت به عين يا منفعت يا انتفاع از آن اعتبار مي شود و به ديگر عبارت: «حق عبارت است از مجموعه قوانين و مقررات اجتماعي كه از سوي خدا انسان و جهان، براي برقراري نظم و قسط و عدل در جامعه بشري تدوين مي شود تا سعادت جامعه را تأمين سازد. البته اين تعريف از حق مربوط به حقي است كه در مقابل باطل قرار مي گيرد اما هرگاه حق در مقابل تكليف و حكم قرار گيرد تعريف ديگري خواهد داشت و آن اينكه اگر امري از اختيارات بشمار آيد و به انسان برگردد، حق ناميده مي شود»[۶] البته روشن است كه آنچه از اختيارات انسان به شمار مي آيد، از لوازم و مشخصه هاي حق در مقابل تكليف است نه تعريف حق. اما حكم و تكليف در فقه عبارت است از: «آنچه از مقررات شرعي كه متضمن مصلحت اكيد مردم است و ارادة افراد بر خلاف جهت آنها نافذ نيست. دراين صورت در مقابل اصطلاح حق بكار مي رود و مي گويند حق و حكم»[۷] بنابراين مي توان گفت «اگر امري صرفاً جنبة قانوني داشته يا در حد وظيفه باشد و به اشياء برگردد حكم ناميده مي شود مثلاً حكم آب و آفتاب اين است كه پاك كننده هست، احكام و وظايف فقهي به همين اعتبار حكم ناميده شده اند.»[۸] اكنون با توجه به تكات گفته شده؛ ادعاي نامبرده معني بر تكليف گرا بودن فقه و نه حق گرا بودن آن واضح البطلان مي گردد زيرا اوّلاً : هر آنچه از تكاليف در فقه آمده است برخاسته از حقوق مربوط به همان تكاليف است كه در فقه، معين و به رسميت شناخته شده است زيرا هر تكليفي ناشي از حق موجودي است و انفكاك اين دو، استحالة عقلي دارد بنابراين تكليف بدون حق، در فقه و دين، تصور عقلي و منطقي نداشته و فاقد دليل اثبات است ضمن آنكه ادعاي حق گرا بودن جهان مدرن و نه تكليف گرا بودن آن نيز به برهان تلازم عقلي بين حق و تكليف مردود است پس انسان هم مكلف است و هم محق. ثانياً : در مقام ثبوت هم متون فقهي قبل از ا”كه مملو از تكاليف باشد، مشحون از حقوق است، حقوق خدا و انسان و تمامي ابواب فقه بر اساس حق الله و حق الناس تحقيق گرديده است. ثالثاً: اينكه فقه در مقام بيان مسائل بشري،روي بيان تكليف تكيه بيشتري دارد،به لحاظ مصالح انسان شناسانهاي است كه دين نسبت به انسان تعقيب مي كند و به عنوان هدف متعالي دين مطرح است از جمله رساندن انسان به كمال و سعادت ابدي توضيح آنكه شكي نيست كه انسان ذاتاً حق طلب و تكليف گريز است، حق خود را مي شناسد و اگر هم نشناسد، چون طالب آن است، فرا مي گيرد و چه بسا براي جلب مصالح خويش و اصطياد حقي كه گمان مي كند مربوط به اوست و در واقع چنين نيست، راضي به ظلم به ديگران باشد و در عين حال از مكلف شدن اكراه دارد، درا ين ميان دين كه هدفش هدايت انسان به سوي خداست؛ وضع قوانين و تكاليف انسان ساز در كنار حقوق انساني اعم از فردي و اجتماعي، انسان را متنبه كرده و كنترل مي كند تا بدينوسيله از حق خود پا فراتر نگذارد و موجبات تعدي به حقوق ديگران را فراهم نياورد. بنابراين چون حق براي انسان معهود است و آدمي ذاتاً به دنبال تحصيل آن است، ضرورت بيان آن، جهت تحصيل و لزوم وجود سبب خارجي جهت اصطياد آن، هرگز به اندازة تكليف نيست كه از طرفي براي انسان ناشناخته است و تا بيان نشود،علم به ان حاصل نمي گردد و از سويي موجب تنبه آدمي نسبت به عدم تعدي به حقوق ديگران (حق الله يا حق الناس) مي شود و لذا بايد تذكر داده شود. و بديهي است اين رويه ديني هيچگاه به معني تكليف گرا بودن و نه محق بودن نيست بلكه از باب پرداختن به يك روي سكه است با توجه به اهداف متعالي دين، چنين امري قطعاً مستلزم نفي روي ديگر سكه نيست و اين بر هر متفطني روشن است چنانكه اگر در مواردي به حقوق، بيشتر پرداخته شود (بنابه مصالحي) دليل بر ان نيست كه تكاليف مربوط به آن حقوق لحاظ نشده و يا منتفي تلقي شده است. رابعاً: چنانكه اشاره شد جعل تكاليف در راستاي احياي حقوق است بنابراين به حكم عقل لازم است انسان به مقررات شريعت و تكاليف شرعيه در همة موارد، هنگام كار، استراحت، استحمام خوردن و آشاميدن و ساير امور به منظور رعايت حقوق ديگران و خود، پاي بند باشد و اين كاشف از قوت ديانت و شدت عقلانيت شخص متدين است ايشان در قسمتي ديگر از سخنان خود امامت و مهدويت را در تعارض با خاتميت دانسته و معتقد است امامت و نيز مهدويت با تفسيري كه شيعه از اين رو مفهوم دارد، خاتميت را دچار تزلزل كرده است گفتة ايشان در خصوص تعارض امامت با خاتميت اين است: «دو مفهوم كليدي خصوصيتي به تشيع مي دهد كه با آن درجه از غلظت در جهان تسنن وجود ندارد اول خصلت ولايت است يعني آن خصوصيتي كه در پيامبر بود، ادامه پيدا مي كند و با مرگ پيامبر پايان نمي پذيرد آن هم در افراد معين نه در همة افراد. در ميان شيعيان اين (افراد) اولياء الهي نام برده شده اند همان ها كه امامان شيعه ناميده مي شوند و نيز شخصيتي به اين افراد داده شده تقريباً برابر با شخصيت پيامبر كه مي توانيم بگوييم مفهوم خاتميت پيامبر را دچار تزلزل كرده است …زيرا امامان شيعه حق تشريع دارند حال آنكه اين حق، انحصاراً حق پيامبر است » و در ادامه مي گويد: «البته شيعيان نمي گفتند كه امامان شيعه مورد و محل وحي قرار مي گيرند ولي تعبيري ديگر بكار مي برند و مي گويند اينها محدَّث و مفهم هستند يعني يك جوري حقايق را به ايشان مي فهمانند. آن شكلش را نمي گفتند اما اسم وحي هم نمي آوردند براي اينكه متمايز بشوند. از پيامبر شأن و منزلتي كه براي امامان شيعه قايل بودند دقيقاً همان شأن پيامبر بود يعني مقام عصمت قائل هستند درست مثل پيامبر ». ايشان در تبيين بحث خود به كلام اقبال لاهوري تمسك مي كند و مي گويد: ايشان در كتاب احياي فكر ديني در باب نبوت مطالبي دارد كه خلاصه آن اين است كه «ختم نبوت به دليل ظهور عقل استقرايي بشر است . تا قبل از ظهور عقل استقرايي، پيامبران ظهورشان لازم بود اما همين كه مردم عاقل و بالغ شدند از حضور پيامبران بي نياز شدند ختم نبوت يعني اينكه ديگر كسي حامل وحي از سوي خدا نيست و ديگر كسي اتوريته كلام پيامبر را ندارد… ختم نبوت يعني آنكه ما رها هستيم از الهام آسمان يعني ديگر كسي نيست كه بيايد و بگويد من از جانب خداوند با شما سخن مي گويم فلذا روي حرف من حرف نزنيد عقل نقاد و عقل استقرايي وقتي آمد در وحي بسته شد.» نقد و بررسي: در خصوص اين ادعا كه از سوي شيعيان شخصيتي برابر با شخصيت پيغمبر – صلي الله عليه و آله -به امامان (ع) بخشيده شده است بايد گفت بر اساس مباني اسلامي، امامت و نيز شرايط و شخصيتي كه امام بايد داشته باشد، در حوزة قدرت و اختيار نه تنها شيعه بلكه هيچ شخص و فرقه اي نيست تا بخواهد به امامت (ع) ببخشد. چرا كه به مقتضاي آية شريفه «الا له الحكم»[۹] و «ان الحكم الا لله[۱۰]» حكم و فرمانروايي مخصوص خداست و نه هيچ كس ديگر و اوست كه مي تواند حق خود را به هر كس و به هر ميزان اعطا كند پس منطف امامت منشأ الهي دارد اوّلاً (و اين بحث در جاي خود مبسوط بحث شده است ) و ثانياً از انجا كه به حكم عقل سليم بر لزوم تناسب بين ظرف و مظروف، كسي كه مي خواهد منصب امامت را عهده دار شود، بايد واجد شرايط لازم باشد شرايطي كه شخصيت او را براي پذيرش چنين مظروفي محقق مي كند و بديهي است بر خودداري از چنين شرايطي جز از طريق تحصيل از سوي خدا و به اذن او؛ محقق نمي گردد بنابراين هر شخصيتي كه براي ائمه (ع) در قاموس فرهنگ ديني و مذهبي لحاظ گرديده است. شخصيت اعطايي از سوي شيعيان نبوده و نيست بلكه برگرفته از متون ديني اعم از قر و احاديث نوراني پيامبر – صلي الله عليه و آله – است. نامبرده در اين خصوص گرفتار مغالطه از طريق القاي نكتة انحرافي (the red herring) شده است و خواسته است؛ اراية يك امر كاملاً متفاوت و غير مربوط در باب شخصيت ائمه (ع) اينكه ادعا شده است (شخصيت امامان را شيعيان به آنها بخشيده اند) نتيجه بگيرد كه امامت در تعارض با خاتميت است . [۱۱] در خصوص اين ادعا كه از نظر شيعه امامان حق تشريع دارند در حالي كه حق تشريع در انحصار پيغمبر است بايد گفت، چنين ادعايي در هيچ يك از متون معتبر شيعي نيامده است و معلوم نيست ايشان اين مطلب را از كدام منبع معتبر شيعي اخذ كرده است. بزرگان شيعه از صدر تاكنون نه در كتب و تصانيفشان و نه در سيره و رفتار عملي شان به چنين امري تفوه نكرده اند و بلكه بر اساس فرهنگ اسلامي و شيعي، حق تشريع در انحصار خداوند است و پيغمبر – صلي الله عليه و آله – تشريع و تقنين قوانيني را از خداي تبارك و تعالي جهت ابلاغ به مردم اخذ مي نمايد. بنابراين نفس شريف و مقدس حضرت پيغمبر، هم حق تشريع ندارد (برخلاف ادعاي ايشان كه حق تشريع انحصاري پيغمبر – صلي الله عليه و آله – است ) چه رسد به امامان و اوصياي او بنابراين در تفكر شيعي رسالت پيغمبر – صلي الله عليه و آله – ابلاغ شريعت و اجرايي كردن آن است و وظيفه اوصياء طاهرينش تبيين تفسير و حفظ آن اما در خصوص اختصاص اعتقاد به محدث و ملهم بودن حضرات ائمه ـ عليهم السلام ـ بايد گفت كه اعتقاد به محدث و ملهم بودن ائمه ـ عليهم السلام ـ اوّلاً، برخلاف مدعاي ايشان از مختصات شيعه نيست و با مراجعه به متون اهل سنت مي توان عدم اختصاص به شيعه را دريافت سواي آنكه اختصاص اين عقيده به شيعه دليلي بر قدح آن و يا عدم امكان آن نيست. ثانياً محدث بودن و ملهم بودن امامان شيعه (ع) منافاتي با خاتميت ندارد زيرا ختم نبوت به معني ختم تحديث[۱۲]و يا الهام[۱۳] نيست. «ممكن است بشري از لحاظ صفا و كمال و معنويت برسد به مقامي كه به قول عرفا يك سلسله مكاشفات بر اين دو رخ مي دهد و حقايقي از طريق علم الهامي به او ارايه داده مي شود ولي او مأمور (مستقيم از ناحية خدا) به دعوت مردم نيست»[۱۴] در تفكر اسلامي پس از پيغمبر – صلي الله عليه و آله – هيچ كس نخواهد آمد كه از طريق وحي آورندة شريعتي جديد باشد و چنين معنايي از خاتميت هيچ منافاتي با وجود كسي كه محدث و ملهم باشد ندارد حتي غير از امامان شيعه ـ عليهم السلام ـ هم مي توانند به اين نوع ارتباطات مفتخر گردند چنانكه واقع شده است ثالثاً اگر بنا باشد بودن ملهم ائمه (ع) خاتميت را به چالش بكشاند ملهم بودن غير ائمه ـ عليهم السلام ـ نيز چنين خواهد بود. رابعاً بر ايشان بود كه با دقت بيشتري وارد بحث مي شدند و به جاي تخطئه و رد اين عقايد و به دور از انتسابات غير وجه در راستاي تضعيف تشيع، روال منطقي و عقلاني را در چنين مباحثي طي مي كردند و بجاي بحث از اينكه اين مطلب را شيعه گفته يا نگفته امكان عقلي چنين مسئله اي را بررسي مي كردند. در خصوص عصمت ائمه كه مورد ترديد و يا انكار قرار گرفته است بايد گفت از افتخارات شيعه و بلندي تفكر علوي حاكم بر عمق جان شيعيان، اين است كه به فيض اعتقاد به عصمت ائمه ـ عليهم السلام ـ رسيده اند. پيغمبر – صلي الله عليه و آله – شوون مختلفي دارند برخي خاص وجود مقدس او هستند كه قابل تسري و تحقق در موجودات ديگر نيست از قبيل نبوت و رسالت و صاحب شريعت و مرتبط با وحي بودن و برخي ديگر اين خصوصيت را ندارند مثل عصمت كه مي تواند در وجودات مقدس شيعه ائمه (ع) نيز محقق گردد. آنچه در تعارض با پيغمبري ونبوت است و نيز خاتميت را به قول ايشان رقيق و سست مي كند ادعاي برخورداري ديگران از شؤون خاصه نبويه هست نه اتصاف به شؤون عامه و صد البته اعتقاد شيعه به عصمت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ پيغمبر – صلي الله عليه و آله – ؛ مبتني بر براهين متقن عقلي است كه جاي هيچ ترديدي در آن نيست و در جاي خود مفصل بحث شده است به هر حال به قول استاد مطهري «اگر امامت را به اين شكل تعريف كنيم كه امري است متمم نبوت از نظر بيان دين يعني به آن دليل وجودش لازم است كه وظيفة پيامبر را در بيان احكام انجام دهد، به همان دليل كه پيغمبر بايد معصوم از اشتباه و گناه باشد امام نيز بايد چنين باشد.»[۱۵] اگر اهل سنت ابوحنيفه را معصوم نمي دانند، بدان جهت است كه در او و امثال او شرايط عصمت را نديدند . با بررسي و نقد تفكر اقبال در اين خصوص،نيازي به نقد ايشان باقي نمي ماند. ماحصل آنچه علامه اقبال لاهوري در باب فلسفه خاتم نبوت آورده است به شرح زير است: الف) وحي نوعي غريزه است بنابراين هدايت وحياني از انواع هدايت هاي غريزي است و خصوصيت قدرت غريزي آن است كه با شكوفا شدن نيروي حس و تخيل و احياناً تفكر و تعقل و عبور از مراحل ابتدايي و بدوي، غريزه ضعيف شده و جاي خود را به آنها داده و آدمي به مرحلة تعقل رسيد، تعقل جاي غريزه را مي گيرد. ب) از نظر ايشان چون هدايت وحياني از نوع هدايت غريزي است پس هدايت وحياني در مقابل هدايت عقلاني هرگاه براي بشر حاصل شود، كارآيي خود را از دست داده و هدايت عقلاني جانشين آن مي گردد در واقع براي انسان دو جهان توصيف مي كند جهان قديم و جديد و حضرت پيغمبر را متعلق به دو جهان مي داند با اين بيان كه از جهت منبع وحي مربوط به جهان قديم و از جهت دعوت به مغالطه و تفكر در طبيعت متعلق به جهان جديد است و بر اين اساس لزوم عقب نشيني هدايت هاي غريزي از جملة هدايت وحياني (در نظر ايشان) كه مربوط به جهان قديم است با تحقق جهان جديد يعني جهان عقلانيت بشر، امري واضح است[۱۶] البته خود علامه اقبال نياز بشري از خاتميت را به دين و هدايت هاي ديني ضروري مي داند ولي به هر حال تفسيري كه در فلسفة خاتميت ارايه داده است در تعارض با آن است. اما نقد و بررسي: اشكالاتي متعددي از سوي انديشمندان اسلامي به چنين تفكري به شرح زير وارد است. ۱. مخالفت با ضرورت دين: اگر فلسفة خاتميت را جانشيني هدايت عقلاني و عقل استقرايي و تجربي نسبت به هدايت هاي وحياني بدانيم بدين معنا كه در وحي و هدايت وحياني بسته شده است و بشرا مروز نيازمند آموزه هاي وحياني و تعليمات آسماني پيامبر – صلي الله عليه و آله – نيست، لازمة چنين امري، تعطيلي اصل دين و به تعبير زيبايي استاد مطهري ختم ديانت است نه نبوت[۱۷]. ۲. اينكه وحي از نوع غريزه داشته شده است مردود است زيرا اين دو واژه از حيث محتوا و معنا نسبت تباين دارند نه تساوي و نه مطلق و يا من وجه، زيرا غرايز و رفتارهاي غريزي با فرد متولد شده و غير اكتسابي هستند سواي انكه مبتني بر شعور و ادراك نيستند از حيث منزلت و مرتبه نيز از حس و عقل پايين تر است در حالي كه وحي مبتني بر شعور و ادراك بوده و اكتساب در آنها راه دارد سواي انكه از حيث مرتبه نيز از حس و عقل بالاتر است بر اين اساس هر چند بشر به ارتقاي عقلاني برسد نهايتش آن است كه به اعلي درجة عقلانيت رسيده است و وحي از تمام مراتب عقل بالاتر است پس نياز به وحي حتي پس از نبوغ عقلاني انسان، امري ضروري و غير قابل انكار است. ۳. تفارق كاربردها و وظايف غريزه و عقل: استخلاف و جانشيني امري از امر ديگر، زماني متصور است كه مستخلف و مستخلف عنه در موضوع استخلاف متحد باشند در غير اين صورت جانشيني متصور نيست. بنابراين حتي در فرض كه وحي را غريزه بدانيم با توجه به اختلاف وظايفي كه هر يك از غريزه و عقل دارند ظهور عقل و انديشه، دليلي بر عدم كارآيي غريزه نسبت به وظايف خودش و جانشيني عقل به جاي او نيست اموري از قبل زيبا دوستي، حب ذات، عشق مادر به فرزند كه از امور غريزي بشمار مي آيند و با انسان متولد مي شوند، حتي با بلوغ عقلاني و فكري بشر، نه تنها از بين نمي روند بلكه در اعماق وجود همة انسان ها و در مسير تكاملي انسان هر روز جلوه نمايي و كاركرد خاص خود را دارند. ۴. لازمة ادعاي علامه اقبال آن است كه تجربة دروني (مكاشفات اولياء الله) نيز از امور غريزي محسوب شده و با ظهور عقل تجربي، غريزه از كارآيي بيفتد و اين مخالف عقيده خود ايشان در باب تجربة باطني و مكاشفات و الهامات است.[۱۸] ۵. اشكال ديگر آن است كه بر فرض جايگزيني عقل محض استقرايي به جاي وحي بدين بيان كه بشر پس از خاتميت يا ظهور متفكر عقلاني و نبوغ عقلي، از هدايت وحياني بي نياز شده است و با توجه به اينكه همة افراد به چنين عقلانيتي كه بدون راهنمايي دين و آموزه هاي وحياني بتوانند همةنيازمندي هاي خود را برطرف سازند دست پيدا نمي كنند. (حتي با فرض وجود يك شخص، با چنين موقعيتي)، پروژة هدايت آنها به كجا مي انجامد آيا مي توان ادعا كرد كه همة انسان ها از خاتميت به بعد به اين نبوغ عقلي مورد نظر رسيده و يا خواهند رسيد؟! البته اشكالات ديگري بر اين تفسير از خاتميت وارد است كه به جهت اختصار، به همين حد بسنده مي گردد. اما آيا اعتقاد به امامت در تعارض با خاتميت است (چنانكه نامبرده قائل است) يا خير، با نگاهي اجمالي به معناي خاتميت و شؤون امامت، روشن مي گردد كه هيچ تعارضي در اين رابطه متصور نيست زيرا اوّلاً خاتميت يعني ختم باب شرعيت يعني پس از شريعت اسلام شريعتي نخواهد آمد. و ختم باب نبوت است بدين معنا كه به كسي به عنوان نبي مبعوث از جانب خدا وحي نمي شود و ارباب لغت خاتم را معنا كرده اسلام به رسيدن به انتهاي چيزي[۱۹] مهر زدن بر چيزي[۲۰] معنا كرده اند و بديهي است تا چيزي به انتها نرسد مهر تأييد نمي خورد. بنابراين خاتميت يعني حضرت پيغمبر – صلي الله عليه و آله – شريعت را به اتمام رسانده و جميع مراتب دين در شريعت ختميه به آخر رسيده است و اين البته منافات با شأن امام ع كه تبيين شريعت و نيز حفظ آن است و نيز با مقامات او از باب ارتباط با خدا از طريق الهام يا تحديث ندارد زيرا الهام يا نزول ملك بر آنها ملازم با نبوت نيست چنانكه در تنزيل شريف است كه «و تمثل لها بشراً سوياً»[۲۱] و از اسماء حضرت فاطمه (س) محدثه هست زيرا ملك با او سخن مي گفتند. نبوغ عقلاني بشر هر چند از علل خاتميت بشمار مي آيد اما خود شريعت نيز به نهايت رسيده بود و عقلانيت بشر دوره خاتميت به مرتبه اي رسيد كه انسان توانست كار تبليغ دين را انجام دهد (همان كاري كه پيغمبران تبليغي مي كردند) اما آيا برخورداري انسان از عقل استقرايي مي توانست بدون راهنمايي كساني كه لب دين و روح وحي را از پيغمبر – صلي الله عليه و آله – اخذ كرده بودند درك كنند بهر حال عقل در اعلي مرتبه اش نيز حكم مي كند كه در احكام دين و بلكه در هر رشته اي رجوع به متخصصان لازم است حتي براي عقلا و اين مطلب سواي اينكه لزوم وجود امامت معصوم را به اثبات مي رساند كه وجوب عقلي مراجعة انسان عقلاني را به او در فهم دين و وحي نيز تأكيد مي كند. از ديگر حكمت هاي لزوم وجود امام ع حتي با ظهور رشد عقلاني بشر به عنوان فلسفة خاتميت آن است كه حتي عقلاي انديشمند و نيز عالمان ديني در فهم خود از آموزه هاي وحياني و گزاره هاي ديني اختلاف پيدا مي كنند در آن صورت وجود امام متصل به پيغمبر – صلي الله عليه و آله – كه دين را مشافهه از او اخذ كرده است لازم است تا دين را از اختلافات نجات دهد و حفظ نمايد. ديگر آنكه از آنجا كه حضرت پيغمبر – صلي الله عليه و آله – به سبب عدم آمادگي مردم از پذيرش همة احكام و تعاليم آسماني كه به او وحي شده بود، فرصت بيان همة آنها براي ايشان پيدا نشد. بنابراين او بايستي كسي را كه بتواند حامل آن تعاليم بشود، تعليم داده تا در زمان ايجاد فرصت و پس از او ـ صلّي الله عليه و آله ـ ، براي مردم بازگويد و كسي جز امام ع نتوانست چنين مسئوليتي را به دوش بگيرد. پس امام مبين دين است چنانكه پيغمبر بود اما پيغمبر از وحي مي گرفت ولي امام (ع) از پيغمبر – صلي الله عليه و آله – مي گيرد. خلاصه آن كه امامت نه تنها در تعارض با خاتميت نيست كه لازمة آن و متمم نبوت پيغمبر خاتم – صلي الله عليه و آله – است و اين مطلب براي هر متفطن و سليم النفسي روشن است از آنچه گفته شده وهن سخنان نامبرده در خصوص تعارض اعتقاد به مهدويت يا خاتميت نيز روشن مي گردد البته مطالب ديگري در كلام ايشان هست از جمله اهانت به علماي ديني و نظام اسلامي ايران و… كه ارزش نقد نداشت. والسلام علي من اتبع الهدي -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سايت WWW. Gooya News مورخ ۱۳/۵/۸۴. [۲] . معين، دهخدا، فرهنگ فارسي معين، چ پازدهم، ۱۳۷۶، تهران، مؤسسه انتشارات اميركبير، ج ۱، ص ۱۳۶۳. [۳] . الفيومي، المصباح المنير، چاپ اول، ۱۴۰۵ هـ قانون، قم: مؤسسة دارالهجرة، ص ۱۴۳. [۴] . خيل الجرّ، لاروس، افراد دخيل، خليل الباشا، محمد و ابومصلح، هاني، مكتبه لاروس، ۱۷۳ جامعه، پاريس، ص ۱۰۰۷. المصباح المنير، همان، ص ۵۳۷. [۵] . ر. ك: جعفري، لنگرودي، محمد جعفر، ترميتولوژي حقوق، چاپ يازدهم، ۱۳۸۰، كتابخانة گنج دانش، تهران، ص ۲۱۶ همان. [۶] . جوادي آملي، عبدالله، فلسفة حقوق بشر، چ اول، ۱۳۷۵، قم،مركز نظر اسراء، ص ۷۵. [۷] . جعفري لنگرودي، مح جعفر، ترمينولوژي حقوق، همان، ص ۲۴.۲ [۸] . جوادي آملي، همان. [۹] . سورة انعام، آية ۶۲. [۱۰] . سورة انعام، آية ۵۷. [۱۱] . ر. ك: خندان، علي اصغر، منالطات، چاپ اول، ۱۳۸۰، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، ص ۲۳۴. [۱۲] . «تحديث از حدثه به معناي سخن گفتن و صحبت كردن است و در مورد كساني گفته مي شود كه با ملائكه سخن مي گفتند بدون آنكه او را ببينند مانند ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ كه يكي از افتخارات آنها اين است كه محدث بودند يعني فرشته آنها نازل مي شود و مطالبي را امضا مي نمود و آنها مي نوشتند يا حفظ مي كردند اما خود فرشته را نمي ديدند چنانكه در روايت آمده كه پيامبر – صلي الله عليه و آله – فرمود: «از خاندان من دوازده نفر محدث خواهند بود (ر. ك: طباطبايي، محمد حسين، الميزان، ج ۲۶،ص ۶۸). [۱۳] . به معني آن است كه تصميم و آگاهي و علم از خبري، در دل آدمي بيفتد و اين خود افاضه الهي است كه خداي تعالي به دل هر كس كه بخواهد مي اندازد. (الميزان، ج ۲، ص ۲۹۷). و منجد الطلاب، ذيل واژة لهم. [۱۴] . مطهري، مرتضي، خاتميت، چاپ چهاردهم، آبان ۱۳۸۰، قم، انتشارات صدرا، ص ۳۳. [۱۵] . مطهري، مرتضي، امامت و رهبري، چاپ ۲۷، مرداد ۱۳۸۱، قم، انتشارات صدرا، ص ۶۸. [۱۶] . ر. ك: اقبال لاهوري،احياء فكر ديني در اسلام ، مترجم: آرام، احمد، ناشر: رسالت، قم، تهران، سال ۱۳۴۶، ص ۱۴۵ ـ ۱۴۶ و وحي و نبوت، مطهري، همان، بحث مربوط به ختم نبوت. [۱۷] . مطهري، مرتضي، وحي و نبوت، چاپ دوم، اسفند ماه ۱۳۵۷ قم، انتشارات صدرا، ص ۵۷. [۱۸] . ر. ك: مطهري، مرتضي، همان، ص ۶۰. در اين بخش از بحث هاي استاد مطهري از وحي نبوت استفاده شده است. [۱۹] . المنجد الطلاب، مادة خَتَم. [۲۰] . الفيومي،المصباح المنيز، همان، ص ۱۶۳. [۲۱] . سورة مريم، آية ۱۷. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي ولايت مطلقه فقيه، حق الهي اهل بيت (ع ) است بعد از مطالعة يك مقالة اينترنتي به قلم «حسين خداداد» و با عنوان «آيا ولايت آقاي خامنه اي دستور اسلام است؟» [۱]و با توجه به سستي و غير موجه بودن بسياري از مطالب اين مقاله، به اين فكر افتادم تا به فرازهايي از اين نوشتار نقد وارد كنم. ۱. نويسندة اين مقاله دادن ولايت مطلق به پيامبر، امامان و فقها را شرك دانسته!! و به اين طريق؛ بحث «ولايت مطلقه فقيه» را بحث غير قابل قبول و شرك آميز تلقي مي كند!!. اين در حالي است كه قطعاً منظور از كلمة «مطلقه» براي شخص مزبور روشن نشده است مقصود از «اطلاق» در عبارت «ولايت مطلقه فقيه»، شمول و مطلق بودن نسبي است در مقابل ديگر ولايت ها كه جهت خاصي در آنها مورد نظر است، فقها، اقسام ولايت ها را با محدودة هر يك از آنها مشخص ساخته اند. مثلاً ولايت پدر بر دختر در امر ازدواج، ولايت پدر و جد در تصرفات مالي فرزندان نابالغ، ولايت عدول مؤمنان در حفظ و حراست اموال غايبان، ولايت وصي يا قيم شرعي بر صغار و… كه در كتب فقهي به تفصيل از آن بحث شده است. ولي هنگامي كه ولايت فقيه را مطرح مي كنند، دامنة آن را گسترده دانسته، در رابطة با شئون عامه و مصالح عمومي امت، كه بسيار پر دامنه است، مي دانند بدين معني كه فقيه شايسته، كه بار تحمل مسئوليت زعامت را بر دوش مي گيرد، در تمامي ابعاد سياستمداري مسئوليت دارد و در راه تأمين مصالح امت و در تمامي ابعاد آن بايد بكوشد و اين همان «ولايت عامه» است كه در سخن گذشتگان آمد؛ و مفاد آن با «ولايت مطلقه» كه در كلمات متأخرين رايج گشته، يكي است. بنابراين مقصود از «اطلاق» گسترش دامنة ولايت فقيه است تا آنجا كه «شريعت» امتداد دارد و مسئوليت اجرايي ولي فقيه در تمامي احكام انتظامي اسلام و در رابطه با تمامي ابعاد مصالح امت مي باشد و مانند ديگر ولايت ها يك بعدي نخواهد بود. علاوة بر اين، اساساً اضافه شدن عنوان «ولايت» بر عنوان «فقيه» ـ كه يك وصف اشتقاقي است خود موجب تقييد است و وصف فقاهت آن را تقييد مي زند زيرا ولايت او،از عنوان فقاهت او برخاسته است، لذا ولايت او در محدودة فقاهت او خواهد بود و اين يك قاعدة فقهي است كه موضوع اگر داراي عنوان اشتقاقي گرديد، محمول ـ چه حكم وضعي يا تكليفي باشد ـ در شعاع دايرة وصف عنواني، محدود مي گردد و از باب «تعليق حكم بر وصف، و مشعر بر عليت است» يك گونه رابطة عليت و معلوليت اعتباري ميان وصف عنوان شده و حكم مترتب بر آن به وجود مي آيد كه حكم مترتب، دائرمدار سعة دائرة وصف عنواني خواهد بود و گسترة آن حكم به اندازة گسترة همان وصف است. بنابراين، اضافه شدن «ولايت» بر عنوان وصفي، و تفسير «مطلقه» به معناي نامحدود بودن، از نظر ادبي و اصطلاح فقهي،سازگار نيست. از اين رو، اطلاق ـ در اينجا ـ در عنوان وصفي محدود مي باشد، و اين يك گونه اطلاق در عين تقييد، و تقييد در عين اطلاق است. و هرگز به معناي نامحدود بودن ولايت فقيه نيست زيرا اين اطلاق، اطلاق نسبي است و در چارچوب مقتضيات فقه و شريعت و مصالح امت، محدود مي باشد. و هرگونه تفسير براي اطلاق كه برخلاف معناي ياد شده باشد، حاكي از بي اطلاعي از مصطلحات فقهي و قواعد الهي است. بدين ترتيب سخن كساني كه معناي مطلقه بودن را، به «بي نهايت كشيده شدن شعاع حاكميّت و فرمانروايي فقيه و خداوند شدن او روي زمين» مي دانند، كاملاً مردود است، چرا كه اصولاً ولايت فقيه، مسئوليت اجرايي خواسته هاي فقهي را مي رساند كه اين خود محدوديت را اقتضاء مي كند و هرگز به معناي تحميل ارادة شخصي نيست، زيرا شخص فقيه حكومت نمي كند، بلكه فقه او است كه حكومت مي كند.[۲] ۲. در قسمتي ديگري از اين مقاله، جريان «ولايت مطلقه فقيه» و بحث «مطلق بودن»اين ولايت، به قدرت و ولايت مطلق براي پيامبران و يا امامان تسري داده شده و اعتقاد به اين عمل شرك تلقي مي شود در ادامه نيز ولايت سياسي اين بزرگواران به زير سؤال مي رود. البته همانطوري كه گفته شد، آنچه نويسنده اين مقاله در مورد واژة «مطلقه» بيان مي كند، تلقي اشتباه و نادرستي است. او بر اساس همين ذهنيت مطلق بودن ولايت را به مثابة قدرت مطلق الاهي تعبير كرده و اين عمل را نوعي شرك مي نامد. اين تعابير در حالي بيان مي شود كه خداوند متعال اختيارات وسيعي به پيامبر بزرگوار اسلام و به تبع آن به ائمه اطهار داده اند و از طرفي ولايت سياسي آنان را در كنار ولايت ديني، امري لازم و بايسته مي دانند. با مراجعه به برخي از آيات قرآني، صحت مدعاي فوق اثبات مي گردد: قرآن كريم، پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را به عنوان فردي كه براي دخالت در زندگي مردم مي كند و مي فرمايد: «النبي اولي بالمؤمنين من انفسهم» ـ احزاب، ۶ ـ. اين آية، از «اولويت» رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مقايسة با ساير انسان ـ عليه السّلام ـ بر مؤمنين خبر مي دهد. اين اولويت،در نزد مسلمانان، از صدر اسلام تاكنون، مفهومي روشن داشته است با مراجعه به برخي از تفاسير معتبره مي توان معنا و مفهوم «اولويت» را مشخص نمود: ۱. ابن عباس، كه در آغاز سلسلة مفسران قرار دارد، در توضيح آن مي گويد: «آن جا كه پيامبر مردم را به چيزي فرا مي خواند، هر چند مردم تمايل نداشته باشند، بايد به متابعت حضرت تن دهند و از خواستة خويش چشم پوشي كنند.»[۳] ۲. شيخ طوسي، اولي بالمؤمنين» را به «احقّ تبدبيرهم»معنا مي كند؛ بعني آنكه پيامبر براي تدبير و ادارة مردم، از ديگران شايسته تر است.[۴] ۳. ابوالفتوح رازي،از زبان مفسران نقل مي كند كه: «معناي آن، اين است كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در امضاي احكام و اقامة حدود و فرمان دادن بر امت، از خود ايشان اولي است.»[۵] ۴. مرحوم علامه طباطبايي و زمخشري با تأكيد بر اينكه اين «اولويت» اختصاص به مسائل ديني نداشته و همة امور دين و دنياي آنان را در بر ميگيرد، تأكيد مي كنند كه «بر مردم لازم است كه از اوامر رسول خدا پيروي كنند و از آن چه كه او باز مي دارد، دوري نمايند و خواسته هاي او را بر اميال و تشخيص هاي خود مقدم دارند.[۶] گذشته از تفاسير ارائه شده، برخي روايات مأثورة ائمه طاهرين ـ عليهم السّلام ـ دلالت بر اين نكته دارد كه مقصود از «اولويت» منصب زعامت و ولايت سياسي است. به عنوان مثال؛ امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرموده اند: «آين آية دربارة رهبري و فرماندهي نازل شده است.»[۷] شأن نزول آية نيز مؤيد ديگري براي آن است كه اولويت در اين آية، رهبري و ولايت اجتماعي و سياسي را نيز در بر مي گيرد؛ زيرا بر طبق برخي از نقل هاي تاريخي ، وقتي رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ تصميم به جنگ تبوك گرفت و فرمان بسيج عمومي صادر نمود، عدّه اي براي حركت در سپاه حضرت به دنبال اجازة پدر و مادر خويش بودند. خداوند با فرو فرستادن اين آية، رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را به عنوان عالي ترين مقام زعامت و رهبري جامعه اسلامي، كه هيچ نظر و رأي ديگر، و يا هيچ ولايت و حق ديگر (مانند حقوق والدين) نبايد مزاحم آن تلقي شود، معرفي نمود.[۸] غير از آية ذكر شده، مي توان به دو آية معروف ديگر نيز اشاره نمود كه بر زعامت ولايت سياسي رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ اشاره مستقيم دارد: ۱. «انّما وليكم الله و رسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة…» مائده/۵۵. «انّا انزلنا اليك الكتاب بالحق لتحكم بين الناس بما اريك الله» نساء/۱۰۵. مجموع اين آيات دلايل مستندي است تا نشان دهد كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ ولايت سياسي داشته است. در مورد پيامبران نيز خداوند به برخي از پيامبران بر اساس مصالح زمان، حكومت و ولايت سياسي داده است. نمونة بارز آن پيامبراني مانند حضرت يوسف، حضرت سليمان و… است. در مورد مطلق بودن ولايت سياسي پيامبر گرامي اسلام نيز مراجعه به آراء برخي از صاحب نظران مفيد فايده به نظر مي رسد به تعبير علامه محمد حسين طباطبايي، «رسول خدا بر همة شئون امت اسلامي، در جهت سوق دادن آنان به سوي خدا، و براي حكمراني و فرمانروايي بر آنها و قضاوت در ميانشان، ولايت دارد. از اين رو، پيروي مطلق، حقي براي او بر عهدة امت اسلامي است. و البته اين ولايت، در طول ولايت خداوند، و ناشي از تفويض الهي است؛ يعني چون اطاعت از او، اطاعت از خداوند است و در نتيجه، ولايت او «ولايت خدايي» است، بايد از او اطاعت كرد.[۹] از اين سخن مي توان نتيجه گرفت كه اولاً قدرت مطلق در جهان از آن خداست. اما با اين حال، خداوند خاصان خود را به عنوان جانشينان تام الاختيار خود در جهان قرار مي دهد، همان طوري كه به عنوان نمونه، به حضرت سليمان، حكومتي فراگير بخشيد تا آنجا كه انس و جنّ و آسمان و باد و حيوانات در تسخير قدرت او بودند. به پيامبر بزرگوار اسلام و اهل بيت نيز اين قدرت را ـ اما به نوعي ديگر ـ بخشيده است. هر چند بسياري از ائمه ما به علت تضييقات وارده موفق به تشكيل دولت اسلامي نشدند. اما اين دليل نمي شود تا ولايت سياسي آنان را مخدوش بدانيم. با اين حال همان طوري كه گفته شد اين ولايت در طول ولايت خداوند و ناشي از نصّ شرعي و وحي الاهي باشد و خداوند اين قدرت را به پيامبران به ويژه پيامبر گرامي اسلام تفويض كرده است. معناي ولايت مطلقه نبوي اصطلاح «ولايت مطلقه» در زبان معارف اسلامي و به خصوص، ادبيات عرفاني، و نيز كاربرد آن دربارة شخص رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ سابقه اي ديرينه دارد. اين تعبير، در نزد اهل معرفت و سير و سلوك، حكايت از يك مقام والاي معنوي داشته و كاملاً مورد تأييد مكتب تشيع مي باشد. سيد حيدر آملي، از عرفاي نامدار قرن هشتم، ضمن بحث پيرامون دوگونگي ولايت، با توجه به اطلاق و تقييد آن، بحث مي نمايد و بر اساس اين تقسيم، صاحب ولايت مطلقه را قافله سالار همة موجودات معرفي مي كند كه در سلسلة نزول، همه از او مدد مي گيرند و در سلسلة صعود نيز همه به سوي او باز مي گردند. وي اين مرتبه را بالاصالة براي رسول خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و بالوراثة براي اميرالمؤمنين و فرزندان معصوم او ثابت مي داند.[۱۰] عارف بزرگ قرن اخير، آقا محمد رضا قمشه اي نيز مي گويد «ولايت مطلقه» به معناي رها از قيود و حدود است و اين رهايي از قيود به آن است كه ظهور همة اسما و صفات الهي باشد، و هرگونه تجليات ذات حق را دارا باشد.[۱۱] نتيجه اين سخنان آن كه ولايت مطلقه نبوي از ديدگاه اهل معرفت: اولاً، حقيقتي عيني است و نبايد آن را با منصب هاي اجتماعي كه واقعيتي جز جعل و اعتبار ندارد، خلط كرد،چه اين كه نبايد آن را در حد پيشوايي و زعامت دانست. ثانياً، كمالي است كه با ارتقاي در مراتب هستي و احاطه به كمالات وجودي، حاصل مي شود. ثالثاً: در برابر ولايت مقيّده ـ مقام انسان كاملي است كه جانش آيينة تمام نماي كمالات حق، و ظهور اسماي حسناي او باشد و در هيچ يك از كمالات و صفات حق تعالي احدي بر او پيشي و سبقت نگرفته است. البته بايد گفت كه ولايت مطلقة پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ به آن چه اهل معرفت دربارة مقامات معنوي حضرت ذكر كرده اند، منحصر نمي باشد، بلكه نفوذ غيبي او بر جهان و انسان، كه از آن به «ولايت تكويني» تعبير مي شود، تنها يك چهره از ولايت مطلقه او است؛ چرا كه آن حضرت علاوه بر آن، در دو منطقه «تشريع و «حكومت» نيز داراي اختياراتي است. از اين رو، ولايت مطلقه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در سه بعد تصرف تكويني، تصرف تشريعي و تصرف حكومتي قابل ارزيابي است. ۳. در جاي ديگري از اين مقاله آمده است: (مسلمانان صدر اسلام) از دستورات نبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ آموختند كه امامت با خلافت تفاوت دارد اگر چه گروه اقليتي از مسلمانان، سالها سعي مي كنند ثابت كنند كه خلافت و امامت يكي است ولي تا امروز موفق نشده اند اين نظريه را ثابت كنند… بلكه امامت اصلاً‌ارتباطي به خلافت ندارد. كدام مدركي وجود دارد كه بتوان ثابت كرد تكميل امامت بستگي به خلافت دارد؟.» نويسنده اين مقاله ضمن تفكيك امر امامت از خلافت، در صدد است تا ولايت سياسي ائمه اطهار را زير سؤال‌ببرد!البته منظور دقيق نامبرده از «خلافت» مشخص نيست، اما با توجه به قرائن موجود مي توان از آن «حكومت» و «ولايت سياسي» را استنتاج كرد. او در حالي با قاطعيت از جدايي و انشقاق خلافت از امامت و فرق بين اين دو سخن مي گويد كه هر انسان صاحب انديشه اي را به تعجب وا مي دارد كه چطور در قاموس امامت، مفهوم «خلافت» معنا نشده است، و چطور بين امامت و خلافت فرق وجود دارد و بين اين دو جدايي مي باشد. در حالي كه غير از اعتقاد مشترك شيعه و سني در امر خلافت، اماميه ـ شيعه ـ نيز معتقد است كه بر اساس نصوص متعدد شرعي در باب زعامت و توليت سياسي امت پس از خويش به امر الاهي، تعاليمي ارائه كرده و «نظام امامت» را بنابراين نهاده است. البته اعتقاد شيعه در باب شأن و منزلت امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ در ولايت سياسي آنان بر امت خلاصه نمي شود و بسي فراتر از آن است. شيعه بر آن است كه امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ در همة شئون نبي اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به جز دربارة يافت وحي تشريعي، وارث و نايب او هستند. از همين جهت، متكلمين امامت را عبارت از رياست و اولي بالتصرّف بودن در جميع شئون دين و دنياي مردم (اعم از بيان احكام، اجراء حدود، ادارة جامعه، ايجاد عدالت اجتماعي، جنگ و صلح و…) براي شخص معيني از انسان ها به عنوان نيابت و جانشيني از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي دانند.[۱۲] انديشة جدايي و فرق خلافت از امامت، پيش تر از اين توسط خوارج انتشار پيدا كرد. آنان معتقد بودند كه اصولاً امامت امري ضروري و لازم نيست و جامعه نياز به رهبر ندارد نه رهبري كه خدا نصب كند و نه رهبري كه مردم انتخاب كنند و شعارشان هم اين بود كه: «اِنّ الحكم الا لله». چگونه مي توان بين معناي امامت و خلافت ـ آن هم به معناي رهبري و حكومت ـ فرق قائل شد در حالي كه طبق نقل شيعه و سني، پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ صراحتاً تأكيد كرده اند كه: «يا علي انت اخي و وصيي و خليفتي من بعدي و قاضي ديني» يعني اي علي تو برادر من و وصي من خليفة من پس از من و قاضي دين من هستي…[۱۳] تأكيد پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به كلمة «خليفتي» نشان گر عدم افتراق بين معناي امامت و خلافت است و حضرت ايشان با اين بيان بر اصل خلافت ائمه طاهرين ـ عليهم السّلام ـ تأكيد كرده اند. بنابراين، ائمه ـ عليهم السّلام ـ افزون بر ولايت سياسي، داراي ولايت معنوي و هدايت ديني جامعه و آموزگار حقايق ديني نيز هستند، آنها وارثان و خلفاي واقعي رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اوصياي او هستند و لازمة اين وارثت در شئون معنوي و علمي و سياسي آن است كه امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ افضل مردمان پس از رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و شايسته ترين افراد زمانة خويش در تصدي مقام امامت و خلافت نبي اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي باشند.[۱۴] -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سايت گويا نيوز ۲۹/۶/۸۴. [۲] . معرفت، محمد هادي، فصلنامة حكومت اسلامي، ش ۱۵، صص ۱۳۹ ـ ۱۳۷. [۳] . تفسير ابوالفتوح رازي، ج ۱۵، ص ۴۶. [۴] . شيخ طوسي، تبيان، ج ۸، ص ۳۱۷. [۵] . تفسير ابوالفتوح رازي، ج ۱۵، ص ۳۴۷. [۶] . زمخشري، كشاف، ج ۳، ص ۵۲۳ و محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج ۱۶، ص ۲۷۶. [۷] . طريحي، مجمع البحرين، ص ۹۲، (مادة ولي). [۸] . فضل طبرسي، مجمع البيان، ج ۴، ص ۳۳۸. [۹] . محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج ۶، ص ۱۴. [۱۰] . سروش محلاتي، محمد، دين و دولت در انديشة اسلامي، ص ۵۷۶. [۱۱] . پيشين، ص ۵۷۸. [۱۲] . محمدي، علي ـ شرح كشف المراد، ص ۴۰۳. [۱۳] . پيشين، ص ۴۳۶. [۱۴] . واعظي، احمد، حكومت اسلامي، ص ۹۲. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي نگاهي به مسئله حجاب، برداشتي سطحي يا كندوكاوي در مسئلة حجاب در سايت آقاي علي طهماسبي مقاله اي درج شده است (تاريخ ۶ فروردين ۱۳۸۴) تحت عنوان «كندوكاوي در مسئله حجاب» و سپس در تاريخ ۳/ ۷ / ۸۴ تكمله اي بر نوشتة قبلي اضافه كرده اند. دربارة مطالب ايشان نكات و اشاراتي به ذهن مي رسد كه برخي از آنها از اين قرار است: ۱. ايشان مي گويد سخن من نه حكمي شرعي است و نه استنباطي فقهي، و سپس مي خواهد كارشناسانه معناي دقيق حكم حجاب را بفهمد. در مقام عمل، هر شخصي يا صاحب نظر است كه طبق نظر خود عمل مي كند و يا مقلد است و بايد طبق نظر كارشناس و خبره عمل كند. البته اين اصل و حكم عقلي و شرعي به معناي اين نيست كه شخصي در معناي احكام و آيات قرآن تأمل نكند؛ بلكه هر مسلمان صاحب فكري لازم است كه در فهم قرآن، انديشه و تلاش كند.[۱] اما بايد توجه داشت فهم ابتدايي و ساده اي كه با اطلاعات ناقص خود از آيات پيدا مي كنيم، سخن آخر نيست و ممكن است خطا باشد. بنابراين برداشت هاي اوليه و غير كارشناس نمي تواند مبناي قضاوت نهايي باشد. ۲. در ادامة مقاله مي خوانيم: «نقطة كانوني در شكل گيري مضامين فقهي دوراني بوده است كه با روزگار صدر اسلام فاصله اي جدي و تفاوتي بنيادي داشته است.» اما افرادي كه با تاريخ تفسير و فقه و حديث، آشنايي مختصري داشته باشند، مي دانند كه اين دوران با صدر اسلام و تاريخ پيامبر و جمع آوري قرآن گره خورده است. روايات احكام و فقه از راويان حديث و منبع علم امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ صادر شده و در دوران غيبت هم به عالماني مثل مرحوم شيخ صدوق، مفيد، كليني،طوسي (ره) و مانند آنها مي رسد. سپس مي گويد: «به جز متن قرآن هيچ اثرمكتوب و مستندي كه تدوين آن به پيش از دورة بني عباس مربوط باشد، در دست نداريم…»در حالي كه ما كتب حديثي و رجالي و تاريخي اي داريم كه حاصل اصول مكتوب در زمان ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ و قرن اول و دوم هجري است. گرچه در ميان احاديث و تواريخ،روايات جعلي نيز مشاهده مي شود، اما مطالب مسلم و روشن هم فراوان يافت مي شود كه بسياري از آنها مورد قبول شيعه و سني است. و راه بازشناسي حديث صحيح از باطل در علم حديث و رجال آمده است. حكم و محدودة حجاب و مفاد آيات مورد بحث از موارد مورد وفاق است. ۳. وي در نكتة دومي مي گويد: «متن قرآن را به درستي نمي توان فهميد؛ چرا كه بسياري از واژگان رد طول تاريخ، معاني و مصاديق متفاوتي با اصل خود پيدا كرده اند.» اما برخلاف گفتة ايشان بايد گفت غالب واژگان همان معاني گذشتة خود را دارند. آري! برخي كلمات ممكن است معاني ديگري پيدا كرده باشند كه با رجوع به منابع معتبر لغت، خصوصاً لغت هاي قديمي تر و تخصصي تر، مي توان به معاني دقيق سابق آنها رسيد، علاوه بر روايات و تفاسير معتبر دست اول كه شاهد خوبي براي معاني قبلي واژه ها هستند؛ اما مصاديث مختلف يك معنا، دخالتي در حقيقت يك معنا ندارد. در ضمن توجه داريم كه قرآن، معججزه و كتاب راهنماي جاويد براي همة اعصار است و اين ميسر نيست مگر با امكان فهم دقيق آيات آن. ۴. در نكتة سوم آمده: «در هيچ كجاي قرآن نيامده است كه زنان بايد موي سر خودر را بپوشانند» در حالي كه همة مفسرين بزرگ قرآن و فقها و نيز مردان و زنان با ايمان بر اساس قرآن و روايات در طول تاريخ بر اين باورند كه پوشاندن سر زن در برابر نامحرم لازم است و اين از ضروريات اسلام است. بلكه در ميان ساير ملل و مذاهب و فرهنگ ها هم تا دوران اخير مشاهده مي كنيم كه پوشاندن سر زنان و حتي مردان، امري رايج و غالب بوده است. ۵. ايشان بر اين باور است كه پوشش زنان امري نسبي است، در اين باره بايد پرسيد مراد از نسبي بودن حجاب چيست. اگر مراد اين باشد كه ميزان پوشش زن واظهار زيبايي هاي خود نسبت به همسر و محارم و بيگانگان متفاوت است، اين سخن صحيحي است و روايات ناظر بر قرآن هم بيان كرده اند كه زينت ظاهر براي نامحرم، فقط صورت و دو دست است و در مقابل محارم، محدودة‌بازتر و سپس در برابر شوهر كه هيچ حدي براي پوشش لازم نيست. اما اگر مراد اين است ـ چنانكه از متن و پاورقي به دست مي آيد ـ كه زن در برابر بيگانه، اگر احساس كرد كه بايد خود را كامل بپوشاند، چنين مي كند و اگر لازم نديد مي تواند پوشش كمتري داشته باشد و مثلاً موي خود را آشكار كند،اين سخن غلطي است. از نظر قرآن و روايات، نامحرم، نامحرم است، حتي اگر برادر شوهر و پسر عمو باشد، چه در شهر و كشور خودي و چه در اروپا و سرزمين هاي كفر،بين اين موارد تفاوتي وجود ندارد. اساساً حجاب يك امر شخصي محض نيست و در درجة اول، حق الله است و در هر شرايطي و نسبت به همة افراد نامحرم بايد مراعات شود. ۶. اما راجع به اختياري بودن حجاب كه در ابتدا و انتهاي مقاله آمده،نيمي از سخن ايشان صحيح است. بله! افراد مؤمن و آگاه براي رسيدن به كمال خود، حجاب را با اختيار انتخاب مي كنند و خود را حفظ مي كنند. اما اينكه افرادي كه حجاب را قبول ندارند يا حتي مؤمن و مسلمان نيستن، مجازند در يك جامعة ديني هر نوع پوششي داشته باشند، مخدوش است؛ چرا كه حجاب و پوشش افراد، چه مرد و چه زن، علاوه بر حيثيت فردي،حيثيت اجتماعي و تأثير روحي و رواني بر ناظران دارد و زماني كه حدود قرآني حجاب مراعات نگردد، سلامت و سعادت جامعه لطمه مي بيند. علاوه بر ضررهاي جسمي، مادي، خانوادگي و ديگري كه اين بي مبالاتي به دنبال دارد،تجاوز به حريم ايمان ديگران نيز هست. ۷. ايشان از آية شريفة «و اذا سألتموهنّ متعاً فسئلوهنّ من وراء حجابٍ»[۲] استفاده مي كنند كه حجاب پوششي براي زنان نيست؛ بلكه بيرون از وجود آنها مانند يك پرده است. در حالي كه اين برداشتي منحصر به فرد و عجيب است. اين آيه علاوه بر حد حجاب كه آيات و روايات فراوان بر آن دلالت دارد، حريم بيشتري براي سلامت رابطة زن و مرد قائل مي شود و مي گويد در هنگام مطالبة‌يك شيء، لازم نيست با نامحرم و زنان رودرو شويد؛بلكه يك ظرف يا لباس را مثلاً، از پس پرده هم مي توانيد بگيريد. ۸. اما سخن ايشان در مورد خِمار، مناقشات متعددي دارد. وقتي سخن بدون مراجعة حتي به كتب معتبر لغت يا تفسير و كلمات اصولي و بنياني علم باشد،چنين بيراهه خواهد رفت. در اين باره به چند نكته بايد توجه كرد اول، ايشان هيچ منبع و مدركي در مورد برداشت لغوي و استفادة تاريخ خود ارائه نمي دهد. دوم، خُمُر جمع خِمار است. ريشة اين كلمه با خَمر يعني شراب يكي است. خمر، ويژگي سياهي و تيرگي عقل را به دنبال مي آورد و شايد خِمار چون به رنگ سياه و تيره دارد، به اين نام خوانده شده است.[۳] در مورد معناي خِمار در المصباح المنير آمده: لباسي است كه زن به وسيلة‌آن سر خود را مي پوشاند؛مجمع البحرين طريحي، خِمار را به مقنعه معنا كرده است؛ چنان كه شيخ طوسي[۴] هم همين گونه معنا كرده است و در برخي روايات، تعبير «قناع» آمده است. سوم، شيعه و سني نقل كرده اند كه به دنبال نزول اين آيه، زنان انصار هر يك مقنعه اي مشكي به سر كردند؛ گويا بالاي سر آنها كلاغ نشسته است.[۵] چنان كه گفته شد، فهم مفسرين و راويان و متشرعه در طول تاريخ، پوشاندن سر توسط خِمار يا مقنعه تا روي گردن و سينه است. در مورد نام هاي لباس و مطلب نويسنده، در تفسير مجمع البيان از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ روايتي نقل شده كه پوشش زن را در برابر نامحرم، مركب از چهار نوع لباس ذكر مي كند: [۶] «دِرع و خِمار و جلباب و ازار»؛ يعني پيراهن، مقنعه، چادر و ازار كه لباسي مانند دامن يا لنگ يا مقداري بلندتر از اينهاست. چهارم، راجع به اينكه حرف «علي» در آيه آمده نه «الي» مي گوييم در تعابير مشابه آيه كلماتي است كه روي سر بودن خِمار را نشان مي دهد. براي مثال در روايتي، حجاب حضرت فاطمه چنين نقل شده: «لاثت خِمارَها علي رأسها و اشتملت بجلبابها؛ مقنعه را بر سر پيچيد و چادر را به خود پيچيدند».[۷] تمام بدن و هيكل و سرت را بپوشان.[۸] در روايت ديگري پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ به حضرت زهرا، هنگامي كه شخصي نامحرم مي خواهد وارد منزل شود،مي فرمايند: «زيادي ملافه ات را بگير.» پنجم، نويسندة محترم و خوانندگان منصف داوري كنند كه موي سر چه ميزان در زيبايي و مطلوبيت يك زن مؤثر است و چقدر زنان به آرايش مو و مدل و رنگ آن اهميت مي دهند و دية آن در احكام شرعي چقدر است و اموري از اين قبيل،همة اينها حاكي از تأثير زياد موي زن در جذابيت او دارد و به همان ملاكي كه ايشان در مقاله قبول كرده اند، يعني حفظ زنان از نگاه آلودة مردان بيگانه و فراهم آوردن راه تعالي و سعادت،بايد پوشاندن مو را هم در محدودة حجاب بانوان قرار داد. ۹. اما راجع به «جلباب» و اصرار نويسنده بر معلوم نبودن معناي آن و اينكه دلالتي بر پوشاندن سر و مو وجود ندارد، نكاتي مغفول مانده است. الف)«جلابيب» جمع «جلباب»است كه در كتاب هاي معتبر لغت مثل لسان العرب، صحاح اللغة و معجم الوسيط به «ملحفه» معنا شده است. فيّومي در المصباح المنير مي نويسد: «ملحفه پوشش گسترده اي است كه زن خود را در آن مي پيچد». مفسران بسياري مثل شيخ طوسي در تفسير تبيان،بيضاوي در تفسير انوار التنزيل و اسرار التأويل و علامه طباطبايي در تفسير الميزان،بر فراگير بودن جلباب نسبت به كل سر و بدن تصريح مي كنند. دربارة جلباب دو نظر ديگر هم آمده كه گرچه صحيح نيستند، اما اين دو نظر هم در اينكه جلباب سر را مي پوشاند مشترك اند. فيّومي در المصباح المنير مي گويد:«جلباب لباسي است كه از خمار يا مقنعه بزرگ تر و از رداء كوچك تر است؛يعني از سر تا بخشي از پا را مي پوشاند.»راغب اصفهاني هم در مفردات، جلباب را همان خمار و مقنعه تعريف ميكند كه باز هم پوشاندن سر، حداقل آن است. عبارتي هم كه در مورد حضرت زهرا گذشت سرتاسري بودن جلباب را تأييد مي كند؛ چرا كه واژة «اشتمال» در بر گرفتن كامل يك چيز است. روايت راجع به چهار نوع لباس زن هم نشان مي دهد كه خمار و جلباب دو لباس متفاوت هستند. ب) در آيه آمده «يدنين عليهنّ من جلابيبهن»[۹] در تفاسيري مانند آلوسي و كشاف راجع به واژه «ادناء» آمده است: «مراد قرار دادن جلباب در بالاي ابرو و جمع و جور كردن و قرار دادن گوشه هاي جمع شده آن در بالاي بيني است.» بنابراين پوشاندن سر امري مسلم است. ج) در كتاب هاي واژه هاي قرآني و تفاسير فارسي گذشته هم جلباب به چادر معنا شده است. مناسب بود نويسنده سري به برخي از اين كتب مي زد،از جمله لسان التنزيل تأليف قرن ۴ و ۵ هجري، ص ۱۰۳ به اهتمام مهدي محقق؛ تفسير ابوالفتوح رازي، ج ۸، صفحة ۱۹۱،ذيل آية ۵۹ سورة احزاب و كتاب نثر طوبي از ميرزا ابوالحسن شعراني. د) جلباب از ريشة جُلب به ضم است ـ نه جَلب ـ به معناي تيرگي و سياهي چون جلباب پوشش تيره و سياه بوده است، به اين نام خوانده شده است.[۱۰] ۱۰ ختام سخن ما توصيه به صاحبان قلم و سايت و وبلاگ و مانند اينها، اين است كه در طرح مطالب و انظار خود دقت و تتبع و مطالعه بيشتري كنند تا به خطا نروند و نبرند. خصوصاً در مسائلي كه مربوط به حوزة‌دين و معنويت انسان هاست. انسان عالم و فهيم امروز براي پيش بردن كاروان علم و تحقيق،نمي تواند خود را بي نياز از ميراث عظيم و غني گذشتگان ببيند و از صفر آغاز كند. دربارة تكلمه اي كه ايشان به محب خود اضافه كرده اند مي توان گفت مطلب جديدي نيفزوده اند، الا اينكه در آخر بحث اظهارنظر كرده اند كه تقسيم زنان به كنيز و آزاد بيشتر به لحاظ روابط جنسي بوده است و مطلبي را ذكر كرده اند كه هيچ اساس صحيحي ندارد. تقسيم افراد به حر و عبد يا كنيز مربوط به جنگ با كفار و اسارت در جنگ است. اسير جنگي يا فرزندان آنها، حكم غلام و كنيز داشته اند كه خريد و فروش مي شده اند و داراي احكام خاصي از جهت ازدواج، ديه و غيره هستند و چون در زمان ما مورد ابتلا نيستند، محتاج به بحث دربارة آنها نيستيم. والسلام. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . نساء / ۸۲، محمد / ۲۴. [۲] . احزاب، ۵۳. [۳] . العين، از خليل و اقرب الموارد،ذيل عنوان خمر. [۴] . تفسير تبيان، ج ۷، ص ۴۳. [۵] . زمخشري، تفسير كشاف، ج ۳، ص ۲۳۱؛ صحيح البخاري، شرخ العسقلاني، ج ۸، ص ۴۹؛ تفسير ابن كثير، ج ۳،ص ۲۸۴ به نقل از حسين مهدي زاده، حجاب شناسي، چاپ دوم، مركز مديريت حوزة علميه قم، قم، ۱۳۸۲، ص ۶۷ و ۶۸. [۶] . شيخ طبرسي، مجمع البيان، ج ۷، ص ۱۵۵. [۷] . شيخ طبرسي، الاحتجاج، ج ۱، ص ۹۸. [۸] . حر عاملي، وسائلا لشيعه، ابواب مقدمات نكاح، باب ۱۲۰، حديث ۳. [۹] . الاحزاب، ۵۹. [۱۰] . براي توضيح و تفصيل بيشتر مطالب بنگريد ب «حجاب شناسي»، حسين مهدي زاده، ص ۶۸ ـ ۷۷ و ۵۳ ـ ۶۲. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي شكافته شدن آسمان مقدمه: يكي از اوصاف قرآن كريم عدم اختلاف و عدم تناقض در آيات است كه خود بدان تصريح كرده و فرموده است: اگر غير خدا براي شما قرآن را تدوين مي كرد، اختلاف زيادي در آن يافت مي شد.[۱] همهي آيات قرآن با هم مرتبطاند و بعضي از آن بعضي ديگر را تفسير مي كنند. همچنين داراي عام و خاص، مطلق و مقيد، حقيقت و مجاز است كه بايد از هم جدا شوند و براي فهم آن از احاديث پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و معصومين ـ عليهم السّلام ـ ( كه مفسر قرآن هستند) استفاده شود؛ و براي درك معاني قرآن يا بايد متخصص بود و يا به اهل فن قرآن مراجعه كرد. در اين ميان برخي با ذكر مطالبي در باب آيات قرآن خواستهاند القا كنند كه بين آيات قرآن تناقض وجود دارد و لذا گزارههاي قرآني مشتمل بر پارادوكس و تناقض است[۲] نمونهاي از مطالب ياد شده را ذكر و مورد بررسي قرار ميدهيم: قرآن در آية ۱۹ سورة نبأ مي نويسد: «آسمان ها شكافته مي‌شوند». آيه دلالت دارد كه آسمان داراي سقفي است كه ريخته ميشود؛ در حالي كه اين بيان توجيه عقلي و علمي ندارد.» اين اشكال از چند جهت قابل نقد و بررسي است كه ذيلاً تقديم مي گردد. خداوند در آية ۱۹ سورة نباء مي فرمايد: «و فتحت السماء فكانت ابواباً؛ آسمان گشوده مي شود و به صورت درهاي متعددي در مي آيد.» و همچنين در آية ۱ سورة انفطار مي فرمايد: «اذ السماء انفطرت؛ زماني كه آسمان بشكافد» آيات فوق به گشوده شدن آسمان و درب هاي متعدد آن اشاره دارد. در تفسير اين آيات احتمالات مختلفي داده‌اند. بعضي گفته اند: منظور آن است كه در آستانه‌ي قيامت درهاي عالم غيب به عالم شهود گشوده مي شود، حجاب ها كنار مي رود و عالم فرشتگان به عالم انسان راه مي يابند.[۳] تفسير ديگر اين است كه: منظور از «سماء»، كرات آسماني[۴] است كه بر اثر انفجارات پي‌‌درپي از هم متلاشي مي‌شوند و ابري كه حاصل از اين انفجارات است، صفحة آسمان‌ها را فرا ميگيرد. آيات بسياري از قرآن كريم، بيانگر اين حقيقت است كه در آستانة قيامت، دگرگوني‌هاي عظيم و انقلاب و تحولي عجيب سرتاسر عالم هستي را فرا ميگيرد، كوه‌ها متلاشي و همچون غبار در فضا پخش مي‌گردند، خورشيد بي‌نور، و ستارگان بي‌فروغ مي‌شوند، حتي فاصله‌ي ماه و خورشيد از بين مي‌رود و لرزه و زلزلة عجيبي سراسر زمين را فرا ميگيرد. آري، در چنان روزي، متلاشي شدن آسمان، يعني كرات آسماني و پوشيده شدن صفحة آسمان از يك ابر غليظ امري طبيعي خواهد بود؛ زيرا با دگرگوني‌ها و انفجارات كواكب و سيارات، آسمان از ابري غليظ پوشيده ميشود؛ و آسماني كه در حال عادي با چشم ديده ميشود، به وسيلة اين ابر‌هاي عظيم انفجاري از هم شكافته ميشود. تفسير‌هاي دوگانة فوق منافاتي با هم ندارد؛ زيرا ممكن است از يكسو پرده‌هاي جهان ماده از مقابل چشم انسان كنار برود و او عالم ماوراي طبيعت را مشاهده كند و از سوي ديگر كرات آسماني متلاشي شوند و ابر‌هاي انفجاري آشكار گردند و در لابه‌لاي آنها شكاف‌هايي نمايان باشد. آن روز، روز پايان اين جهان و آغاز رستاخيز و روز بسيار دردناكي براي مجرمان و ستمكاران لجوج است.[۵] با توجه به تفاسير و همچنين مشخص نبودن معناي آسمان در آيه مي توان گفت: منظور از آسمان، همين آسمان كه در افق ديد ما قرار دارد نيست تا دربارة شكافته شدن آن بحث كنيم، بلكه مراد، كرات و كهكشان است كه در آستانة قيامت متلاشي مي شوند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سورة نساء ، آية ۸۲. [۲] . سايت سكولاريسم در ايران، تاريخ ۱۲/۹/۸۴. [۳] . سيد محمد حسين طباطبايي، تفسير الميزان ترجمه‌ي همداني، بنياد فكري و علمي علامه، ج ۲۰،ص ۲۶۵. [۴] . طبق آيه‌ي ۱۲ سوره‌ي فصلت واژه‌ي سماء به معناي كرات آسماني آمده است. [۵] . ناصر مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ج ۱۵، ص ۶۴. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي اسلام و خشونت مسائل اعتقادي كه ريشه در قلب دارد؛ اجبار بردار نيست. و دين يكي از مسائل اعتقادي است كه حالت تمكيني دارد نه تحميلي. قرآن به عدم تحميلي بودن دين اشاره كرده، اما در مسائل اجتماعي و رعايت مقررات و قوانين و جلوگيري از هرج و مرج و دفاع از وطن… استفاده از قوة قهريه را لازمة نظر اجتماعي و امنيت مي داند. بعضي اشخاص و سايت ها (مانند: سايت سكولاريسم براي ايران) با فرق نگذاشتن بين آن دو و عدم تحقيق در آن، ادعا كردند كه قرآن از يك طرف مي فرمايد: در دين اجباري نيست ولي از طرف ديگر به مسئله جهاد و تشويق به آن توصيه كرده است. و از آن آيات نتيجه تناقض گرفته اند. كه داراي اشكالات عديده اي بشرح ذيل است: اصولاً اسلام كه يك مذهب حق و الهي است از دو جهت نمي تواند جنبه تحميلي و خشونت طلبي داشته باشد: ۱. راه سعادت و رشد واضح و آشكار است و كساني متوسل به زور مي شوند كه فاقد منطق باشند در حالي كه قرآن مي فرمايد: « قد تبين الرشد من الغي».[۱] ۲. دين كه از يك سلسله اعتقادات قلبي ريشه و مايه مي گيرد ممكن نيست تحميلي باشد چرا كه زور و شمشير در اعمال و حركات جسماني مي تواند اثر گذار باشد اما در افكار و اعتقادات محال است. از بررسي جنگ هاي اسلامي نيز به خوبي آشكار مي شود كه قسمتي از اين جنگ ها جنبه دفاعي داشته و برخي نيز كه جنبه جهاد ابتدائي داشته است، براي كشور گشائي و اجبار افراد به آئين اسلام نبوده است بلكه براي واژگون كردن خرافات و دفع فتنه اي بود كه بر عليه اسلام زمينه سازي مي شد يعني پيامبر اسلام مي ديد مثلاً مشركان در تحرك و تدارك سپاه براي ضربه زدن به اسلام اند يا دولت روم قصد حمله دارد لذا به سوي آنها حركت مي كرد تا جلو فتنه انگيزي هاي آنان را بگيرد و شاهد گوياي اين سخن است كه در تاريخ اسلام مشاهده شده است هنگامي كه شهري فتح مي شد به پيروان مذاهب ديگر آزادي مي دادند و اگر ماليات مختصري به نام «جزيه» از آنان دريافت مي شد به خاطر تأمين امنيت و هزينه نيروهاي حافظ امنيت بوده است زيرا جان و مال و ناموس آنها در پناه اسلام محفوظ بود و حتي مراسم عبادت خويش را آزادانه انجام مي دادند. بنابر اين كسي حق ندارد به زور و اجبار شريعت اسلام را بر ديگران تحميل كند و براي اين است كه خداي متعال فرمود: و بگو حق از سوي پروردگارت آمده است هر كسي خواست مومن مي شود و هر كسي خواست كافر مي گردد.[۲] البته اگر يك سويه به آيات قتال و جهاد نگاه شود اين تصور به ذهن خواهد رسيد كه دين اسلام دين خشونت است ولي با ديدي وسيعتر به قرآن كريم و بخصوص توجه به قبل و بعد آيات جهاد به خوبي روشن مي سازد كه خود جهاد نيز نوعي رحمت و صلح طلبي و ايجاد امنيت در جامعه است لذا در اين نوشتار به آيات مورد شاهد كه برخي آنها را متناقض با «لا اكراه في الدين» و خشونت طلبي اسلام مي دانند نگاه مي كنيم: آيه ۱۹۰ سوره بقره اولين آيه قتال و جهاد است كه در مدينه نازل گشته است و به پيامبر دستور مي دهد با افرادي بجنگد كه با مسلمانان سر جنگ دارند آنجا كه مي فرمايند: و در راه خدا، با كساني كه با شما مي جنگند نبرد كنيد و از حد تجاوز نكنيد كه خدا تجاوزگران را دوست نمي دارد و آنها را هر جا يافتيد به قتل برسانيد و از آنجا كه شما را بيرون ساختند، آنها را بيرون كنيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنها در مسجدالحرام جنگ نكنيد مگر اينكه در آن جا با شما بجنگد. پس اگر در آن جا با شما پيكار كردند آنها را به قتل برسانيد.[۳] با دقت در اين آيات روشن مي شود كه دين نه خشونت بلكه رحمت است زيرا با «جنگ در راه خدا» هدف اصلي جنگ هاي اسلامي روشن مي گردد كه بخاطر انتقام جوئي، جاه طلبي، رياست، كشورگشائي،، بدست آوردن غنيمت و اشغال سرزمين و ….. نيست نبرد در صورتي جايز است كه به گسترش صلح و عدالت و ريشه كن ساختن ظلم و فساد و انحراف باشد و اين عين رحمت است با «الذين يقاتلونكم» مي رساند كه با افرادي كه سر جنگ ندارند نبرد جايز نيست و خشونت آن است كه انسان با افراد صلح طلب بجنگد ولي با افرادي كه آغازگر جنگند نبرد كردن لازم است و براي همين است كه فرمود «ولا تعتدوا ان الله لا يحب المعتدين» و از اين آيه فهميده مي شود كه دستور «هر جا يافتيد بكشيد» براي آنهايي است كه آغازگر فتنه و جنگ بودند زيرا در دنباله اش مي گويد «افرادي كه شما را از مكه خارج ساختند بيرونشان كنيد» يعني مقابله به مثل و باز مي فرمايد «اگر در مكه با شما بجنگند حق نبرد نداريد » بنابر اين نبرد محدود به زماني است كه اسلام مورد هجوم قرار گيرد و دفاع از خود خشونت نيست.[۴] آيه ديگري كه مورد شبهه است و تصور مي شود دليل بر خشونت اسلامي است آيه ۲۹ سوره توبه است كه با دقت باز به روشني معلوم مي شود كه اسلام بر صلح جوئي بيشتر از جنگ اهميت مي دهد چرا كه مي فرمايد: با كساني كه نه به خدا، و نه به قيامت ايمان دارند و نه آنچه را خدا و رسولش تحريم كرده حرام مي شمرند و نه آئين حق را مي پذيرند پيكار كنيد تا با خضوع و تسليم جزيه بپردازند. از اين آيه استفاده مي شود كه اگر غير مسلمانان سرانه مالياتي را بپردازند اسلام با آنها كاري ندارد و اين ماليات بيشتر براي حفظ امنيت آنهاست پس دين نمي گويد بزور ايمان بياوريد بلكه مي گويد يا مومن شويد و يا با پرداختن ماليات و رعايت حقوق اجتماعي ، به طور آزاد و در زير حمايت حكومت زندگي كنيد پس نه تنها دين در اين مورد خشونتي به خرج نمي دهد بلكه پيشنهاد مي دهد كه امنيت اجتماعي آنها را نيز در قبال پرداختن جزيه تأمين كند و اين رحمت اسلام را مي رساند كه با داشتن قدرت قلع و قمع باز به فكر آسايش مردم حتي غير مسلمان است.[۵] آيه اي ديگر در سورة توبه ۵ مي باشد كه مي فرمايد: مشركان را هر جا يافتيد بكشيد. اما با نگاهي عميق به آيات قبل و بعدش روشن مي گردد كه دين اسلام اولاً به عهد پيمان وفادار است لذا در آيه سوم مي فرمايد: با آنها كه پيمان بستيد تا پايان مدت كاري نداشته باشيد و از آيه هفت مي فهميم كه كشتن مشركان بعد از چهار ماه به خاطر پيمان شكني آنهاست كه مي فرمايد: كساني كه نزد مسجدالحرام با آنان پيمان بستيد تا زماني كه وفا دارند شما نيز وفاداري كنيد و پيمان شكني آنها بعد از صلح حديبيه ياري نمودن ديگر قبايل بر عليه مسلمانان بود.[۶] بنابر اين اسلام نه تنها خشونتي از خود نشان نمي دهد بلكه به وفاداران تضمين امنيت داده و به پيمان شكنان نيز چهار ماه فرصت داده تا جبران پيمان شكني خود را بكنند و اين دليلي آشكار بر صلح طلبي اسلام است و از منظر اسلام نبرد در مرحله آخر است كه راه هاي ديگر پيموده شود. آيه ۴ سوره محمد نيز كه مورد شبهه قرار گرفته مي رساند كه دستور قتل كفار براي اسلام است كه از طرف آنها مورد حمله قرار گرفته است نه اينكه اسلام بخواهد آنها را با زور مسلمان كند زيرا در آيه اول همين سوره مي خوانيم «آنها كه كافر شدند مردم را از راه خدا بازداشتند» بنابر اين اگر در آيه چهارم مي فرمايد: «هنگامي كه با كافران روبرو شديد گردنشان را بزنيد» به خاطر فتنه جوئي خودشان است، از سوي ديگر خود آيه مي گويد: هنگامي كه با آنها روبرو شديد و كار به نبرد كشيد چنانچه طبرسي اشاره دارد «لقيتم» يعني ملاقات در ميدان جنگ. بنابر اين كشتار كفار به خاطر كفرشان نيست بلكه به خاطر مزاحمت هايشان و جلوگيري از رواج اسلام و آماده جنگ با مسلمانان شدن است.[۷] در دنباله آيه نيز مي خوانيم اگر آنها را اسير كرديد منت گذاشته آزادشان كنيد يا در مقابل آزادي پولي از آنها بگيريد آيا اين خشونت است كه انسان بعد از پيروزي بر دشمنش او را آزاد سازد. در تفسير نمونه نيز مي خوانيم كلمه «لقاء» هر چند به معني هر نوع ملاقات است اما با توجه به كلمه «حرب» و« قتل در راه خدا» مشخص است كه مراد ملاقات و رودررويي در ميدان نبرد است و هيچ كس حمله بر دشمن و كشتار آن را در ميدان نبرد خشونت نمي داند بلكه اين نشانه اقتدار است و افرادي كه از اين آيه خشونت طلبي اسلام را دست آويز قرار مي دهند جز غرض ورزي و ضربه زدن به اسلام هدف ديگري ندارند.[۸] با توجه به اين آيات و ژرف نگري در قرآن كريم، مي توان عدم اجبار در دين را به عنوان يك اصل راهبردي و درخشان در سرلوحة نظام مترقي اسلام معرفي كرد چرا كه دين مقدس اسلام دين رحمت است و براي همين خداوند رحمان فرمود: اي پيامبر به جهت رحمتي كه خداوند بر تو كرد با آنان نرم گفتار شدي و اگر درشت گفتار و خشن بودي از دور تو پراكنده مي شدند.[۹] -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . بقره، ۲۵۶. [۲] . كهف، ۲۹. [۳] . بقره، ۱۹۱ـ۱۹۰. [۴] . علامه طباطبا ئي، الميزان، ج ۲، ص ۱۰۵، مترجم: محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ۱۳۶۳،ه ش، مكارم شيرازي، نمونه، ج۲، ص ۱۲، تهران، دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳، هـ . ش. [۵] . حسيني همداني، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، ج ۷، ص ۵۱۴، تهران، كتابفروشي لطفي، ۱۳۸۰ ه، ق، مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، ج ۷، ص ۳۵۳،تهران ،دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳ ه، ش. [۶] . طبرسي، فضل ،مجمع البيان، ج ۳، ص ۶، بيروت، داراحياء التراب العربي، ۱۳۷۹ ه، ق. [۷] . همان، ج ۵، ص ۹۶. [۸] . مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، ج ۲۱، ص ۲۹۸، تهران،دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳، ه، ش. [۹] . آل عمران، ۱۵۹ . * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي تنگناهاي بيروني يا تناقضات قرآني؟! مقدمه سايت «سكولاريسم براي ايران»، يك سلسله شبهاتي تحت عنوان «تناقضات علمي قرآن» مطرح كرده كه با واقعيات قرآني تطابق ندارد. در اين مقال به چهار مورد از اين شبهات جواب داده شد و آن اين كه: رسالت قرآن شريف،گياه شناسي،زمين شناسي،كيهان شناسي و فيزيك و ژئوفيزيك نيست. رسالت قرآن، انسان سازي، هدايت و شفاي انسانها است.[۱] از اين جهت نبايد از علوم جديد و علوم بشري، انتظار داشت كه به تمام خبرهاي قرآني، چه مرئي و چه نامرئي دسترسي پيدا كند. علوم جديد در جهت كشف فيزيك و امور تجربي و حسي است نه امور نامرئي و غيبي، از اين روي، كشف ودست يافتن به شبهاب هايي كه همانند تير به سوي شياطين و جنيان پرتاب مي شوند و يا كشف و دست يافتن به ستون هاي نامرئي آسمان و يا ريشتر زلزلة قيامت، مشكل و يا ناممكن است. در مورد غروب و طلوع خورشيد هم بايد گفت: در قرآن شريف نيامده است كه خورشيد در بركه اي گل آلود غروب مي كند، بلكه در قرآن شريف،زبان حال و احساس ذوالقرنين را كه در هنگام غروب آفتاب، بر ساحل دريا نشسته بود و غروب خورشيد را در آب تماشا مي كرد، احساس كرد كه خورشيد دارد در بركه اي گل آلود غروب مي كند، نه آنكه واقعاً خورشيد در بركه اي گلآلود، غروب كرد، از اين جهت كژ انديشي عدّه اي كه خواستند با تكلف،حتي فرمول بمب اتم را از قرآن شريف به دست آورند، قابل قبول نيست و اين با مباني و منابع ديني هم خواني ندارد، همان طوري كه تنگ نظري و سنگ فكري نيز محكوم است؟[۲] ۱. جواب شبهة اول: در قرآن شريف آمده: خورشيد در بركه اي گل آلود غروب مي كند. علوم جديد چگونه مي تواند آن را اثبات كند؟ آيا به نظر نمي رسد علوم جديد در اين راستا در ضلالت مبين است؟ در عرصة تحقيق و پژوهش، به تكلف گويي تن داد و نه، به تكلف گويي دست زد، در مورد علوم قرآن نيز مسئله چنين است. آن چه در مورد آية مورد شبهه (كهف: ۱۸ / ۸۹ ـ ۹۰) ، قابل بيان است، اين است كه: اين دو آيه، در صدد بيان زبان حال يك فرد است آن هم در يك فضاي خاص، و قصه از اين قرار است كه: ذوالقرنين طي يك سفر،به نقطه اي از ساحل درياي اژه، نزديك شهر ازمير رسيد. در آن جا احساس كرد دريا، صورت چشمه اي به خود گرفته است و آب نيز از گل و لاي ساحل تيره رنگ به نظر مي رسد. به طور طبيعي، در حوالي غروب نيز، اگر كسي در ساحل به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس خواهد كرد كه خورشيد، چنان است كه انگار دارد در آب غروب مي كند. يعني در آب به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس مي كند كه خورشيد دارد در آب غروب مي كند. قرآن شريف از اين حالت، به زبان حال «وجدها تغرب في عين حمئة» تعبير مي كند. يعني به علت كرويت زمين، هر كس هنگام غروب، در ساحل دريا به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس خواهد كرد كه خورشيد آرام آرام، در سينة دريا فرود مي آيد. همان طوري كه بيان شد، اين دو آيه در صدد بيان طلوع و غروب واقعي خورشيد نيستند. طلوع و غروب خورشيد، بحث تخصصي و كارشناسي خاص خود را طلب مي كند كه در جاي ديگر بايد دنبال شود. قرآن شريف در آيات ديگر به خورشيد و حركت هاي آن سوگند ياد مي كند و آن را از نشانه هاي الهي مي داند.[۳] خورشيد، ستاره اي است كه هر انساني مي تواند طلوع و غروب آن را هر روز شاهد باشد. انسان ها تا قرن ها فكر مي كردند كه خورشيد به دور زمين مي چرخد. هيئت پيچيدة بطليموس نيز بر همين اساس پايه گذاري شده بود كه زمين مركز جهان است. ولي عقيدة اخترشناسان (حتي كپلر، كوپرنيك و گاليله) بر آن بود كه خورشيد ثابت ايستاده است. اما در اعصار جديد روشن شد كه خورشيد داراي چندين حركت است. حركت وضعي، حركت انتقالي و… كه در اين مقال مجال بحث آن نيست.[۴] آن چه به اختصار قابل بيان است اين است كه: اولاً اين دو آيه، در صدد بيان طلوع و غروب واقعي خورشيد نيستند، و نمي خواهد بگويد: واقعاً قرص خورشيد، در بركه اي گل آلود، غروب كرد و خورشيد در باتلاق هاي آن گير كرد، تا به دنبال آن بحث شود كه آيا علوم جديد مي تواند آن را درك كند يا خير؛بلكه آيه در صدد بيان يك زبان حال، در يك فضا و زمان خاص است كه صرفاً‌بيان يك احساس است كه در يك زمان و حالت خاص به فرد خاص دست داده است. در ثاني بايد گفت: علوم جديد و علوم تجربي، علومي گام به گام است و هميشه با آزمون و خطا سروكار دارد كه در اين صورت علوم بشري و علوم جديد، در برابر علوم قرآني، همانند طفلي است كه راه رفتن گام به گام را تمرين مي كند و لذا اگر علوم جديد در اين راستا، «در ضلالت مبين» نباشد، خيلي در توسعه نيست و خيلي نمي تواند در قضاوت ها دست و دل بازي نمايد. هر چند ممكن است با گذشت زمان، بر بخشي از بطون ولايه هاي قرآني دست بايد…؟ از اين حيث با دقت در معاني آيات ذكر شده و با مرور بر معاني آيات قبل و بعد، مسئله بر همگان روشن خواهد بود كما اين كه خداوند شهرها و دلها را تسليم ذوالقرنين گردانيده بود[۵] و به وي روشن دلي عطا نموده بود. و به در علوم جديد، از شهاب باران شدن آسمان سخن مي گويند؛ قرآن شريف هم به شهاب هايي آسماني اشاره دارد كه جهت حفاظت از نعمت هاي آسماني و جلوگيري از استراق سمع، هم چون تيرهايي به سوي شياطين پرتاب مي شوند، آيا اين خبر قرآني، از نظر دانشمندان ستاره شناس قابل اثبات است؟ آن چه در اين راستا، به اختصار قابل بيان است اين است كه: قرآن شريف، در آيات فراوان به آفرينش ستارگان، از جمله به شهاب سنگ ها اشاره دارد، حتي به ستارگان نيز سوگند ياد مي كند. برخي از آيات كه به شهاب مبين و يا شهاب سنگ ها، اشاره دارند، عبارتند از: «ما در قرآن برج هايي قرار داديم؛ و آن را براي بينندگان آراستيم. و آن را از هر شيطان رانده شده اي حفظ كرديم؛ مگر آن كس كه «استراق سمع مي كند ( و دزدانه گوش فرا دهد) كه شهاب مبين او را تعقيب مي كند (و مي راند)».[۶] در جاي ديگر آمده است: «ما آسمان نزديك (= پايين) را با ستارگان آراستيم، تا آن را از هر شيطان خبيثي حفظ كنيم. آن ها نمي توانند به (سخنان) فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند، (و هرگاه چنين كنند) از هر سو مورد هدف قرار مي گيرند. آنها به شدت به عقب رانده مي شوند؛ و براي آنان مجازات دائم است. مگر آنها كه در لحظه اي كوتاه براي استراق سمع به آسمان نزديك شوند كه شهاب ثاقب آنها را تعقيب مي كند.»[۷] هم چنين در سورة جن آمده است: «و اين كه، آسمان را جستجو كرديم و همه را پر از محافظان قوي و تيرهاي شهاب يافتيم. و اين كه ما پيش از اين به استراق سمع در آسمان ها مي نشينيم، اما اكنون هر كس بخواهد استراق سمع كند، شهابي را در كمين خود مي يابد.»[۸] هم چنين آمده «ما آسمان پايين را با چراغ هاي فروزاني زينت بخشيديم و آنها (= شهاب ها) را تيرهايي براي شيطان قرار داديم، و براي آنها عذاب آتش فروزان فراهم ساختيم.»[۹] «سوگند به آسمان و كوبندة شب. و تو چه مي داني كوبندة‌شب چيست؟ همان ستارة درخشان و شكافندة تاريكي هاست.»[۱۰] با دقت در آيات فوق، به بخش عمدة سؤال جواب داده مي شود. آن چه در اين مقال مجال بيان آن است، اين است كه به نظرات صاحب نظران و مفسران پرداخته شود. نظر صاحب نظران و مفسران بزرگ هم در اين جهت گونه گون است. ۱. برخي از مفسران، همانند صاحب تفسير مجمع البيان، مسئله استراق سمع جنيان و شياطين و به دنبال آن نگهبانان و شهاب باران شدن آنها را امري حقيقي مي دانند ولي مي گويند: ادراك و اطلاع بيشتر آن را به آينده واگذار مي كنيم و هم اكنون مسئله چندان بر ما روشن نيست. ۲. عدّه اي ديگر مي گويند: آسمان، شياطين، جنيان، شهاب سنگ و ها و … همه امر واقعي و دست يافتني است و اين از ظاهر آيات به دست مي آيد. ۳. جمعي ديگر، از جمله علامه طباطبايي در الميزان و طنطاوي در تفسير الجواهر، تعبيرات آيات فوق را تشبيه و كنايه دانسته و آن را از باب بيان سمبوليك گرفته و آن را با بياني گونه گون بيان داشته اند. به عنوان مثال، آسمان را عالم ملكوت گرفته و بيشتر آن را به امور معنوي حمل كرده اند.[۱۱] به هر تقدير، هر چند به طور صريح و روشن نمي توان وراد قضاوت شد: چون علم بشري محدود و جهان هستي و موجودات در آن، اعم از مريي و نامريي، نامحدود، تا جايي كه در روايات متعدد وارد شده كه: «الف الف عالم»[۱۲] يعني هزاران عالم در جهان هستي وجود دارد و در تعبيرات قرآني و روايي به هفت آسمان[۱۳] و هفت زمين نيز اشاره شده است. به نظر مي رسد، در راستاي آيات فوق، نزديكترين و بهترين راه و روش، آن است كه ما به صراحت و متن آيات تمسك بجوييم و در عين حال پروندة آن را بر كشف، بر آيندگان باز بگذاريم. صراحت متن قرآن شريف اين است كه: ۱. مراد از آسمان، آسمان ظاهر است. ۲. مراد از شهاب،شهاب سنگ هاي مادي و واقعي است كه به سوي شياطين و جنيان پرتاب و مشتعل مي شوند.[۱۴] ۳. شياطين و جنيان موجودات ذي شعور و واقعي هستند كه وجود خارجي دارند، هر چند نامريي و پنهان هستند. ۴. استراق سمع از ناحية‌شياطين و جنيان يك امر واقعي و كار هر روزة آنهاست. ۵. محافظان و نگهبانان آسماني، همانند فرشتگان هم، موجودات ذي شعور و مجرد هستند و صراحت قرآن و روايات گواه اين نكته است. در روايات وارد شده كه: ابليس تا آسمان هفتم پيش مي رفت. وقتي حضرت عيسي متولد شد، سه طبقة‌آسمان به روي ابليس ملعون بسته شد و با تولد رسول اسلام، تمام آسمان هفت گانه به روي او بسته شد و به وسيلة ستاره ها تيرباران شد.[۱۵] بنابراين هيچ امر غير واقعي و غير حقيقي، رمان گونه و خيالي و اسطوره اي در قرآن شريف وارد نشده است، تمام امور قرآني، چه مريي و چه غير مريي و چه معنوي و چه مادي، واقعي، حقيقي است و وجود خارجي دارد. پس در واقعي بودن و حقيقي بودن اين نكات قرآني شكي نيست. اما در اين كه بشريت امروز هم مي تواند به همة علوم قرآني دست يابد يا خير؟بحثي ديگر. تازه اگر بشر با عقل و علم اندك خود،[۱۶] نتواند بر يك موجود نامريي و آسماني دست يابد، دليل بر عدم وجود و نبود نيست. چون طبق قاعدة عقلي و فلسفي، «عدم الوجدان لا يدل علي عدم الوجود» و همه چيز را بايد در «بقعة امكان» قرار داد.[۱۷] به گفتة مولانا: ديدة حسي زبون آفتاب ديدة رباني جو و بياب[۱۸] به عنوان مثال حضرت سليمان زبان حيوانات را مي خواند و باد و جنيان را در تسخير خود داشت.[۱۹] ديگران هم مي توانند جنيان را تسخير كنند و اگر نمي توانند بحث ديگري است.[۲۰] آن چه به طور خلاصه قابل بيان است اين است كه: ۱. هم شهاب سنگ هايي آسماني كه مورد نظر دانشمندان ستاره شناس است دست يافتني و واقعي است. ۲. هم شهاب سنگ هاي مورد نظر قرآن. چون علوم قرآني هم قابل حدس است و هم قابل حس و قابل باور. اما چه كساني مي توانند به آن دست يابند و چه زماني مي توان بر آن دست يافت،و يا اين كه با چه راهكاري مي توان آن را كشف كرد؟ بايد به گذشت زمان و اهل فن واگذار كرد. كما اين كه بسياري از علوم قرآني و علوم بشري با گذشت زمان رشد پيدا كرده اند. بلي اين بحث پرونده اش هم چنان باز است و لايه ها و بطون قرآن، سر جاي خود محفوظ، چون علوم بشري هم چون پول خرد است و تجارت با آن مشكل بايد منتظر زماني شد كه علم بشري بتواند به درك آن نايل آيد. ۳. كيهان شناسي چگونه مي تواند به ستون هاي نامريي آسمان دست يابد و از حفاظت آن به زمينيان خبر دهد؟ همان طوري كه بيان شد،علوم بشري، همانند كيهان شناسي، در برابر علوم قرآني، همانند پول خردي هستند كه تجارت با آن يا ناممكن و يا بسيار سخت است. «ذلك مبلغهم من العلم»[۲۱] كيهان شناسي بيشتر با حس و حدس، سروكار دارد. دسترسي بر امور نامريي، هم چون ستون هاي نامريي آسمان،براي كيهان شناسي يا ناممكن است و يا بسيار سخت است. قرآن شريف مي فرمايد: آسمان هم چون خيمه اي بر زمين سايه افكنده و مانند سقفي بنا شده است و اين بخش از آسمان با آسماني كه محل ريزش باران است فرق دارد. آسمان اول محل نظام كيهاني و اختران ثابت و سياري است كه در مدارهاي رياضي، نه طبيعي،سير مي كنند؛ ولي آسمان دوم همان جو متراكم بالاي زمين است كه جايگاه ابرهاست.[۲۲] در مورد زمين هم بايد گفت:قرارگاه بودن زمين،[۲۳] به معناي فراش و بستر ملايم براي زندگي است. و اين به معناي مقابل حركت نيست، كما اين كه فراش و مهار بودن آن با كرويت آن منافات ندارد. هم چنين كرويت زمين كه مطلب حسي و تجربي است با روش عقلي محض قابل نفي يا اثبات نيست. حركت زمين نيز همانند كرويت آن كه مطلبي حسي است، بايد با روش تجربي نفي يا اثبات شود نه از راه عقل محض، زيرا برهان عقلي درا مور جزيي خارجي راه ندارد….[۲۴] در مورد محفوظ بودن سقف آسمان، نيز نظرات گونه گون است. علامه طباطبايي مي فرمايد: يعني آسمان از شياطين و دست برد آنها محفوظ است.[۲۵] كما اين كه در جاي ديگر آمده است «و به راستي، ما در آسمان كاخ هايي (كاخ ها و ساختمان هاي بلند آسماني) قرار داديم و آنها را براي تماشاگران (زمين و آسمان) آراستيم. و (هم) آنها را از هر شيطان رانده شده اي محفوظ داشتيم.»[۲۶] هم چنين در مورد اين كه آيا مراد از آسمان و زمين، كل عالم مادي است يا خير؟ و اين كه مراد از آسمان و زمين، موجود مادي است يا شامل مجردات هم مي شود يا خير؟اختلاف نظر وجود دارد و در مورد آسمان مادي و معنوي، هر دو بحث هايي خاصي مطرح شده است كه در اين مقال، مجال بيان آن نيست.[۲۷] به هر تقدير، حفظ به معناي ابقاء و نگه داشتن از نابودي است. حفظ نظام كيهاني، به معناي نگه داشت آسمان و اجرام علوي از ريزش و سقوط و در نتيجه، هلاك اهل زمين و نابودي زمين. هم چنين، ستارگان در آسمان نگهبانان الهي هستند و در طرد شيطان نقش دارند، اما چه نقشي دارند براي ما چندان روشن نيست.[۲۸] برخي گفته اند: مراد از آسمان، جو زمين است و اين جو به گونه اي ساخته شده است كه مانع ريزش سنگ هاي آسماني به زمين مي گردد. به گونه اي كه از نظر علمي اثبات شده است كه هماره زمين از سوي آسمان سنگ باران مي شود، اما اين سنگ چون به جو مي رسند (به علت سرعت و اصطكاك) به گاز تبديل مي شوند، لذا جو زمين محفوظ ناميده شده است. ولي به نظر مي رسد منظور از آسمان در اين آيه، دست كم اين جو نيست. آسمان سقفي است كه بر اين جهان محسوس كشيده شده است و اين جو يا محفوظ از نابودي است و يا محفوظ از سقوط و ريزش.[۲۹] به هر حال، محفوظ بودن آسمان و آسمانيان، و محفوظ ماندن زمينيان از اجرام آسماني، يك امر بسيار مهمي است. اگر يكي از ستارگان به زمين بيفتد،چه اتفاقي مي افتد؟ اگر زمينيان احتمال بدهند، روزي يك از ستارگان به زمين فرو خواهد افتاد، چه خواهند كرد؟ اگر يك روز، نظم كيهاني به هم بريزد، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ و اگر…. حال، انسان ها، بدون هيچ اتفاقي دارند زير سقف آسمان زندگي مي كنند. زير يك سقف بسيار مطمئن و محفوظ سقف بسيار مستحكم، اما با ستون هاي بسيار ظريف و نامريي. انسان ها هنوز ريز بين نشده اند. هنوز دنبال ديدني ها و حيات مي چرخند، از اين جهت باور كردن يك امر نامريي براي آنها سخت است. به هر صورت بشريت دارد زير يك سقف محفوظ زندگي مي كند، و نام اين سقف را هر چه مي خواهيد بگذاريد، بگذاريد. اگر مي خواهيد بگوييد: آسمان جل، باز هم مانعي ندارد. سقف منزل را هم، آسمان آن گويند و مانعي ندارد كه به هر سقفي، آسمان گفته شود و شما زمين را منزل و آسمان را سقف محفوظ آن بدان.[۳۰] ۴. قرآن شريف از زلزله قيامت سخن به ميان آورده است، طوري كه سقف آسمان به واسطة لرزش سنگين آن فرو مي ريزد و پديده هاي هولناكي رخ مي دهد… آيا علم زلزله نگاري و ژئوفيزيك مي تواند بر اين گونه از علوم قرآني دست يابد و يا در مورد آن پيش گويي نمايد؟ به عنوان مثال آيا مي تواند «ريشتر» زلزلة قيامت را پيش بيني و اندازه گيري نمايد؟ آن چه در اين راستا قابل بيان است اين است كه: هم زلزلة قيامت، هم چون قيامت يك امر حتمي و واقعي است و هم رخ دادهاي در آن، يك امر حتمي و يقيني است. قرآن شريف مي فرمايد: «هنگامي كه زمين به لرزش ويژة (خداوندي) لرزانيده شود.»[۳۱] يعني زلزله مي آيد، چه زلزله اي. هم زلزله مي آيد و هم خيلي سهمگين و سنگين است. اما در اين كه: چه زماني زلزلة قيامت به وقوع مي پيوندد و از چه كم و كيفي برخوردار است و آيا مراكز زلزله نگاري و ژئوفيزيك، مي توانند از آن سخن به ميان آورند و يا در مورد آن، گمانه زني ها و پيش گويي هايي داشته باشند و يا در مورد «ريشتر» آن اندازه گيري و حسد و گماني داشته باشند؛ سخن گفتن بسيار سخت است و تا به حال هيچ فرد و يا مؤسسه اي از آن خبر نداده اند. وقتي مراكز زلزله نگاري و ژئوفيزيك در مورد زلزلة اين جهاني، حرفي براي گفتن ندارند، چگونه مي توانند از زلزله قيامت خبر بدهند؟! وقتي زلزله هفت «ريشتري»، در بخشي از پاكستان، صد هزار قرباني گرفت، فرو ريختن سقف آسمان، با زلزلة قيامت يك امر طبيعي و عادي است. بلي با رياضي و علوم تجربي، نمي توان بر آن دست يافت. بايد منتظر ماند تا زمان آن فرا رسد و خود گذشت زمان، آن را بيان خواهد كرد. هر چند باور داشتن آن آسان است و قرآن شريف و وقوع آن را يك امر حتمي و لاريب فيه مي داند. آنچه به طور خلاصه قابل بيان است اين است كه: ۱. قرآن شريف،كتاب انسان سازي، هدايت و شفا است نه كيهان شناسي و زمين شناسي و… ۲. بين علوم قرآني و آيات الهي تناقض وجود ندارد. ۳. علوم بشري هم بين آيات الهي نه تناقض مي بيند و نه تناقض علمي مي يابد. ۴. علوم بشري در برابر علوم قرآني، هم چون پول خرد است و تجارت كردن با آن مشكل است. ۵. وقتي علوم بشري نتواند به طور حسي بر علوم نامريي و يا مريي دست يابد، پروندة بحث را باز مي گذارد و آن را در بقعة امكان قرار مي دهد و نيافتن خود را دليل بر نبودن نمي يابد و از اين جهت خود را از تكلف گويي و يا تن دادن به تكلف نجات مي دهد. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . مصباح يزدي، محمد تقي، «معارف قرآن»، ج ۱، ۲، قم: مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۳، ص ۲۲۵. [۲] . قرشي، سيد علي اكبر،«قاموس قرآن»، ج ۲، تهران: دارالكتب الاسلاميه، سوم، ۱۳۶۱، صص ۱۷۰ ـ ۱۷۲. [۳] . ياسين: ۳۶ / ۳۸ و ۴۰، رعد: ۱۳/ ۲. ابراهيم: ۱۴/ ۳۳. فاطر: ۳۵ / ۱۳. [۴] . رضايي اصفهاني،محمد علي، «پژوهشي در اعجاز علمي قرآن»، رشت: مبين، لوح، ۱۳۸۱، ص ۸۹. [۵] . قرائتي، محسن، «تفسير نور»، تهران: مركز نشر فرهنگي درس هايي از قرآن، روح، ۱۳۸۰، ص ۲۱۸. [۶] . حجر: ۱۵ / ۱۶ ـ ۱۸. [۷] . صافات: ۳۷ / ۶ ـ ۱۰. [۸] . جن: ۷۲ / ۸ ـ ۹. [۹] . ملك، ۶۷ / ۵. [۱۰] . ص، ۸۶ / ۱. [۱۱] . تفسير نمونه، ج ۱۱، تهران: دارالكتب الاسلاميه، چهاردم ۱۳۷۶، ص ۴۳ ـ ۵۱. [۱۲] . بحار، ج ۸، باب ۲۸، ص ۳۷۴. [۱۳] . اسري: ۱۷/ ۴۴. [۱۴] . قرائتي، محسن، تفسير نور، ج ۶، تهران، مركز فرهنگي درس هايي از قرآن، اول، ۱۳۷۸، ص ۲۸۰. [۱۵] . نورالثقلين، ج ۳، قم، دارالتفسير، اول، ۱۳۸۲، ص ۵. [۱۶] . نجم : ۵۳ / ۳۰. [۱۷] . شرح اشارات، ج ۳،ص ۴۱۸. [۱۸] . مثنوي معنوي، دفتر ۴،بيت ۵۹۵. [۱۹] . صاد: ۳۸ / ۳۶. [۲۰] . جاثيه: ۴۵ / ۱۳. [۲۱] . نجم: ۵۳ / ۳۰. [۲۲] . تفسير تسنيم، ج ۲،قم: اسري، اول، ۱۳۷۸، ص ۳۹۳. [۲۳] . نمل: ۲۷ / ۶۱. [۲۴] . تفسير تسنيم، همان. [۲۵] . الميزان، ج ۱۴،بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، بي تا، ص ۲۸۰. [۲۶] . حجر: ۱۵ / ۱۶ ـ ۱۷. [۲۷] . مصباح يزدي، محمد تقي، معارف قرآن، همان. [۲۸] . مصباح يزدي، محمد تقي،معارف قرآن، همان. [۲۹] . همان. [۳۰] . تفسير تسنيم. [۳۱] . زلزله: ۹۹ / ۱. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي آفرينش آسمان و زمين در قرآن قرآن به پاره اي از مسائل علمي، از جمله كيهان شناسي، اشاره اي گذرا دارد و شايد هيچ آيه اي، مستقيم يا مستقل به ذكر آفرينش جهان و كيفيت وجود آسمان و زمين نپرداخته باشد. هميشه در راستاي اثبات خداشناسي و عظمت قدرت او… بوده است. با وجود اين مسائلي علمي كه قرآن به آن نپرداخته است با دستاوردهاي بشر كنوني همخواني دارد و آيه اي از قرآن با تفسير درست آن با نظريه علمي قطعي مخالفتي ندارد. سايت «سكولاريسم براي ايران» يك سلسله شبهاتي درباره تناقضات قرآن مطرح نموده كه يكي از آنها اين است كه «بعضي از آيات، آفرينش آسمان را مقدم كرده و بعضي ديگر آفرينش زمين را. و نتيجه گرفته كه قرآن تناقض گويي كرده است. شبهه فوق داراي اشكالات عديده اي است كه در پاسخ لازم است ديدگاه قرآن را درباره خلقت جهان (آسمان و زمين) بررسي شود. قرآن كريم در دو آيه، به صورت گذرا و اجمالي، به مسئله ي آغاز جهان اشاره كرده است. آيه ي اول: (ثُمَّ اسْتَوي إِلي السَّماءِ وَهِي دُخانٌ…);[۱] سپس به آفرينش آسمان پرداخت، در حالي كه به صورت دود بود… . «دخان» در لغت به معناي چيزي است كه به دنبال شعله و لهيب آتش بر مي خيزد[۲] و «سماء» به معناي طرف بالاست[۳] كه در قرآن در معاني و مصاديق متعدي به كار رفته است، از جمله: جهت بالا،[۴] جوّ زمين[۵]، محل كرات بالا[۶]، آسمان معنوي[۷]و…[۸] واژه ي «استوي» در اصل به معناي اعتدال يا مساوات دو چيز با يكديگر است[۹] و هنگامي كه با «علي» متعدي مي شود، به معناي «استيلا و سلطه بر چيزي» است، مانند: (الرَّحْمـنُ عَلي العَرْشِ اسْتَوي);[۱۰] خداوند بر عرش استيلا دارد; و وقتي كه با «الي» متعدي مي شود به معناي قصد است، مانند آيه ي مورد بحث.[۱۱] آيه ي دوم: (أَوَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمـواتِ وَالأَرضَ كانَتا رَتْقاً فَفَـتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الماءِ كُلَّ شَيء حَي أَفَلا يُـؤْمِنُونَ);[۱۲] آيا كساني كه كفر ورزيدند نديدند كه آسمان ها و زمين، هر دو به هم پيوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختيم و هر چيز زنده اي را از آب پديد آورديم؟ آيا (باز هم) ايمان نمي آورند؟ واژه ي «رتق»، به معناي «چيز به هم پيوسته» و «فتق» به معناي «جدا كردن دو چيز متصل به هم» است.[۱۳] از ظاهر اين دو آيه استفاده مي شود كه قبل از خلقت آسمان ها، توده اي از گازهاي گسترده و عظيم وجود داشته و زمين و آسمان به هم متصل و چسبيده بودند كه به قدرت خداوند از هم جدا شده اند. در تفسير نمونه در باره ي دخان (دود) آمده است: جمله ي «هي دخان…; آسمان ها در آغاز به صورت دود بود» نشان مي دهد كه آغاز آفرينش آسمان ها از توده هاي گازهاي گسترده و عظيمي بوده است و اين با آخرين تحقيقات علمي در مورد آغاز آفرينش كاملا هماهنگ است. هم اكنون نيز بسياري از ستارگان آسمان به صورت توده ي فشرده اي از گازها و دخان است.[۱۴] طبق تحقيقات دانشمندان، زمين در آغاز، توده ي واحدي بود كه بر اثر انفجارهاي پي در پي از هم شكافت و كهكشان ها و منظومه و كرات به وجود آمدند.[۱۵] از آيه ي «كانَ عَرْشُهُ عَلي الماءِ»[۱۶] نيز استفاده مي شود كه، «ماء» به معناي آب است; اما گاهي به شيء مايع نيز ماء گويند. در آغاز آفرينش، جهان هستي به صورت مواد مذابي بوده (يا گازهاي فوق العاده فشرده اي كه شكل مواد مذاب و مايع را داشته است) سپس در اين توده ي آب گونه، حركت هاي شديد و انفجارهاي عظيمي رخ داده است.[۱۷] مفسران درباره ي آيه ي ۳۰ سوره ي انبيا (رتق و فتق، پيوستگي و جدايي) سه احتمال را مطرح كرده اند: ۱. به هم پيوستگي آسمان ها و زمين، اشاره به آغاز خلقت است. كه طبق نظر دانشمندان، مجموعه ي اين جهان، توده ي واحد عظيمي از بخار سوزان بود كه بر اثر انفجارات درون و حركت، تدريجاً تجزبه شده و كواكب و ستاره ها، از جمله منظومه ي شمسي و كره ي زمين به وجود آمدند و هنوز هم جهان در حال گسترش است (برخي روايات اهل بيت(عليهم السلام)اشاره به اين تفسير دارند).[۱۸] ۲. منظور از پيوستگي، يك نواخت بودن مواد جهان است، يعني همه در هم فرو رفته بود و به صورت ماده ي واحدي خودنمايي مي كرد، اما با گذشت زمان، از هم جدا شدند و تركيبات جديد و انواع مختلف گياهان و موجودات ديگر در آسمان و زمين ظاهر شدند.[۱۹] ۳. منظور از به هم پيوستگي آسمان نباريدن باران در آغاز، و مقصود از به هم پيوستگي زمين، نروييدن گياهان در آن زمان است; اما خداوند هر دو را گشود، از آسمان باران نازل كرد و در زمين انواع گياهان را روياند.(بعضي از روايات نيز اشاره به همين احتمال دارند).[۲۰] جهان يك قطعه اي رها شده در فضا بود و سپس تحت تاثير جاذبه ي شيء عظيم اجرام سماوي ديگر قرار گرفت و تكه تكه شد و به صورت حلزوني در آمد و سپس اين اجزاي كوچك، كم كم، سيارات را به وجود آوردند.[۲۱] دكتر موريس بوكاي نيز مي نويسد: دانش به ما مي آموزد، چنانچه به عنوان مثال تكوين خورشيد و محصول فرعي آن يعني زمين را در نظر بگيريم، جريان امر، توسط تراكم سحابي نخستين و تفكيك آن رخ داده است. اين دقيقاً همان است كه قرآن به طريق كاملا صريح با ذكر ماجراهايي كه «دود» آسمان ابتدا يك نوع الصاق، سپس يك نوع انفكاك را به وجود آورد، بيان نموده است.[۲۲] نظريه هاي علمي درباره ي پيدايش جهان درباره ي پيدايش جهان، چند ديدگاه عمده در بين كيهان شناسان جديد وجود دارد كه عبارت اند از: ۱. انفجار بزرگ: اين نظريه در سال «۱۹۰۰ م» پيشنهاد شد و هم اكنون اكثر اخترشناسان آن را بهترين نظريه مي دانند طبق اين نظريه حدود ۲۰ بيليون سال پيش تمام مادّه و انرژي موجود در جهان در نقطه اي بسيار كوچك و فشرده متمركز بوده است، سپس اين نقطه ي كوچك منفجر شد.[۲۳] ۲. حالت پايدار: اين نظريه در سال «۱۹۴۰» توسط «فرد هديل» فيزيك دان انگليسي پيشنهاد شد. بنا بر اين نظريه، جهان نه تنها از نظر فضايي يك نواخت است، بلكه در طول زمان تغييرناپذير نيز هست. ستارگان و كهكشان ها ممكن است تغيير كنند، اما تصوير كلي جهان با تصوير هر زمان تفاوتي ندارد. ۳. جهان پلاسما: برخي اختر شناسان، خلقت جهان را با مدل «هانس الفون» دانشمند سوئدي مي بينند. طبق اين نظريه، ۹۹ درصد جهان قابل مشاهده (عمدتاً ستارگان) از پلاسما ساخته شده است. ۴. انفجارهاي كوچك: گروهي ديگر از اخترشناسان، نظريه ي حالت پايداري را، كه با رصدهاي اخترشناسي انطباق خوبي دارد، پيشنهاد مي كنند. طبق اين نظريه، جهان بدون آغاز و انجام است و ماده به طور پيوسته در خلال انفجارهاي كوچك خلق مي شود; هم چنين جهان به تدريج انبساط مي يابد و كهكشان ها شكل مي گيرند.[۲۴] پس ظاهر آيات قرآن درباره ي آغاز خلقت (كه از «دخان، دود» شروع شده است) تا حدود زيادي با نظريه ي علمي مشهور خلقت جهان (يعني انفجار بزرگ) همخواني و اشتراك هايي دارد; از طرف ديگر، با توجه به تعدد نظريه ها در مورد آغاز خلقت و عدم اثبات قطعي آن ها، هيچ يك از آنها را نمي توان به صورت قطعي به قرآن نسبت داد. سوره بقره آيه ۲۹ كه مي فرمايد: «او خدايي است كه همه آنچه (از نعمت ها) در زمين وجود دارد، براي شما آفريده سپس به آسمان پرداخت….» از ظاهر آيه بر مي آيد كه خلقت زمين اول بود، و بعد خلقت آسمان شروع شده است. (ما با توجه به وجود حرف «ثمَّ» در «ثم استوي الي السماء» كه در ادبيات عرب در همه جا به معناي ترتيب نمي آيد مي گوييم ثم در اينجا نيز به معناي تأخير زماني نيست بلكه مي تواند تأخير در بيان و ذكر حقايقي پشت سر هم بوده باشد. اما در سوره نازعات آيه ۳۰ مي فرمايد: «زمين را بعد از آن (آفرينش آسمان) گسترش داد «والارض بعد ذلك دحاها» واژه «دحو» به معني گستردن است. بعضي نيز آن را به معناي تكان دادن چيزي از محل اصليش تفسير كرده اند و چون اين معني لازم و ملزوم يكديگرند به يك ريشه باز مي گردد. به هر حال منظور از «دحو الارض، اين است كه در آغاز، تمام سطح زمين را آب هاي حاصل از باران هاي سيلابي فراگرفته بود. اين آب ها تدريجاً در گودال هاي زمين جاي گرفتند و خشكيها از زير آب سربرآوردند. حاصل سخن اينكه، اولاً در تفسير و تبيين يك آيه، لازم است آيات ديگر را بررسي و تحليل نمود به سبب اينكه بعضي از آيات، آيات ديگر را تفسير مي كنند; نمي توان از يك يا دو آيه نظريه نهايي قرآن را بدست آورد. ثانياً: از مجموع آياتي كه درباره خلقت آسمان و زمين نازل شده، اين نكته بدست آمده كه قبل از خلقت آسمان و زمين، توده اي از گازهاي گسترده و عظيم وجود داشت، و زمين و آسمان به هم متصل و چسبيده بودند و در اثر انفجارهاي پي در پي از هم شكافته و كهكشان و منظومه و كرات ديگر به وجود آمد و با نظريه مشهور علمي، يعني، انفجار بزرگ، همخواني دارد. و آيات ۲۹ سوره بقره و ۳۰ سوره نازعات با آنچه گفته شد با آيات ديگر درباره خلقت آسمان و زمين هيچ گونه تناقضي با هم ندارند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. سوره ي فصلت، آيه ي ۱۱. [۲]. ابن فارس، مقاييس اللغة، ابن منظور، لسان العرب، ماده ي «دخن». [۳]. لسان العرب، ذيل ماده ي «سمو». [۴]. سوره ي ابراهيم، آيه ي ۲۴. [۵]. سوره ي ِق، آيه ي ۹. [۶]. سوره ي فصّلت، آيه ي ۱۲. [۷]. سوره ي سجده، آيه ي ۶. [۸]. حسن مصطفوي، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ماده ي سمو و ناصر مكارم شيرازي، و همكاران، تفسير نمونه، ج ۱، ص ۱۶۵. [۹]. لسان العرب و مقاييس اللغه، ذيل ماده ي «سوي». [۱۰]. سوره ي طه، آيه ي ۵. [۱۱]. همان. [۱۲]. سوره ي انبياء، آيه ي ۳۰. [۱۳]. لسان العرب، ماده ي «رتق و فتق». [۱۴]. تفسير نمونه، ج ۲، ص ۲۲۸. [۱۵]. همان، ج ۵، ص ۱۵۱. [۱۶]. سوره ي هود، آيه ي ۷. [۱۷]. تفسير نمونه، ج ۹، ص ۲۶. [۱۸]. همان، ج ۲، ص ۲۲۸; الحويزي العروسي، تفسير نور الثقلين، ذيل آيه ي سي ام انبيا. [۱۹]. سيد محمد حسين طباطبايي، تفسير الميزان، ج ۱۴، ص ۲۷۸ـ ۲۷۹. [۲۰]. صافي، تفسير صافي، ج ۳، ص ۳۴۷. [۲۱]. احمد محمد سليمان، القرآن و العلم، ص ۵۳ ـ ۵۴. [۲۲]. موريس بوكاي، مقايسه اي ميان تورات، انجيل، قرآن و علم، ترجمه ي ذبيح الله دبير، ص ۱۸۹ ـ ۲۰۱. [۲۳]. ويليام هاوكينگ، تاريخچه زمان، ترجمه ي دادفرما، ص ۱۴۵ ـ ۱۴۹، به نقل از محمد علي رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج ۱، ص ۹۴. [۲۴]. ر.ك: ري ويلار و ديگران، كيهان و راه كهكشان، ترجمه ي سيد محمد امين محمدي، ص ۳۴ـ ۵۰; و محمد علي رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ص ۹۴ ـ ۹۷. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي شبستري ونوانديشي ديني موضوع بحث ما درارتباط باسخنراني است که دردانشگاه صنعتي اصفهان درتاريخ ۴/۱۲/۸۷ به مناسبت رحلت پيامبر(ص) توسط اقاي محمد شبستري ايرادشده است واين سخنراني در هشت اسفند (چهارروزبعد) در سايت خبري تابناک منتشرشده است.موضوع بحث ايشان انطورکه خودشان در اغاز بيان کرده اند عبارتست از” انتظارما ازپيامبران” وهدف ازبحث انطور که خود گفته است پاسخ به نقدهايي است که طي اين بيست سال که مباحث نوانديشي ديني يا روشنفکري ديني مطرح شده است برديدگاه ايشان وهمفکرانشان وارد شده است وسپس بيان ميکنند که اين مباحث جديد تاکيدش برحقوق بشراست وارتباط حقوق بشر بااسلام ومسلماني ودينداري به اين بيان که فردي مي خواهد مسلمان باشد ودر عين حال هم مطابق اعلاميه حقوق بشر که در ۳۰ ماده ودر سال ۱۹۸۴در سازمان ملل متحد تصويب شده است عمل کند که نظام زندگي سياسي واجتماعي اش مبتني بران اعلاميه باشد ودر عين حال يک فرد مسلمان به معناي واقعي هم باشد.اين هدف بحثي است که ايشان مطرح کرده وبعد هم گفته اند مبناي مباحث جديد که مطرح شده بر معرفت شناسي وهرمنوتيک است که در فهم ما از متون ديني تاثير مي گذارد. خلاصه سخنراني اقاي شبستري: ۱-براساس مباحث هرمنوتيک هرفهمي پيش فرضهايي دارد.هيچ فهمي ازدين يا غير دين نداريم مگرانکه پيش فرضهايي دارد واين به چهارمقوله علم وفلسفه وهنر ودين برميگردد.درباره دين مانميتوانيم ازقبل يک تعريف جامع ومانع ارائه کنيم.سايرمقوله ها هم هکذا.اينست که مسائل تاريخي هم به تدريج درگفتمان بشري وتاملات شکل ميگيرند ولذا امروز اگرخواستيم فلسفه راتعريف کنيم بايد اين همه مکاتب فلسفي رادرنظربگيريم.تعريف ما نظربه سيروروند فلسفه است.بقيه مقوله ها هم همينطور.لذاتعريف هاي متعددي ازدين ارائه شده است. ۲-انتظارات ما از موضوعات چهارگانه(علم وفلسفه وهنر ودين)هم در فهم وتعريف مااز انهاتاثير ميگذاردواين موضوعات هم خودبايکديگردرتعامل وتاثيروتاثردرطول تاريخ بوده اند که اين تاثير وتاثرات نيز خود باعث تغيير وتحول هرکدام شده است.اين درواقع همان نظريه قبض وبسط تئوريک شريعت دکترسروش است که دراينجا مطرح شده است. ۳-بعداين مسئله رامطرح ميکنندکه ايا فهم هاي مختلف از دين مانعي دارد؟ميگويند چه مانعي دارد؟درگذشته هم اين اختلافات بوده است.مذاهب گوناگوني بوجود امده وگاهي هم يکديگررا تکفير ميکردند.ازغزالي نام ميبرد وميگويد ادمي است که در يک مرحله تکفيري بود وفيلسوفان را درچندمسئله تکفير کرد وبعدفهميد اشتباه کرده است وقتي تحولات در او رخ دادوازسيرعقلي به سير عرفاني رسيد به اين نتيجه رسيدکه وقتي همه در يک مسيرهستنداينهاباهم قابل جمع هستند.لذا اختلافاتي بوده و ما نبايد بخاطر اختلافات يکديگرراتکفيرکنيم.الان هم همينطوراست.پساين يک مسئله جديد هم نيست. برداشتها وفهم هاي مختلف انسانهادارند.بعدازامام به عنوان غزالي عصر نام ميبرد که البته گفته اند من اسلامي را که خودم مي فهمم مي خواهم اجرا کنم امادر عين حال نگفتند ديگران هم مسلمان نيستند.مثلا کساني گفتنداحکام اسلام مربوط به گذشته است مثل حدود وقصاص و… امام هم نفرمودند اينها مسلمان نيستند. پس ميتوان مسلمان بود وفهم ها وتفسيرهاي مختلف ازپيامبر واسلام داشت ومنافاتي هم ندارد کسي بخواهدهم مسلمان باشد وهم طبق حقوق بشرزندگي کند.وبگويدفهمم را از نظرات فقهي گذشته تجديدنظر ميکنم .مثلا نظريات فقهي هست که مخالف حقوق بشراست اينها را ميتوان تغييرداد.حتي اياتي از قران است که مخالف حقوق بشر غربي است که اين ايات را هم ميتوان طوري برداشت وتفسير کردکه سازگار بااعلاميه حقوق بشرباشد.اين ميشود يک فهم وبرداشت ديگر. ۴-حقيقت ومعناي مسلماني:ميگويد معناي مسلماني وحقيقت ان يعني پيروي کردن از پيامبر(ص) راه پيامبررارفتن واين مورد قبول همه است.اماپيروي از پيامبرانطورکه ميفهميم.راه پيامبرراهرطورکه فهميديم همانگونه عمل مي کنيم.شماهم هرطورفهميديدهمانگونه عمل کنيد.همه هم پيرو پيامبرومسلمان هستيم.واصولااياميتوان مسلمان راستين وپيروپيامبربودوجزم گرا هم بود؟ايا ميتوان اصول ثابت وجزمي رامعيارمسلماني دانست؟ ميگويد خير اصلا مسلماني باجزم گرايي وقطعيت درمسائل سازگاري ندارد.چون مسلماني راستين وپيروي ازپيامبر(ص)انست که پيامبر گفتمان توحيد را براي بشراوردوگفتمان توحيد يعني از همه بريدن ووصل شدن به خداوازبيرون به درون رفتن وحالت معنوي پيداکردن وگشوده شدن يک افق وسيع ازدرون واين مسئله هم هيچ جا متوقف نميشودوباجزميت نميسازد.اين معناي مسلماني که از بيرون به درون رفتن وافق وسيع دردرون گشوده شدن توقف بردارنيست امري بيکرانه است پس با هيچ اصل جزمي نميسازد. ۵- اصولا فهم ازيک حقيقت هم نسبي است وهيچکس نميتواند ادعا کند که من حقيقت را يا حقيقت الهي را بتمامه فهميدم.پيامبر هم چنين حرفي نميتواند بزند ونمي زند.پيامبر هم اينگونه نبود که حقيقت کاملا براي اوروشن شده باشد.اوهم همواره درجستجو وطلب بود.بعد استشهاد مي کند به حديث “وانه ليغان علي قلبي واني استغفرالله في کل يوم سبعين مره” يعني تاريکي ها مثل بقيه انسانها درون مرا مي گيرد.وسپس به ايه “قل انما بشرمثلکم “استشهاد ميکند که اوهم مثل بقيه انسانها تحت تاثير اوهام وتمايلات شيطاني بود.با اين تفاوت که او پيوسته برميگشت به توحيد وتوجه پيدا ميکرد. تناقض گويي :ايشان در صدر کلام ميگويد پيامبر مثل بقيه بود.بشر بود.اوهام بر اوهم مسلط ميشد وذهن وقلب اوهم تاريک مي شد ولذا استغفار ميکرد تا نوراني شود.اما در ذيل کلام مي گويد او يک امتياز داشت وان اينکه هميشه حال وهواي توجه به خدا را داشت.واين تناقض است.چون هميشه حال وهواي خدارا داشتن وقلب مرکز ياد وتوجه خدا بودن چطور ميتواند تحت تسلط شيطان باشد؟ در قسمت پرسشها وپاسخها شخصي سوال ميکند که بالاخره عصمت پيامبر چه شد؟ ايشان در جواب ميگويد :پيامبر دران چيزي که وظيفه اصلي اوبود (يعني دعوت به توحيد)معصوم بود.همه جا پيامبر(ص) به توحيد دعوت کرده ودراين مطلب انحرافي نداشته است. اين محدوده عصمت پيامبراست که ايشان درمسئله دعوت به توحيد مي پذيرد. سوال ديگري از ايشان مي کنند درباره دين که شما علم وفلسفه ودين وهنررادريک رديف ودر يک تراز قرار داديد درحاليکه اينها دريک سطح نيستند.دين امري ماورايي است وبقيه اموري بشري است.ايشان ميگويد :دين هم امري بشري است.دين سلوک معنوي ادمي است.راه روي معنوي ادمي است.درقران هم دين نزد خدا به اسلام تعريف شده است ومعني اسلام تسليم شدن است يعني انسان دربرابرراه خدا مقاومت نکند. پس دين همانند فلسفه وعلم وهنر کاري بشري است. مطالب ديگري هم در سخنراني وبخش پرسشها وپاسخها مطرح شده است که چون بنابراختصار است ازنقل انها صرفنظر ميکنيم.نکات اساسي ايشان همان است که گزارش نموديم. نقدوارزيابي: ۱-اسلام ومدرنيسم:بحث درباره اسلام ومدرنيسم به فرصت ومجال بيشتري نياز دارد که در اين وقت محدود نمي توان به ان پرداخت. اينجانب در کتاب “نقد مباني سکولاريسم ” ان را بررسي کرده ام. ۲-اختلافات مذهبي:ايشان مي گويند:”درطول تاريخ اسلام اختلاف هايي در اسلام بوده ومذاهب متعددي بوجود امده است وما هم به همه مي گوييم مذاهب اسلامي. چرا ما براشفته بشويم از اينکه کسي بگويد مسلمان هستم اما به سبک حقوق بشرغربي مي خواهم زندگي کنم.اين هم ميشود يک برداشت ازدين.” بنده عرض ميکنم ما دراينجا بايد اصولي را به عنوان خط قرمزها واصول مسلم بپذيريم انگاه به مسائل اختلافي بپردازيم.چون مسلمانها از هر فرقه اي باشند يک سلسله اصول را به عنوان اصول مسلم قبول دارند.همه انها نبوت پيامبر(ص)؛ خاتميت؛ معاد؛ نمازهاي يوميه؛ زکات و… را مي پذيرند. لذاشما ابتدابايد از اين حرف که هيچ جزمي را نميتوان بدست داد عدول کنيد.اين خلاف حرف پيشينيان است چون انها در عين اينکه اختلافاتي داشتند يک سلسله اصول مشترک وجزمي را قبول داشتند.ولذا اين مطلب با اينکه مي گوييد مسلماني هيچ اصل جزمي نداردتعارض دارد. ۳-فهم هاي مختلف ازمنابع وحياني:ايشان ميگويند:”پيشينيان فهم ها وبرداشت هاي مختلفي از ايات وروايات داشته اند ودرنتيجه مذاهب گوناگوني بوجود امده است.” اين عيب ندارد اما ايا کسانيکه به اين برداشت هاي مختلف رسيده اند کارشناس در مسائل دين بوده اند؟ايا هر کس مي تواند بگويد من از ايات وروايات اينطور مي فهمم يابايد روشمند وبراساس مباني فهم باشد؟ اگر فهم دين پيچيده تروتخصصي تر ازفهم مقوله هاي ديگر(علم؛فلسفه؛هنر)نباشد کمترنيست.اياهرکسي مي تواند در هنرياعلم يا فلسفه اظهارنظر کند؟يااول متخصص ميشود وبعد اظهارنظر مي کند؟ اگر براساس اجتهاد وکارشناسي نظري بدهد گرچه شاذ باشد ما نمي گوييم مسلمان نيست.حال جناب اقاي شبستري انصافاچقدر مبادي اجتهاد رادراستفاده ازيک ايه بکار ميگيرند؟ من درهيچيک از اثار ايشان يک مورد هم نديدم که مسئله اي را ايشان به سبک اجتهادي وکارشناسانه بررسي کرده باشد.با يکي يا دوايه يا يک روايت نظرداده اند.نظريه هايي که در همين سخنراني درباره حقيقت دين وعصمت پيامبر بيان کرده اند گواه روشن بر اين مدعاست.@#@ ۴-رابطه اسلام وايمان با جزم ويقين:اينکه مي گويند:”ايمان واسلام با جزم وقطع سازگاري ندارد.” من از اين واقعا تعجب مي کنم.مگر مي شود ايمان مبتني برجزم نباشد ؟اگرپايه واساس سست شد ايمان برچه چيزاستوارباشد؟ايات وروايات چقدربرمساله ايقان درکنارايمان تاکيد دارد.همين ابتداي سوره بقره:”وبالاخره هم يوقنون” ؛”کلا لوتعلمون علم اليقين لترون الجحيم ثم لترونها عين اليقين ” تکيه قران بريقين است.اميرالمومنين(ع)فرموده است:اسلام عبارتست ازتسليم وتسليم يعني يقين. (نهج البلاغه حکمت ۱۲۵)علاوه بر اين ايا اين سخن اقاي شبستري که “مسلماني يعني شرکت کردن درگفتماني که پيامبر ايجاد کرد”يک اصل جزمي وقطعي است يااحتمالي؟ درفرض دوم نمي تواند مبناي يک نظريه باشد ودرفرض اول مخالف ديدگاه ايشان (نفي هرگونه اصل جزمي )است. اصل جزمي ديگري که ايشان مطرح کرده عبارتست از تفسيرگفتمان توحيدي. وي گفته است:”گفتمان توحيدي يعني موحدانه زيستن ودوري جستن ازهرنوع خداي ديگري ورسيدن به يک معنويت دروني …” حال مي توان به اين اصول جزئي اصول ديگري را هم افزود.مانند: مسلماني يعني اينکه مسلمانان ديگرازدست وزبان اواسوده باشند(اعلم من سلم المسلمون من يده ولسانه) مسلماني يعني پاسخ گويي به نداي مظلومان ودفاع ازانان ومبارزه باظالمان (من سمع رجلا ينادي ياللمسلمين ولم يجبه فليس بمسلم .؛کوناللظالم خصما وللمظلوم عونا) واصول جزيي ديگر. ۵-دين يا دينداري؟ اينکه مي گويند:”دين فعل بشراست واستناد کرده است به ايه “ان الدين عند الله الاسلام” واسلام يعني تسليم وتسليم فعل بشر است.” اين استدلال نادرستي است زيرا دين در قران کاربردهاي مختلف دارد. در “مالک يوم الدين ” دين به معناي جزا است.گاهي دين ناظر به دينداري وتدين است که درايه “ان الدين عندالله الاسلام” ممکن است همين معنا موجود باشد. ولي در ايه “شرع لکم من الدين ما وصي به نوحا …” (شوري/۳۳) به معناي احکام ودستورات الهي است.همين گونه است ايه “هوالذي ارسل رسوله بالهدي ودين الحق ليظهره علي الدين کله “وايه “اليوم اکملت لکم دينکم ” وايات ديگر. موضوع عصمت: ايشان سه حوزه براي عصمت بازکرده است :عصمت علمي؛عصمت رفتاري؛عصمت درحوزه ذهن وقلب.ودرحوزه رفتارعصمت را منحصر کرده اند به دعوت به توحيد.وگفته است درحوزه دعوت به توحيد پيامبر معصوم بوده است چون وظيفه اصلي اوبوده است. نقد وارزيابي: سوال مااينست که ايا وظيفه پيامبر(ص)منحصربه دعوت به توحيد بوده است؟اگر به خود قران مراجعه کنيم دعوت به توحيد يکي ازوظايف است نه تنهاوظيفه. “ولقد بعثنا في کل امه رسولا ان اعبدواالله واجتنبواالطاغوت” اين يکي ازوظايف است. اماوظايف ديگرچه؟ “هوالذي بعث في الاميين رسولا منهم يتلوعليهم اياته ” يعني ايات قران رابرمردم خواندن هم وظيفه اوست.پس دراين حوزه هم بايد معصوم باشد. “ويزکيهم” اسوه ومربي اخلاق هم هست.پس بايد دراين حوزه هم معصوم باشد. “ويعلمهم الکتاب والحکمه” تبيين معارف دين هم وظيفه ديگر اوست. پس بايد معصوم باشد. پس اگر به قران مراجعه کنيم ملاک شما درست اما عام است واختصاص به حوزه دعوت ندارد. ۲-درحوزه عمل به احکام: ايشان درجايي مي گويد:”اين محل اختلاف است واقوال مختلف است.وشايدازايه “انماانابشرمثلکم ” بتوان گفت دراين حوزه هم پيامبرمثل ساير انسانها است. گاهي ممکن است مرتکب گناه هم بشود.” نقد وارزيابي: دراينجا اين ادعا درحدشايد هم نادرست است.عصمت پيامبر(ص)ان هم درزمان نبوت وان هم ازکبائراصلااختلافي نيست.مگرحشويه(ظاهرگرايان افراطي وگروهي ازاهل حديث)که حرفهاي بي ربطي ميزدند. وقتي قران از قول شيطان ميگويد:”فبعزتک لاغوينهم اجمعين الاعبادک منهم المخلصين” يعني شيطان توان اغواي مخلصين راندارد.وپيامبر(ص)سيدمخلصين است. درمورديوسف(ع)داريم که “انه کان من عبادنا المخلصين” يا ميفرمايد:”ولقد همت به وهم بها لولا ان رابرهان ربه ” او مخلص است وگناه نکرد حتي ميل به گناه هم نداشت يعني حتي درذهنش هم نيامد که دل به زليخا بدهد.چون مي فرمايداگربرهان پروردگارش رانديده بود ميل ميداشت. درجاي ديگردرباره پيامبر(ص)مي فرمايد:”ماضل صاحبکم وماغوي” يعني پيامبرهيچگاه گمراه نشده است وگناهي از اوسرنزده است. يادرباره پيامبروخاندان نبوت مي فرمايد:”انما يريدالله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت ويطهرکم تطهيرا” که مقصود اراده تکويني خداونداست که به دورکردن هرگونه پليدي ازاهل بيت نبوت تعلق گرفته است ودراراده تکويني خداوند تخلف راه ندارد. خداوند فرموده است:”لاينال عهدي الظالمين”عهدنبوت وامامت شامل ظالمين نميشودوکسي که مرتکب گناه شود ظالم است :”ومن يتعد حدود الله فاولئک هم الظالمون” ۳-اماعصمت درحوزه قلب وذهن که ايشان ميگويد اين محل بحث من است؛مستند ايشان يکي همان حديث “انه ليغان علي قلبي” است ويکي هم ايه “انما انا بشرمثلکم” است. نقدوارزيابي: اولا : دريک حديثي پيامبر(ص) فرمودند:”مامنکم الا وله شيطان ” قالوا :” وانت يا رسول الله ” قال:”وانا الاان الله تعالي اعانني عليه فاسلم علي يدي” يعني هيچيک ازشما نيست مگراينکه شيطاني درصدد گمراه کردن اوست.گفتند اين مطلب هم در مورد شما صادق است؟ فرمودند : اري ولي شيطان من به دست من تسليم شده است.يعني نميتواند درپيامبرتأثيرکند. ثانيا :پيامبرفرمودند:”تنام عيني ولا ينام قلبي” يعني چشمان من مي خوابد ولي قلبم نمي خوابد. که مقصود خواب غفلت است.چنان که فرمود:”الناس نيام اذا ماتوا انتبهوا” در اين روايت نوم مردم نوم غفلت است. مردم بيدارند اما دلهاي ايشان خواب است.پس وقتي پيامبر(ص)مي فرمايد چشمان من مي خوابد وقلبم بيدار است يعني عکس مردم.مردم چشمانشان هم که بيدار است قلبشان خوابيده. من حتي چشمانم خوابيده دلم بيدار است.هم دربيداري هم در خواب.قلب پيامبر هيچگاه نمي خوابد. يعني غفلت ووسوسه در ان راه ندارد.قلب پيامبر چنين توصيفي دارد پس چگونه مي تواند خواطرشيطاني واوهام ان را فرا گيرد؟ ثالثا :در ايه تطهير رجس مطلق است وتمام پليدي هاي ظاهر وباطن را شامل ميشود. رابعا :حديث “قرب النوافل وقرب الفرائض ” که فرمود :”ما تقرب العبد الي بشي افضل ممن فرضت اليه ولا يزال يتقرب الي بالنوافل حتي احبه .فاذا احببته کنت سمعه الذي يسمع به وبصر الذي يبصربه ويده الذي يبطش بها…” چنين انساني همه وجودش خدايي است چطور شيطان مي تواند در ان نفوذ کند؟ اصولا تجرد شيطان تجرد وهمي است ونمي تواند در قلب پيامبر(ص)که تجرد عقلي دارد نفوذ کند. اما معناي حديث “انه ليغان علي قلبي واني استغفرالله کل يوم سبعين مره” انچه اقاي شبستري گفته است نيست.اين حديث را غزالي درکتاب احيا العلوم جلد چهارم صفحه ۱۱۵-۱۱۶ شرح کرده است.خلاصه ان اينست که پيامبرانگاه که خداوند به اوفرمود که سجده کندوبه خداوندتقرب بجويد (علق/۱) سجده کرد واين ذکرراگفت:”اعوذبعفوک من عقابک وبرضاک من غضبک وبک منک ولا احصي ثنا عليک انت کمااثنيت علي نفسک” :خدايا من از عقاب تو به بخشش تو پناه مي برم واز خشم توبه رضايت تو؛وازخودت به خودت؛من توان شمارش ثناي تورا ندارم ؛ثناي تو همان است که خود بر خود کرده اي. اينها مراتب توحيد است.مرتبه اول توجه به خداوافعال خداست.يعني جزخداوفعل اوچيزي نيست. مرتبه دوم به ذات وصفات خدا نظر دارد که بالاتراست ومرتبه سوم اين است که فقط ذات مورد توجه است گويي جزذات هيچ چيزي وجود نداردولي دراين مرتبه به ثناگوينده که پيامبراست توجه است لذا عالي ترين مرحله اين است که اذعان واقرار کند که نمي تواندحق ثناي خدارااداکند.استغفار پيامبردر حقيقت ناظر به اين مراتب است واولين مرتبه توحيد پيامبر پايان توحيد ديگران است که در ان مرحله هم شيطان راه ندارد حال چگونه شيطان در مراتب ديگر راه دارد؟وچگونه مي توان گفت قلب پيامبر دچار اوهام شيطاني بوده است؟ اشتباه اقاي شبستري اين است که مقام نبوت که ازنظر فلاسفه وعارفان الهي عالي ترين مقام معنوي ايشان است را پايين اورده وحتي از مقام تقوا واخلاص صالحان نيز پايين تر اورده است.اين درحالي است که وي دراثار وگفته هاي خود اظهار تمايل وعلاقه به عارفان وديدگاههاي انان مي کند. واما ايه “انما انا بشر مثلکم” که ايشان استناد کرده است ما سوال مي کنيم که ناظر به چيست؟ تا انجا که بنده مطالعه کرده ام اين ايات ناظر که تاکيد بر بشر بودن پيامبر دارد ناظر به دو چيز است: ۱- مشرکين ومخالفين فکر مي کردند که پيامبراز جنبه حيات معمولي بايداز ديگران مستثني باشد. لذا مي گفتند:”ما لهذا الرسول ياکل الطعام ويشوي في الاسواغ ” اين براي انها عجيب بود که پيامبر هم به بازار برود وچيزي بخورد. در جواب هم انبيا فرمودند:”ما انا الا بشر مثلکم” در حقيقت ايه رد انست که انبيا هم به لحاظ جسمي وحيات طبيعي عاطفه واحساسات دارند. ۲-توقعات وانتظارات غير منطقي مشرکين وکفار که در سوره اسرا ايات ۹۰-۹۳ نقل شده است. مانند:”اسمان را برما فرود اوري؛خداوند رانزد ما بياوري؛به اسمان بالا بروي واز پيش خدا کتابي بياوري. ” خداوند به پيامبر فرمود که در جواب انها بگويد:”هل کنت الا بشرا رسولا” اين موارد کارهاي خدايي است درحاليکه من بشرم.@#@ اما وقتي مي گويد:”يوحي الي” اين بعد معنوي است.اجتبا واصطفا ومخلص بودن به اين جنبه بر مي گردد. پس اگرما ايت راجمع کنيم نتيجه مي گيريم دربعد حيات طبيعي” بشر مثلکم ” ودر بعد حيات معنوي که حيث رسالت ووحي است پيامبر امتياز دارد.پيامبر از ان جهت که بشراست زندگي طبيعي وبشري دارد ولي از ان جهت که رسول خداست ودريافت کننده وحي است وماموريت هدايت را به عهده دارداز صفات معنوي وبالايي برخوردار است وبرگزيده خداوند است و از هدايت مخصوص الهي برخورداراست.”اولئک الذين هدي الله فبهاهم اقتده”(انعام /۹۰)خداوند انان را برگزيده است. واجتبيناهم وهديناهم الي صراط مستقيم”(انعام/۸۷) همچنين ايشان گفته است:طبق ايه “ليغفرماتقدم من ذنبک وما تاخر” مي شود قبول کرد پيامبر گناه کرده يا مي کند وخدا هم اورا امرزيده است. جواب اينست که فتح مکه يا صلح حديبيه که ابتداي ايه “انا فتحنا لک فتحا مبينا” به ان اشاره دارد چه ربطي به بخشش گناهان پيامبردارد؟ کسي اگر بخواهد مورد امرزش قرارگيرد بايد خودش زحمت بکشد.بايد توبه کند. اينکه خدا فتح را برساند چه ربطي دارد به آمرزش گناهان پيامبر؟ ما پيروزي داديم تا تورا بيامرزيم. اين معنا ندارد.ربطي به هم ندارد. مثلا اگربگويد ماتورابرتوبه وگريه توفيق داديم تا تورا بيامرزيم اين به هم اتباط پيدا مي کند.اما ما پيروزي داديم تا تورا بيامرزيم اين چه ربطي به هم دارد؟ وهمينکه ربط ندارد دليل مي شود بر اينکه ذنب به معناي گناه در معناي شرعي ان نيست.بلکه به معناي لغوي ان منظور است.يعني پيامد وتبعات بد. پيامبرنزد مشرکين وکفار گناهکار بود.چون بت هارا به بادانتقاد گرفت ومذهب انها را برهم زد.هم قبل از هجرت وهم بعدازان. که ماتقدم به قبل از هجرت وما تاخر به بعداز هجرت اشاره دارد. پيامبرنزد مشرکين گناهکاربود هم قبل وهم بعداز هجرت. وفتح صورت گرفت تا اين تبعات تمام شود.چون مشرکين دنبال انتقام بودند.اين تفسير علامه طباطبايي در الميزان درذيل ايه شريفه است وسپس ايشان درقسمت بحث روايي هم روايتي از امام رضا عليه السلام در پاسخ مامون که پرسيدايا اين ايه با عصمت پيامبر منافات ندارد نقل کرده اند. عصمت علمي پيامبر(ص): ازمطالب ياد شده روشن شد که پيامبر(ص)از نظر علمي هم معصوم بوده است. او معارف واحکام الهي را به طور کامل وبي کم وکاست دريافت مي کرد وبه صورت کامل وبي کم وکاست به مردم ابلاغ نمود.اين مطلب در ايه پاياني سوره جن بيان شده است:”ليعلم ان قد بلغوا رسالات ربهم” چنان که انچه اودر تبيين شريعت يا توصيف طبيعت وتعريف وتفسير هستي وجهان فرموده است کاملا مطابق با واقع وحق بوده است.سخن او وحي الهي بوده است(ان هو الا وحي يوحي) وگفتار فصل وحق بوده است (انه لقول فصل وما هو بالهزل) در قران هيچ سخن باطل ونادرستي راه نيافته است (لا ياتيه الباطل من بين يديه ولا من خلفه) بنابراين آنچه در قرآن درباره توصيف جهان وطبيعت امده است درست بوده وهيچ گونه خطايي ندارد. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي در دفاع ازخاتميت، امامت و مهدويت عصر مدرن را عصر مدرنيته ناميده اند اما از مشخصه هاي غير قابل انكار آن، عدم التزام به ارزشهاي ديني در قالب دفاع از آزادي انسان و نقد آنچه كه آزادي او را تحت الشعاع قرار دهد، مي باشد. هر چند از مشخصه هاي اصلي مدرنيت معاصر، تعارض با سنت و ارزشهاي سنتي است؛ اما مدرنيته پا را از اين مرحله هم فرا گذاشته و هر آنچه را كه با مباني او ناهم آوا افتد، با كوبيدن مُهر سنت بر آن، موجبات نقد و تضعيف آن را فراهم آورده و انكار آن را تجويز مي نمايد. متأسفانه دفاع بي حد و حصر از مدرنيته و تجددطلبي و گذار مُفرط از هنجارهايي كه آدمي عمري را با آنها سپري كرده است و ترويج لجام گسيخته تفكر اومانيستي و رهايي انسان از هر آنچه موجب محدوديتي براي او گردد و نيز تجويز اعتبارزدايي و انكار هر آنچه در نظر انسان معاصر، غير مدرن تلقي گردد، انسان امروزين و مدرن را در موقعيتي قرار داده است كه نسبت به هر چيزي كه ناخوشايند او باشد، با غمض عين از واقعيت امر، متهورانه به تخطئه و يا رد آن بنشيند. علي اي حال اين شالوده شكني ها نه تنها غرب را در نورديده است كه ظرف فكري باصطلاح روشنفكران و نو ايدههاي شرقي را نيز در برگرفته است. غرض از ذكر اين مقدمه، پرداختن به سخناني بود كه چندي پيش از آقاي دكتر سروش با عنوان «روحانيت ما عوام است نه عوام زده» منعكس گرديده بود.[۱] هر چند محتواي سخنان منتشر شده از ايشان، چيزي نيست كه دور از انتظار بوده باشد اما از آنجا كه مطالب گفته شده، خالي از وجوه مختلف نقد و نظر نيست، به منظور تنوير افكار عمومي و دفاع از اعتقادات ديني و مذهبي مردم مسلمان و متدين با ذكر برخي از موارد قابل تأمل، به نقد و بررسي آنها مي نشينيم. نامبرده در خصوص فقه مي گويد: «فقه يك دانش تكليف انديش است. اما سخني از حقوق در آن به ميان نيامده است سن بلوغ، سن تكليف هم گفته ميشود اما هيچ سخن از سخن حقوق به ميان نمي آيد نمي گويم مفهوم حق از فقه غائب است اما كفه تكليف بر حقوق در فقه مي چربد در حالي كه جهان جديد آدمي را موجودي محق تعريف مي كند در واقع مقررات فقهي ما، مقررات به معني تكليف بوده و هست و نه مقررات به معني حقوق پس بايد اينها يك موازنه اي بين حق و تكليف ايجاد شود ما بايد اين توازن را برقرار كنيم.» نقد و بررسي از آنجا كه ادعاي مطرح شده بر دو واژة حق و تكليف مي چرخد، قبلا ز ورود به بررسي آن ذكر اموري چند لازم است. ۱. در باب لغت، حق را به «راست»، «درست»[۲] و «مقابل باطل»[۳] و تكليف را به «مشقت» و «تعب»[۴] معنا كرده اند اما آنچه در اين مجال مورد نظر است معناي اصطلاحي آنهاست. در فقه اسلامي، عبارت است از اموري كه در قانون شرع پيش بيني شده به گونه اي كه افراد مجازند كه با قصد خود آن را تغيير دهند و در حقوق مدني حق، قدرتي است كه از طرف قانون به شخص داده ميشود كه در فقه معادل همين معنا، كلمة سلطه نيز بكار رفته است.[۵] بنابراين مي توان گفت براي حق دو معنا و به اعتباري دو كاربرد متصور است يك معناي عام كه در مقابل باطل قرار مي گيرد كه حكم و تكليف را نيز شامل مي شود و يك معناي خاص دارد كه سلطه اي است كه براي شخصي و به جهتي، نسبت به عين يا منفعت يا انتفاع از آن اعتبار مي شود و به ديگر عبارت: «حق عبارت است از مجموعه قوانين و مقررات اجتماعي كه از سوي خدا انسان و جهان، براي برقراري نظم و قسط و عدل در جامعه بشري تدوين مي شود تا سعادت جامعه را تأمين سازد. البته اين تعريف از حق مربوط به حقي است كه در مقابل باطل قرار مي گيرد اما هرگاه حق در مقابل تكليف و حكم قرار گيرد تعريف ديگري خواهد داشت و آن اينكه اگر امري از اختيارات بشمار آيد و به انسان برگردد، حق ناميده مي شود»[۶] البته روشن است كه آنچه از اختيارات انسان به شمار مي آيد، از لوازم و مشخصه هاي حق در مقابل تكليف است نه تعريف حق. اما حكم و تكليف در فقه عبارت است از: «آنچه از مقررات شرعي كه متضمن مصلحت اكيد مردم است و ارادة افراد بر خلاف جهت آنها نافذ نيست. دراين صورت در مقابل اصطلاح حق بكار مي رود و مي گويند حق و حكم»[۷] بنابراين مي توان گفت «اگر امري صرفاً جنبة قانوني داشته يا در حد وظيفه باشد و به اشياء برگردد حكم ناميده مي شود مثلاً حكم آب و آفتاب اين است كه پاك كننده هست، احكام و وظايف فقهي به همين اعتبار حكم ناميده شده اند.»[۸] اكنون با توجه به تكات گفته شده؛ ادعاي نامبرده معني بر تكليف گرا بودن فقه و نه حق گرا بودن آن واضح البطلان مي گردد زيرا اوّلاً : هر آنچه از تكاليف در فقه آمده است برخاسته از حقوق مربوط به همان تكاليف است كه در فقه، معين و به رسميت شناخته شده است زيرا هر تكليفي ناشي از حق موجودي است و انفكاك اين دو، استحالة عقلي دارد بنابراين تكليف بدون حق، در فقه و دين، تصور عقلي و منطقي نداشته و فاقد دليل اثبات است ضمن آنكه ادعاي حق گرا بودن جهان مدرن و نه تكليف گرا بودن آن نيز به برهان تلازم عقلي بين حق و تكليف مردود است پس انسان هم مكلف است و هم محق. ثانياً : در مقام ثبوت هم متون فقهي قبل از ا”كه مملو از تكاليف باشد، مشحون از حقوق است، حقوق خدا و انسان و تمامي ابواب فقه بر اساس حق الله و حق الناس تحقيق گرديده است. ثالثاً: اينكه فقه در مقام بيان مسائل بشري،روي بيان تكليف تكيه بيشتري دارد،به لحاظ مصالح انسان شناسانهاي است كه دين نسبت به انسان تعقيب مي كند و به عنوان هدف متعالي دين مطرح است از جمله رساندن انسان به كمال و سعادت ابدي توضيح آنكه شكي نيست كه انسان ذاتاً حق طلب و تكليف گريز است، حق خود را مي شناسد و اگر هم نشناسد، چون طالب آن است، فرا مي گيرد و چه بسا براي جلب مصالح خويش و اصطياد حقي كه گمان مي كند مربوط به اوست و در واقع چنين نيست، راضي به ظلم به ديگران باشد و در عين حال از مكلف شدن اكراه دارد، درا ين ميان دين كه هدفش هدايت انسان به سوي خداست؛ وضع قوانين و تكاليف انسان ساز در كنار حقوق انساني اعم از فردي و اجتماعي، انسان را متنبه كرده و كنترل مي كند تا بدينوسيله از حق خود پا فراتر نگذارد و موجبات تعدي به حقوق ديگران را فراهم نياورد. بنابراين چون حق براي انسان معهود است و آدمي ذاتاً به دنبال تحصيل آن است، ضرورت بيان آن، جهت تحصيل و لزوم وجود سبب خارجي جهت اصطياد آن، هرگز به اندازة تكليف نيست كه از طرفي براي انسان ناشناخته است و تا بيان نشود،علم به ان حاصل نمي گردد و از سويي موجب تنبه آدمي نسبت به عدم تعدي به حقوق ديگران (حق الله يا حق الناس) مي شود و لذا بايد تذكر داده شود. و بديهي است اين رويه ديني هيچگاه به معني تكليف گرا بودن و نه محق بودن نيست بلكه از باب پرداختن به يك روي سكه است با توجه به اهداف متعالي دين، چنين امري قطعاً مستلزم نفي روي ديگر سكه نيست و اين بر هر متفطني روشن است چنانكه اگر در مواردي به حقوق، بيشتر پرداخته شود (بنابه مصالحي) دليل بر ان نيست كه تكاليف مربوط به آن حقوق لحاظ نشده و يا منتفي تلقي شده است. رابعاً: چنانكه اشاره شد جعل تكاليف در راستاي احياي حقوق است بنابراين به حكم عقل لازم است انسان به مقررات شريعت و تكاليف شرعيه در همة موارد، هنگام كار، استراحت، استحمام خوردن و آشاميدن و ساير امور به منظور رعايت حقوق ديگران و خود، پاي بند باشد و اين كاشف از قوت ديانت و شدت عقلانيت شخص متدين است ايشان در قسمتي ديگر از سخنان خود امامت و مهدويت را در تعارض با خاتميت دانسته و معتقد است امامت و نيز مهدويت با تفسيري كه شيعه از اين رو مفهوم دارد، خاتميت را دچار تزلزل كرده است گفتة ايشان در خصوص تعارض امامت با خاتميت اين است: «دو مفهوم كليدي خصوصيتي به تشيع مي دهد كه با آن درجه از غلظت در جهان تسنن وجود ندارد اول خصلت ولايت است يعني آن خصوصيتي كه در پيامبر بود، ادامه پيدا مي كند و با مرگ پيامبر پايان نمي پذيرد آن هم در افراد معين نه در همة افراد. در ميان شيعيان اين (افراد) اولياء الهي نام برده شده اند همان ها كه امامان شيعه ناميده مي شوند و نيز شخصيتي به اين افراد داده شده تقريباً برابر با شخصيت پيامبر كه مي توانيم بگوييم مفهوم خاتميت پيامبر را دچار تزلزل كرده است …زيرا امامان شيعه حق تشريع دارند حال آنكه اين حق، انحصاراً حق پيامبر است » و در ادامه مي گويد: «البته شيعيان نمي گفتند كه امامان شيعه مورد و محل وحي قرار مي گيرند ولي تعبيري ديگر بكار مي برند و مي گويند اينها محدَّث و مفهم هستند يعني يك جوري حقايق را به ايشان مي فهمانند. آن شكلش را نمي گفتند اما اسم وحي هم نمي آوردند براي اينكه متمايز بشوند. از پيامبر شأن و منزلتي كه براي امامان شيعه قايل بودند دقيقاً همان شأن پيامبر بود يعني مقام عصمت قائل هستند درست مثل پيامبر ». ايشان در تبيين بحث خود به كلام اقبال لاهوري تمسك مي كند و مي گويد: ايشان در كتاب احياي فكر ديني در باب نبوت مطالبي دارد كه خلاصه آن اين است كه «ختم نبوت به دليل ظهور عقل استقرايي بشر است . تا قبل از ظهور عقل استقرايي، پيامبران ظهورشان لازم بود اما همين كه مردم عاقل و بالغ شدند از حضور پيامبران بي نياز شدند ختم نبوت يعني اينكه ديگر كسي حامل وحي از سوي خدا نيست و ديگر كسي اتوريته كلام پيامبر را ندارد… ختم نبوت يعني آنكه ما رها هستيم از الهام آسمان يعني ديگر كسي نيست كه بيايد و بگويد من از جانب خداوند با شما سخن مي گويم فلذا روي حرف من حرف نزنيد عقل نقاد و عقل استقرايي وقتي آمد در وحي بسته شد.» نقد و بررسي: در خصوص اين ادعا كه از سوي شيعيان شخصيتي برابر با شخصيت پيغمبر – صلي الله عليه و آله -به امامان (ع) بخشيده شده است بايد گفت بر اساس مباني اسلامي، امامت و نيز شرايط و شخصيتي كه امام بايد داشته باشد، در حوزة قدرت و اختيار نه تنها شيعه بلكه هيچ شخص و فرقه اي نيست تا بخواهد به امامت (ع) ببخشد. چرا كه به مقتضاي آية شريفه «الا له الحكم»[۹] و «ان الحكم الا لله[۱۰]» حكم و فرمانروايي مخصوص خداست و نه هيچ كس ديگر و اوست كه مي تواند حق خود را به هر كس و به هر ميزان اعطا كند پس منطف امامت منشأ الهي دارد اوّلاً (و اين بحث در جاي خود مبسوط بحث شده است ) و ثانياً از انجا كه به حكم عقل سليم بر لزوم تناسب بين ظرف و مظروف، كسي كه مي خواهد منصب امامت را عهده دار شود، بايد واجد شرايط لازم باشد شرايطي كه شخصيت او را براي پذيرش چنين مظروفي محقق مي كند و بديهي است بر خودداري از چنين شرايطي جز از طريق تحصيل از سوي خدا و به اذن او؛ محقق نمي گردد بنابراين هر شخصيتي كه براي ائمه (ع) در قاموس فرهنگ ديني و مذهبي لحاظ گرديده است. شخصيت اعطايي از سوي شيعيان نبوده و نيست بلكه برگرفته از متون ديني اعم از قر و احاديث نوراني پيامبر – صلي الله عليه و آله – است. نامبرده در اين خصوص گرفتار مغالطه از طريق القاي نكتة انحرافي (the red herring) شده است و خواسته است؛ اراية يك امر كاملاً متفاوت و غير مربوط در باب شخصيت ائمه (ع) اينكه ادعا شده است (شخصيت امامان را شيعيان به آنها بخشيده اند) نتيجه بگيرد كه امامت در تعارض با خاتميت است . [۱۱] در خصوص اين ادعا كه از نظر شيعه امامان حق تشريع دارند در حالي كه حق تشريع در انحصار پيغمبر است بايد گفت، چنين ادعايي در هيچ يك از متون معتبر شيعي نيامده است و معلوم نيست ايشان اين مطلب را از كدام منبع معتبر شيعي اخذ كرده است. بزرگان شيعه از صدر تاكنون نه در كتب و تصانيفشان و نه در سيره و رفتار عملي شان به چنين امري تفوه نكرده اند و بلكه بر اساس فرهنگ اسلامي و شيعي، حق تشريع در انحصار خداوند است و پيغمبر – صلي الله عليه و آله – تشريع و تقنين قوانيني را از خداي تبارك و تعالي جهت ابلاغ به مردم اخذ مي نمايد. بنابراين نفس شريف و مقدس حضرت پيغمبر، هم حق تشريع ندارد (برخلاف ادعاي ايشان كه حق تشريع انحصاري پيغمبر – صلي الله عليه و آله – است ) چه رسد به امامان و اوصياي او بنابراين در تفكر شيعي رسالت پيغمبر – صلي الله عليه و آله – ابلاغ شريعت و اجرايي كردن آن است و وظيفه اوصياء طاهرينش تبيين تفسير و حفظ آن اما در خصوص اختصاص اعتقاد به محدث و ملهم بودن حضرات ائمه ـ عليهم السلام ـ بايد گفت كه اعتقاد به محدث و ملهم بودن ائمه ـ عليهم السلام ـ اوّلاً، برخلاف مدعاي ايشان از مختصات شيعه نيست و با مراجعه به متون اهل سنت مي توان عدم اختصاص به شيعه را دريافت سواي آنكه اختصاص اين عقيده به شيعه دليلي بر قدح آن و يا عدم امكان آن نيست. ثانياً محدث بودن و ملهم بودن امامان شيعه (ع) منافاتي با خاتميت ندارد زيرا ختم نبوت به معني ختم تحديث[۱۲]و يا الهام[۱۳] نيست. «ممكن است بشري از لحاظ صفا و كمال و معنويت برسد به مقامي كه به قول عرفا يك سلسله مكاشفات بر اين دو رخ مي دهد و حقايقي از طريق علم الهامي به او ارايه داده مي شود ولي او مأمور (مستقيم از ناحية خدا) به دعوت مردم نيست»[۱۴] در تفكر اسلامي پس از پيغمبر – صلي الله عليه و آله – هيچ كس نخواهد آمد كه از طريق وحي آورندة شريعتي جديد باشد و چنين معنايي از خاتميت هيچ منافاتي با وجود كسي كه محدث و ملهم باشد ندارد حتي غير از امامان شيعه ـ عليهم السلام ـ هم مي توانند به اين نوع ارتباطات مفتخر گردند چنانكه واقع شده است ثالثاً اگر بنا باشد بودن ملهم ائمه (ع) خاتميت را به چالش بكشاند ملهم بودن غير ائمه ـ عليهم السلام ـ نيز چنين خواهد بود. رابعاً بر ايشان بود كه با دقت بيشتري وارد بحث مي شدند و به جاي تخطئه و رد اين عقايد و به دور از انتسابات غير وجه در راستاي تضعيف تشيع، روال منطقي و عقلاني را در چنين مباحثي طي مي كردند و بجاي بحث از اينكه اين مطلب را شيعه گفته يا نگفته امكان عقلي چنين مسئله اي را بررسي مي كردند. در خصوص عصمت ائمه كه مورد ترديد و يا انكار قرار گرفته است بايد گفت از افتخارات شيعه و بلندي تفكر علوي حاكم بر عمق جان شيعيان، اين است كه به فيض اعتقاد به عصمت ائمه ـ عليهم السلام ـ رسيده اند. پيغمبر – صلي الله عليه و آله – شوون مختلفي دارند برخي خاص وجود مقدس او هستند كه قابل تسري و تحقق در موجودات ديگر نيست از قبيل نبوت و رسالت و صاحب شريعت و مرتبط با وحي بودن و برخي ديگر اين خصوصيت را ندارند مثل عصمت كه مي تواند در وجودات مقدس شيعه ائمه (ع) نيز محقق گردد. آنچه در تعارض با پيغمبري ونبوت است و نيز خاتميت را به قول ايشان رقيق و سست مي كند ادعاي برخورداري ديگران از شؤون خاصه نبويه هست نه اتصاف به شؤون عامه و صد البته اعتقاد شيعه به عصمت اهل بيت ـ عليهم السلام ـ پيغمبر – صلي الله عليه و آله – ؛ مبتني بر براهين متقن عقلي است كه جاي هيچ ترديدي در آن نيست و در جاي خود مفصل بحث شده است به هر حال به قول استاد مطهري «اگر امامت را به اين شكل تعريف كنيم كه امري است متمم نبوت از نظر بيان دين يعني به آن دليل وجودش لازم است كه وظيفة پيامبر را در بيان احكام انجام دهد، به همان دليل كه پيغمبر بايد معصوم از اشتباه و گناه باشد امام نيز بايد چنين باشد.»[۱۵] اگر اهل سنت ابوحنيفه را معصوم نمي دانند، بدان جهت است كه در او و امثال او شرايط عصمت را نديدند . با بررسي و نقد تفكر اقبال در اين خصوص،نيازي به نقد ايشان باقي نمي ماند. ماحصل آنچه علامه اقبال لاهوري در باب فلسفه خاتم نبوت آورده است به شرح زير است: الف) وحي نوعي غريزه است بنابراين هدايت وحياني از انواع هدايت هاي غريزي است و خصوصيت قدرت غريزي آن است كه با شكوفا شدن نيروي حس و تخيل و احياناً تفكر و تعقل و عبور از مراحل ابتدايي و بدوي، غريزه ضعيف شده و جاي خود را به آنها داده و آدمي به مرحلة تعقل رسيد، تعقل جاي غريزه را مي گيرد. ب) از نظر ايشان چون هدايت وحياني از نوع هدايت غريزي است پس هدايت وحياني در مقابل هدايت عقلاني هرگاه براي بشر حاصل شود، كارآيي خود را از دست داده و هدايت عقلاني جانشين آن مي گردد در واقع براي انسان دو جهان توصيف مي كند جهان قديم و جديد و حضرت پيغمبر را متعلق به دو جهان مي داند با اين بيان كه از جهت منبع وحي مربوط به جهان قديم و از جهت دعوت به مغالطه و تفكر در طبيعت متعلق به جهان جديد است و بر اين اساس لزوم عقب نشيني هدايت هاي غريزي از جملة هدايت وحياني (در نظر ايشان) كه مربوط به جهان قديم است با تحقق جهان جديد يعني جهان عقلانيت بشر، امري واضح است[۱۶] البته خود علامه اقبال نياز بشري از خاتميت را به دين و هدايت هاي ديني ضروري مي داند ولي به هر حال تفسيري كه در فلسفة خاتميت ارايه داده است در تعارض با آن است. اما نقد و بررسي: اشكالاتي متعددي از سوي انديشمندان اسلامي به چنين تفكري به شرح زير وارد است. ۱. مخالفت با ضرورت دين: اگر فلسفة خاتميت را جانشيني هدايت عقلاني و عقل استقرايي و تجربي نسبت به هدايت هاي وحياني بدانيم بدين معنا كه در وحي و هدايت وحياني بسته شده است و بشرا مروز نيازمند آموزه هاي وحياني و تعليمات آسماني پيامبر – صلي الله عليه و آله – نيست، لازمة چنين امري، تعطيلي اصل دين و به تعبير زيبايي استاد مطهري ختم ديانت است نه نبوت[۱۷]. ۲. اينكه وحي از نوع غريزه داشته شده است مردود است زيرا اين دو واژه از حيث محتوا و معنا نسبت تباين دارند نه تساوي و نه مطلق و يا من وجه، زيرا غرايز و رفتارهاي غريزي با فرد متولد شده و غير اكتسابي هستند سواي انكه مبتني بر شعور و ادراك نيستند از حيث منزلت و مرتبه نيز از حس و عقل پايين تر است در حالي كه وحي مبتني بر شعور و ادراك بوده و اكتساب در آنها راه دارد سواي انكه از حيث مرتبه نيز از حس و عقل بالاتر است بر اين اساس هر چند بشر به ارتقاي عقلاني برسد نهايتش آن است كه به اعلي درجة عقلانيت رسيده است و وحي از تمام مراتب عقل بالاتر است پس نياز به وحي حتي پس از نبوغ عقلاني انسان، امري ضروري و غير قابل انكار است. ۳. تفارق كاربردها و وظايف غريزه و عقل: استخلاف و جانشيني امري از امر ديگر، زماني متصور است كه مستخلف و مستخلف عنه در موضوع استخلاف متحد باشند در غير اين صورت جانشيني متصور نيست. بنابراين حتي در فرض كه وحي را غريزه بدانيم با توجه به اختلاف وظايفي كه هر يك از غريزه و عقل دارند ظهور عقل و انديشه، دليلي بر عدم كارآيي غريزه نسبت به وظايف خودش و جانشيني عقل به جاي او نيست اموري از قبل زيبا دوستي، حب ذات، عشق مادر به فرزند كه از امور غريزي بشمار مي آيند و با انسان متولد مي شوند، حتي با بلوغ عقلاني و فكري بشر، نه تنها از بين نمي روند بلكه در اعماق وجود همة انسان ها و در مسير تكاملي انسان هر روز جلوه نمايي و كاركرد خاص خود را دارند. ۴. لازمة ادعاي علامه اقبال آن است كه تجربة دروني (مكاشفات اولياء الله) نيز از امور غريزي محسوب شده و با ظهور عقل تجربي، غريزه از كارآيي بيفتد و اين مخالف عقيده خود ايشان در باب تجربة باطني و مكاشفات و الهامات است.[۱۸] ۵. اشكال ديگر آن است كه بر فرض جايگزيني عقل محض استقرايي به جاي وحي بدين بيان كه بشر پس از خاتميت يا ظهور متفكر عقلاني و نبوغ عقلي، از هدايت وحياني بي نياز شده است و با توجه به اينكه همة افراد به چنين عقلانيتي كه بدون راهنمايي دين و آموزه هاي وحياني بتوانند همةنيازمندي هاي خود را برطرف سازند دست پيدا نمي كنند. (حتي با فرض وجود يك شخص، با چنين موقعيتي)، پروژة هدايت آنها به كجا مي انجامد آيا مي توان ادعا كرد كه همة انسان ها از خاتميت به بعد به اين نبوغ عقلي مورد نظر رسيده و يا خواهند رسيد؟! البته اشكالات ديگري بر اين تفسير از خاتميت وارد است كه به جهت اختصار، به همين حد بسنده مي گردد. اما آيا اعتقاد به امامت در تعارض با خاتميت است (چنانكه نامبرده قائل است) يا خير، با نگاهي اجمالي به معناي خاتميت و شؤون امامت، روشن مي گردد كه هيچ تعارضي در اين رابطه متصور نيست زيرا اوّلاً خاتميت يعني ختم باب شرعيت يعني پس از شريعت اسلام شريعتي نخواهد آمد. و ختم باب نبوت است بدين معنا كه به كسي به عنوان نبي مبعوث از جانب خدا وحي نمي شود و ارباب لغت خاتم را معنا كرده اسلام به رسيدن به انتهاي چيزي[۱۹] مهر زدن بر چيزي[۲۰] معنا كرده اند و بديهي است تا چيزي به انتها نرسد مهر تأييد نمي خورد. بنابراين خاتميت يعني حضرت پيغمبر – صلي الله عليه و آله – شريعت را به اتمام رسانده و جميع مراتب دين در شريعت ختميه به آخر رسيده است و اين البته منافات با شأن امام ع كه تبيين شريعت و نيز حفظ آن است و نيز با مقامات او از باب ارتباط با خدا از طريق الهام يا تحديث ندارد زيرا الهام يا نزول ملك بر آنها ملازم با نبوت نيست چنانكه در تنزيل شريف است كه «و تمثل لها بشراً سوياً»[۲۱] و از اسماء حضرت فاطمه (س) محدثه هست زيرا ملك با او سخن مي گفتند. نبوغ عقلاني بشر هر چند از علل خاتميت بشمار مي آيد اما خود شريعت نيز به نهايت رسيده بود و عقلانيت بشر دوره خاتميت به مرتبه اي رسيد كه انسان توانست كار تبليغ دين را انجام دهد (همان كاري كه پيغمبران تبليغي مي كردند) اما آيا برخورداري انسان از عقل استقرايي مي توانست بدون راهنمايي كساني كه لب دين و روح وحي را از پيغمبر – صلي الله عليه و آله – اخذ كرده بودند درك كنند بهر حال عقل در اعلي مرتبه اش نيز حكم مي كند كه در احكام دين و بلكه در هر رشته اي رجوع به متخصصان لازم است حتي براي عقلا و اين مطلب سواي اينكه لزوم وجود امامت معصوم را به اثبات مي رساند كه وجوب عقلي مراجعة انسان عقلاني را به او در فهم دين و وحي نيز تأكيد مي كند. از ديگر حكمت هاي لزوم وجود امام ع حتي با ظهور رشد عقلاني بشر به عنوان فلسفة خاتميت آن است كه حتي عقلاي انديشمند و نيز عالمان ديني در فهم خود از آموزه هاي وحياني و گزاره هاي ديني اختلاف پيدا مي كنند در آن صورت وجود امام متصل به پيغمبر – صلي الله عليه و آله – كه دين را مشافهه از او اخذ كرده است لازم است تا دين را از اختلافات نجات دهد و حفظ نمايد. ديگر آنكه از آنجا كه حضرت پيغمبر – صلي الله عليه و آله – به سبب عدم آمادگي مردم از پذيرش همة احكام و تعاليم آسماني كه به او وحي شده بود، فرصت بيان همة آنها براي ايشان پيدا نشد. بنابراين او بايستي كسي را كه بتواند حامل آن تعاليم بشود، تعليم داده تا در زمان ايجاد فرصت و پس از او ـ صلّي الله عليه و آله ـ ، براي مردم بازگويد و كسي جز امام ع نتوانست چنين مسئوليتي را به دوش بگيرد. پس امام مبين دين است چنانكه پيغمبر بود اما پيغمبر از وحي مي گرفت ولي امام (ع) از پيغمبر – صلي الله عليه و آله – مي گيرد. خلاصه آن كه امامت نه تنها در تعارض با خاتميت نيست كه لازمة آن و متمم نبوت پيغمبر خاتم – صلي الله عليه و آله – است و اين مطلب براي هر متفطن و سليم النفسي روشن است از آنچه گفته شده وهن سخنان نامبرده در خصوص تعارض اعتقاد به مهدويت يا خاتميت نيز روشن مي گردد البته مطالب ديگري در كلام ايشان هست از جمله اهانت به علماي ديني و نظام اسلامي ايران و… كه ارزش نقد نداشت. والسلام علي من اتبع الهدي -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سايت WWW. Gooya News مورخ ۱۳/۵/۸۴. [۲] . معين، دهخدا، فرهنگ فارسي معين، چ پازدهم، ۱۳۷۶، تهران، مؤسسه انتشارات اميركبير، ج ۱، ص ۱۳۶۳. [۳] . الفيومي، المصباح المنير، چاپ اول، ۱۴۰۵ هـ قانون، قم: مؤسسة دارالهجرة، ص ۱۴۳. [۴] . خيل الجرّ، لاروس، افراد دخيل، خليل الباشا، محمد و ابومصلح، هاني، مكتبه لاروس، ۱۷۳ جامعه، پاريس، ص ۱۰۰۷. المصباح المنير، همان، ص ۵۳۷. [۵] . ر. ك: جعفري، لنگرودي، محمد جعفر، ترميتولوژي حقوق، چاپ يازدهم، ۱۳۸۰، كتابخانة گنج دانش، تهران، ص ۲۱۶ همان. [۶] . جوادي آملي، عبدالله، فلسفة حقوق بشر، چ اول، ۱۳۷۵، قم،مركز نظر اسراء، ص ۷۵. [۷] . جعفري لنگرودي، مح جعفر، ترمينولوژي حقوق، همان، ص ۲۴.۲ [۸] . جوادي آملي، همان. [۹] . سورة انعام، آية ۶۲. [۱۰] . سورة انعام، آية ۵۷. [۱۱] . ر. ك: خندان، علي اصغر، منالطات، چاپ اول، ۱۳۸۰، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، ص ۲۳۴. [۱۲] . «تحديث از حدثه به معناي سخن گفتن و صحبت كردن است و در مورد كساني گفته مي شود كه با ملائكه سخن مي گفتند بدون آنكه او را ببينند مانند ائمة معصومين ـ عليهم السلام ـ كه يكي از افتخارات آنها اين است كه محدث بودند يعني فرشته آنها نازل مي شود و مطالبي را امضا مي نمود و آنها مي نوشتند يا حفظ مي كردند اما خود فرشته را نمي ديدند چنانكه در روايت آمده كه پيامبر – صلي الله عليه و آله – فرمود: «از خاندان من دوازده نفر محدث خواهند بود (ر. ك: طباطبايي، محمد حسين، الميزان، ج ۲۶،ص ۶۸). [۱۳] . به معني آن است كه تصميم و آگاهي و علم از خبري، در دل آدمي بيفتد و اين خود افاضه الهي است كه خداي تعالي به دل هر كس كه بخواهد مي اندازد. (الميزان، ج ۲، ص ۲۹۷). و منجد الطلاب، ذيل واژة لهم. [۱۴] . مطهري، مرتضي، خاتميت، چاپ چهاردهم، آبان ۱۳۸۰، قم، انتشارات صدرا، ص ۳۳. [۱۵] . مطهري، مرتضي، امامت و رهبري، چاپ ۲۷، مرداد ۱۳۸۱، قم، انتشارات صدرا، ص ۶۸. [۱۶] . ر. ك: اقبال لاهوري،احياء فكر ديني در اسلام ، مترجم: آرام، احمد، ناشر: رسالت، قم، تهران، سال ۱۳۴۶، ص ۱۴۵ ـ ۱۴۶ و وحي و نبوت، مطهري، همان، بحث مربوط به ختم نبوت. [۱۷] . مطهري، مرتضي، وحي و نبوت، چاپ دوم، اسفند ماه ۱۳۵۷ قم، انتشارات صدرا، ص ۵۷. [۱۸] . ر. ك: مطهري، مرتضي، همان، ص ۶۰. در اين بخش از بحث هاي استاد مطهري از وحي نبوت استفاده شده است. [۱۹] . المنجد الطلاب، مادة خَتَم. [۲۰] . الفيومي،المصباح المنيز، همان، ص ۱۶۳. [۲۱] . سورة مريم، آية ۱۷. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي ولايت مطلقه فقيه، حق الهي اهل بيت (ع ) است بعد از مطالعة يك مقالة اينترنتي به قلم «حسين خداداد» و با عنوان «آيا ولايت آقاي خامنه اي دستور اسلام است؟» [۱]و با توجه به سستي و غير موجه بودن بسياري از مطالب اين مقاله، به اين فكر افتادم تا به فرازهايي از اين نوشتار نقد وارد كنم. ۱. نويسندة اين مقاله دادن ولايت مطلق به پيامبر، امامان و فقها را شرك دانسته!! و به اين طريق؛ بحث «ولايت مطلقه فقيه» را بحث غير قابل قبول و شرك آميز تلقي مي كند!!. اين در حالي است كه قطعاً منظور از كلمة «مطلقه» براي شخص مزبور روشن نشده است مقصود از «اطلاق» در عبارت «ولايت مطلقه فقيه»، شمول و مطلق بودن نسبي است در مقابل ديگر ولايت ها كه جهت خاصي در آنها مورد نظر است، فقها، اقسام ولايت ها را با محدودة هر يك از آنها مشخص ساخته اند. مثلاً ولايت پدر بر دختر در امر ازدواج، ولايت پدر و جد در تصرفات مالي فرزندان نابالغ، ولايت عدول مؤمنان در حفظ و حراست اموال غايبان، ولايت وصي يا قيم شرعي بر صغار و… كه در كتب فقهي به تفصيل از آن بحث شده است. ولي هنگامي كه ولايت فقيه را مطرح مي كنند، دامنة آن را گسترده دانسته، در رابطة با شئون عامه و مصالح عمومي امت، كه بسيار پر دامنه است، مي دانند بدين معني كه فقيه شايسته، كه بار تحمل مسئوليت زعامت را بر دوش مي گيرد، در تمامي ابعاد سياستمداري مسئوليت دارد و در راه تأمين مصالح امت و در تمامي ابعاد آن بايد بكوشد و اين همان «ولايت عامه» است كه در سخن گذشتگان آمد؛ و مفاد آن با «ولايت مطلقه» كه در كلمات متأخرين رايج گشته، يكي است. بنابراين مقصود از «اطلاق» گسترش دامنة ولايت فقيه است تا آنجا كه «شريعت» امتداد دارد و مسئوليت اجرايي ولي فقيه در تمامي احكام انتظامي اسلام و در رابطه با تمامي ابعاد مصالح امت مي باشد و مانند ديگر ولايت ها يك بعدي نخواهد بود. علاوة بر اين، اساساً اضافه شدن عنوان «ولايت» بر عنوان «فقيه» ـ كه يك وصف اشتقاقي است خود موجب تقييد است و وصف فقاهت آن را تقييد مي زند زيرا ولايت او،از عنوان فقاهت او برخاسته است، لذا ولايت او در محدودة فقاهت او خواهد بود و اين يك قاعدة فقهي است كه موضوع اگر داراي عنوان اشتقاقي گرديد، محمول ـ چه حكم وضعي يا تكليفي باشد ـ در شعاع دايرة وصف عنواني، محدود مي گردد و از باب «تعليق حكم بر وصف، و مشعر بر عليت است» يك گونه رابطة عليت و معلوليت اعتباري ميان وصف عنوان شده و حكم مترتب بر آن به وجود مي آيد كه حكم مترتب، دائرمدار سعة دائرة وصف عنواني خواهد بود و گسترة آن حكم به اندازة گسترة همان وصف است. بنابراين، اضافه شدن «ولايت» بر عنوان وصفي، و تفسير «مطلقه» به معناي نامحدود بودن، از نظر ادبي و اصطلاح فقهي،سازگار نيست. از اين رو، اطلاق ـ در اينجا ـ در عنوان وصفي محدود مي باشد، و اين يك گونه اطلاق در عين تقييد، و تقييد در عين اطلاق است. و هرگز به معناي نامحدود بودن ولايت فقيه نيست زيرا اين اطلاق، اطلاق نسبي است و در چارچوب مقتضيات فقه و شريعت و مصالح امت، محدود مي باشد. و هرگونه تفسير براي اطلاق كه برخلاف معناي ياد شده باشد، حاكي از بي اطلاعي از مصطلحات فقهي و قواعد الهي است. بدين ترتيب سخن كساني كه معناي مطلقه بودن را، به «بي نهايت كشيده شدن شعاع حاكميّت و فرمانروايي فقيه و خداوند شدن او روي زمين» مي دانند، كاملاً مردود است، چرا كه اصولاً ولايت فقيه، مسئوليت اجرايي خواسته هاي فقهي را مي رساند كه اين خود محدوديت را اقتضاء مي كند و هرگز به معناي تحميل ارادة شخصي نيست، زيرا شخص فقيه حكومت نمي كند، بلكه فقه او است كه حكومت مي كند.[۲] ۲. در قسمتي ديگري از اين مقاله، جريان «ولايت مطلقه فقيه» و بحث «مطلق بودن»اين ولايت، به قدرت و ولايت مطلق براي پيامبران و يا امامان تسري داده شده و اعتقاد به اين عمل شرك تلقي مي شود در ادامه نيز ولايت سياسي اين بزرگواران به زير سؤال مي رود. البته همانطوري كه گفته شد، آنچه نويسنده اين مقاله در مورد واژة «مطلقه» بيان مي كند، تلقي اشتباه و نادرستي است. او بر اساس همين ذهنيت مطلق بودن ولايت را به مثابة قدرت مطلق الاهي تعبير كرده و اين عمل را نوعي شرك مي نامد. اين تعابير در حالي بيان مي شود كه خداوند متعال اختيارات وسيعي به پيامبر بزرگوار اسلام و به تبع آن به ائمه اطهار داده اند و از طرفي ولايت سياسي آنان را در كنار ولايت ديني، امري لازم و بايسته مي دانند. با مراجعه به برخي از آيات قرآني، صحت مدعاي فوق اثبات مي گردد: قرآن كريم، پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را به عنوان فردي كه براي دخالت در زندگي مردم مي كند و مي فرمايد: «النبي اولي بالمؤمنين من انفسهم» ـ احزاب، ۶ ـ. اين آية، از «اولويت» رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در مقايسة با ساير انسان ـ عليه السّلام ـ بر مؤمنين خبر مي دهد. اين اولويت،در نزد مسلمانان، از صدر اسلام تاكنون، مفهومي روشن داشته است با مراجعه به برخي از تفاسير معتبره مي توان معنا و مفهوم «اولويت» را مشخص نمود: ۱. ابن عباس، كه در آغاز سلسلة مفسران قرار دارد، در توضيح آن مي گويد: «آن جا كه پيامبر مردم را به چيزي فرا مي خواند، هر چند مردم تمايل نداشته باشند، بايد به متابعت حضرت تن دهند و از خواستة خويش چشم پوشي كنند.»[۳] ۲. شيخ طوسي، اولي بالمؤمنين» را به «احقّ تبدبيرهم»معنا مي كند؛ بعني آنكه پيامبر براي تدبير و ادارة مردم، از ديگران شايسته تر است.[۴] ۳. ابوالفتوح رازي،از زبان مفسران نقل مي كند كه: «معناي آن، اين است كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در امضاي احكام و اقامة حدود و فرمان دادن بر امت، از خود ايشان اولي است.»[۵] ۴. مرحوم علامه طباطبايي و زمخشري با تأكيد بر اينكه اين «اولويت» اختصاص به مسائل ديني نداشته و همة امور دين و دنياي آنان را در بر ميگيرد، تأكيد مي كنند كه «بر مردم لازم است كه از اوامر رسول خدا پيروي كنند و از آن چه كه او باز مي دارد، دوري نمايند و خواسته هاي او را بر اميال و تشخيص هاي خود مقدم دارند.[۶] گذشته از تفاسير ارائه شده، برخي روايات مأثورة ائمه طاهرين ـ عليهم السّلام ـ دلالت بر اين نكته دارد كه مقصود از «اولويت» منصب زعامت و ولايت سياسي است. به عنوان مثال؛ امام باقر ـ عليه السّلام ـ فرموده اند: «آين آية دربارة رهبري و فرماندهي نازل شده است.»[۷] شأن نزول آية نيز مؤيد ديگري براي آن است كه اولويت در اين آية، رهبري و ولايت اجتماعي و سياسي را نيز در بر مي گيرد؛ زيرا بر طبق برخي از نقل هاي تاريخي ، وقتي رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ تصميم به جنگ تبوك گرفت و فرمان بسيج عمومي صادر نمود، عدّه اي براي حركت در سپاه حضرت به دنبال اجازة پدر و مادر خويش بودند. خداوند با فرو فرستادن اين آية، رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ را به عنوان عالي ترين مقام زعامت و رهبري جامعه اسلامي، كه هيچ نظر و رأي ديگر، و يا هيچ ولايت و حق ديگر (مانند حقوق والدين) نبايد مزاحم آن تلقي شود، معرفي نمود.[۸] غير از آية ذكر شده، مي توان به دو آية معروف ديگر نيز اشاره نمود كه بر زعامت ولايت سياسي رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ اشاره مستقيم دارد: ۱. «انّما وليكم الله و رسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة…» مائده/۵۵. «انّا انزلنا اليك الكتاب بالحق لتحكم بين الناس بما اريك الله» نساء/۱۰۵. مجموع اين آيات دلايل مستندي است تا نشان دهد كه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ ولايت سياسي داشته است. در مورد پيامبران نيز خداوند به برخي از پيامبران بر اساس مصالح زمان، حكومت و ولايت سياسي داده است. نمونة بارز آن پيامبراني مانند حضرت يوسف، حضرت سليمان و… است. در مورد مطلق بودن ولايت سياسي پيامبر گرامي اسلام نيز مراجعه به آراء برخي از صاحب نظران مفيد فايده به نظر مي رسد به تعبير علامه محمد حسين طباطبايي، «رسول خدا بر همة شئون امت اسلامي، در جهت سوق دادن آنان به سوي خدا، و براي حكمراني و فرمانروايي بر آنها و قضاوت در ميانشان، ولايت دارد. از اين رو، پيروي مطلق، حقي براي او بر عهدة امت اسلامي است. و البته اين ولايت، در طول ولايت خداوند، و ناشي از تفويض الهي است؛ يعني چون اطاعت از او، اطاعت از خداوند است و در نتيجه، ولايت او «ولايت خدايي» است، بايد از او اطاعت كرد.[۹] از اين سخن مي توان نتيجه گرفت كه اولاً قدرت مطلق در جهان از آن خداست. اما با اين حال، خداوند خاصان خود را به عنوان جانشينان تام الاختيار خود در جهان قرار مي دهد، همان طوري كه به عنوان نمونه، به حضرت سليمان، حكومتي فراگير بخشيد تا آنجا كه انس و جنّ و آسمان و باد و حيوانات در تسخير قدرت او بودند. به پيامبر بزرگوار اسلام و اهل بيت نيز اين قدرت را ـ اما به نوعي ديگر ـ بخشيده است. هر چند بسياري از ائمه ما به علت تضييقات وارده موفق به تشكيل دولت اسلامي نشدند. اما اين دليل نمي شود تا ولايت سياسي آنان را مخدوش بدانيم. با اين حال همان طوري كه گفته شد اين ولايت در طول ولايت خداوند و ناشي از نصّ شرعي و وحي الاهي باشد و خداوند اين قدرت را به پيامبران به ويژه پيامبر گرامي اسلام تفويض كرده است. معناي ولايت مطلقه نبوي اصطلاح «ولايت مطلقه» در زبان معارف اسلامي و به خصوص، ادبيات عرفاني، و نيز كاربرد آن دربارة شخص رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ سابقه اي ديرينه دارد. اين تعبير، در نزد اهل معرفت و سير و سلوك، حكايت از يك مقام والاي معنوي داشته و كاملاً مورد تأييد مكتب تشيع مي باشد. سيد حيدر آملي، از عرفاي نامدار قرن هشتم، ضمن بحث پيرامون دوگونگي ولايت، با توجه به اطلاق و تقييد آن، بحث مي نمايد و بر اساس اين تقسيم، صاحب ولايت مطلقه را قافله سالار همة موجودات معرفي مي كند كه در سلسلة نزول، همه از او مدد مي گيرند و در سلسلة صعود نيز همه به سوي او باز مي گردند. وي اين مرتبه را بالاصالة براي رسول خاتم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و بالوراثة براي اميرالمؤمنين و فرزندان معصوم او ثابت مي داند.[۱۰] عارف بزرگ قرن اخير، آقا محمد رضا قمشه اي نيز مي گويد «ولايت مطلقه» به معناي رها از قيود و حدود است و اين رهايي از قيود به آن است كه ظهور همة اسما و صفات الهي باشد، و هرگونه تجليات ذات حق را دارا باشد.[۱۱] نتيجه اين سخنان آن كه ولايت مطلقه نبوي از ديدگاه اهل معرفت: اولاً، حقيقتي عيني است و نبايد آن را با منصب هاي اجتماعي كه واقعيتي جز جعل و اعتبار ندارد، خلط كرد،چه اين كه نبايد آن را در حد پيشوايي و زعامت دانست. ثانياً، كمالي است كه با ارتقاي در مراتب هستي و احاطه به كمالات وجودي، حاصل مي شود. ثالثاً: در برابر ولايت مقيّده ـ مقام انسان كاملي است كه جانش آيينة تمام نماي كمالات حق، و ظهور اسماي حسناي او باشد و در هيچ يك از كمالات و صفات حق تعالي احدي بر او پيشي و سبقت نگرفته است. البته بايد گفت كه ولايت مطلقة پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ به آن چه اهل معرفت دربارة مقامات معنوي حضرت ذكر كرده اند، منحصر نمي باشد، بلكه نفوذ غيبي او بر جهان و انسان، كه از آن به «ولايت تكويني» تعبير مي شود، تنها يك چهره از ولايت مطلقه او است؛ چرا كه آن حضرت علاوه بر آن، در دو منطقه «تشريع و «حكومت» نيز داراي اختياراتي است. از اين رو، ولايت مطلقه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ در سه بعد تصرف تكويني، تصرف تشريعي و تصرف حكومتي قابل ارزيابي است. ۳. در جاي ديگري از اين مقاله آمده است: (مسلمانان صدر اسلام) از دستورات نبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ آموختند كه امامت با خلافت تفاوت دارد اگر چه گروه اقليتي از مسلمانان، سالها سعي مي كنند ثابت كنند كه خلافت و امامت يكي است ولي تا امروز موفق نشده اند اين نظريه را ثابت كنند… بلكه امامت اصلاً‌ارتباطي به خلافت ندارد. كدام مدركي وجود دارد كه بتوان ثابت كرد تكميل امامت بستگي به خلافت دارد؟.» نويسنده اين مقاله ضمن تفكيك امر امامت از خلافت، در صدد است تا ولايت سياسي ائمه اطهار را زير سؤال‌ببرد!البته منظور دقيق نامبرده از «خلافت» مشخص نيست، اما با توجه به قرائن موجود مي توان از آن «حكومت» و «ولايت سياسي» را استنتاج كرد. او در حالي با قاطعيت از جدايي و انشقاق خلافت از امامت و فرق بين اين دو سخن مي گويد كه هر انسان صاحب انديشه اي را به تعجب وا مي دارد كه چطور در قاموس امامت، مفهوم «خلافت» معنا نشده است، و چطور بين امامت و خلافت فرق وجود دارد و بين اين دو جدايي مي باشد. در حالي كه غير از اعتقاد مشترك شيعه و سني در امر خلافت، اماميه ـ شيعه ـ نيز معتقد است كه بر اساس نصوص متعدد شرعي در باب زعامت و توليت سياسي امت پس از خويش به امر الاهي، تعاليمي ارائه كرده و «نظام امامت» را بنابراين نهاده است. البته اعتقاد شيعه در باب شأن و منزلت امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ در ولايت سياسي آنان بر امت خلاصه نمي شود و بسي فراتر از آن است. شيعه بر آن است كه امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ در همة شئون نبي اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به جز دربارة يافت وحي تشريعي، وارث و نايب او هستند. از همين جهت، متكلمين امامت را عبارت از رياست و اولي بالتصرّف بودن در جميع شئون دين و دنياي مردم (اعم از بيان احكام، اجراء حدود، ادارة جامعه، ايجاد عدالت اجتماعي، جنگ و صلح و…) براي شخص معيني از انسان ها به عنوان نيابت و جانشيني از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي دانند.[۱۲] انديشة جدايي و فرق خلافت از امامت، پيش تر از اين توسط خوارج انتشار پيدا كرد. آنان معتقد بودند كه اصولاً امامت امري ضروري و لازم نيست و جامعه نياز به رهبر ندارد نه رهبري كه خدا نصب كند و نه رهبري كه مردم انتخاب كنند و شعارشان هم اين بود كه: «اِنّ الحكم الا لله». چگونه مي توان بين معناي امامت و خلافت ـ آن هم به معناي رهبري و حكومت ـ فرق قائل شد در حالي كه طبق نقل شيعه و سني، پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ صراحتاً تأكيد كرده اند كه: «يا علي انت اخي و وصيي و خليفتي من بعدي و قاضي ديني» يعني اي علي تو برادر من و وصي من خليفة من پس از من و قاضي دين من هستي…[۱۳] تأكيد پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به كلمة «خليفتي» نشان گر عدم افتراق بين معناي امامت و خلافت است و حضرت ايشان با اين بيان بر اصل خلافت ائمه طاهرين ـ عليهم السّلام ـ تأكيد كرده اند. بنابراين، ائمه ـ عليهم السّلام ـ افزون بر ولايت سياسي، داراي ولايت معنوي و هدايت ديني جامعه و آموزگار حقايق ديني نيز هستند، آنها وارثان و خلفاي واقعي رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اوصياي او هستند و لازمة اين وارثت در شئون معنوي و علمي و سياسي آن است كه امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ افضل مردمان پس از رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و شايسته ترين افراد زمانة خويش در تصدي مقام امامت و خلافت نبي اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مي باشند.[۱۴] -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سايت گويا نيوز ۲۹/۶/۸۴. [۲] . معرفت، محمد هادي، فصلنامة حكومت اسلامي، ش ۱۵، صص ۱۳۹ ـ ۱۳۷. [۳] . تفسير ابوالفتوح رازي، ج ۱۵، ص ۴۶. [۴] . شيخ طوسي، تبيان، ج ۸، ص ۳۱۷. [۵] . تفسير ابوالفتوح رازي، ج ۱۵، ص ۳۴۷. [۶] . زمخشري، كشاف، ج ۳، ص ۵۲۳ و محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج ۱۶، ص ۲۷۶. [۷] . طريحي، مجمع البحرين، ص ۹۲، (مادة ولي). [۸] . فضل طبرسي، مجمع البيان، ج ۴، ص ۳۳۸. [۹] . محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج ۶، ص ۱۴. [۱۰] . سروش محلاتي، محمد، دين و دولت در انديشة اسلامي، ص ۵۷۶. [۱۱] . پيشين، ص ۵۷۸. [۱۲] . محمدي، علي ـ شرح كشف المراد، ص ۴۰۳. [۱۳] . پيشين، ص ۴۳۶. [۱۴] . واعظي، احمد، حكومت اسلامي، ص ۹۲. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي نگاهي به مسئله حجاب، برداشتي سطحي يا كندوكاوي در مسئلة حجاب در سايت آقاي علي طهماسبي مقاله اي درج شده است (تاريخ ۶ فروردين ۱۳۸۴) تحت عنوان «كندوكاوي در مسئله حجاب» و سپس در تاريخ ۳/ ۷ / ۸۴ تكمله اي بر نوشتة قبلي اضافه كرده اند. دربارة مطالب ايشان نكات و اشاراتي به ذهن مي رسد كه برخي از آنها از اين قرار است: ۱. ايشان مي گويد سخن من نه حكمي شرعي است و نه استنباطي فقهي، و سپس مي خواهد كارشناسانه معناي دقيق حكم حجاب را بفهمد. در مقام عمل، هر شخصي يا صاحب نظر است كه طبق نظر خود عمل مي كند و يا مقلد است و بايد طبق نظر كارشناس و خبره عمل كند. البته اين اصل و حكم عقلي و شرعي به معناي اين نيست كه شخصي در معناي احكام و آيات قرآن تأمل نكند؛ بلكه هر مسلمان صاحب فكري لازم است كه در فهم قرآن، انديشه و تلاش كند.[۱] اما بايد توجه داشت فهم ابتدايي و ساده اي كه با اطلاعات ناقص خود از آيات پيدا مي كنيم، سخن آخر نيست و ممكن است خطا باشد. بنابراين برداشت هاي اوليه و غير كارشناس نمي تواند مبناي قضاوت نهايي باشد. ۲. در ادامة مقاله مي خوانيم: «نقطة كانوني در شكل گيري مضامين فقهي دوراني بوده است كه با روزگار صدر اسلام فاصله اي جدي و تفاوتي بنيادي داشته است.» اما افرادي كه با تاريخ تفسير و فقه و حديث، آشنايي مختصري داشته باشند، مي دانند كه اين دوران با صدر اسلام و تاريخ پيامبر و جمع آوري قرآن گره خورده است. روايات احكام و فقه از راويان حديث و منبع علم امامان معصوم ـ عليهم السّلام ـ صادر شده و در دوران غيبت هم به عالماني مثل مرحوم شيخ صدوق، مفيد، كليني،طوسي (ره) و مانند آنها مي رسد. سپس مي گويد: «به جز متن قرآن هيچ اثرمكتوب و مستندي كه تدوين آن به پيش از دورة بني عباس مربوط باشد، در دست نداريم…»در حالي كه ما كتب حديثي و رجالي و تاريخي اي داريم كه حاصل اصول مكتوب در زمان ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ و قرن اول و دوم هجري است. گرچه در ميان احاديث و تواريخ،روايات جعلي نيز مشاهده مي شود، اما مطالب مسلم و روشن هم فراوان يافت مي شود كه بسياري از آنها مورد قبول شيعه و سني است. و راه بازشناسي حديث صحيح از باطل در علم حديث و رجال آمده است. حكم و محدودة حجاب و مفاد آيات مورد بحث از موارد مورد وفاق است. ۳. وي در نكتة دومي مي گويد: «متن قرآن را به درستي نمي توان فهميد؛ چرا كه بسياري از واژگان رد طول تاريخ، معاني و مصاديق متفاوتي با اصل خود پيدا كرده اند.» اما برخلاف گفتة ايشان بايد گفت غالب واژگان همان معاني گذشتة خود را دارند. آري! برخي كلمات ممكن است معاني ديگري پيدا كرده باشند كه با رجوع به منابع معتبر لغت، خصوصاً لغت هاي قديمي تر و تخصصي تر، مي توان به معاني دقيق سابق آنها رسيد، علاوه بر روايات و تفاسير معتبر دست اول كه شاهد خوبي براي معاني قبلي واژه ها هستند؛ اما مصاديث مختلف يك معنا، دخالتي در حقيقت يك معنا ندارد. در ضمن توجه داريم كه قرآن، معججزه و كتاب راهنماي جاويد براي همة اعصار است و اين ميسر نيست مگر با امكان فهم دقيق آيات آن. ۴. در نكتة سوم آمده: «در هيچ كجاي قرآن نيامده است كه زنان بايد موي سر خودر را بپوشانند» در حالي كه همة مفسرين بزرگ قرآن و فقها و نيز مردان و زنان با ايمان بر اساس قرآن و روايات در طول تاريخ بر اين باورند كه پوشاندن سر زن در برابر نامحرم لازم است و اين از ضروريات اسلام است. بلكه در ميان ساير ملل و مذاهب و فرهنگ ها هم تا دوران اخير مشاهده مي كنيم كه پوشاندن سر زنان و حتي مردان، امري رايج و غالب بوده است. ۵. ايشان بر اين باور است كه پوشش زنان امري نسبي است، در اين باره بايد پرسيد مراد از نسبي بودن حجاب چيست. اگر مراد اين باشد كه ميزان پوشش زن واظهار زيبايي هاي خود نسبت به همسر و محارم و بيگانگان متفاوت است، اين سخن صحيحي است و روايات ناظر بر قرآن هم بيان كرده اند كه زينت ظاهر براي نامحرم، فقط صورت و دو دست است و در مقابل محارم، محدودة‌بازتر و سپس در برابر شوهر كه هيچ حدي براي پوشش لازم نيست. اما اگر مراد اين است ـ چنانكه از متن و پاورقي به دست مي آيد ـ كه زن در برابر بيگانه، اگر احساس كرد كه بايد خود را كامل بپوشاند، چنين مي كند و اگر لازم نديد مي تواند پوشش كمتري داشته باشد و مثلاً موي خود را آشكار كند،اين سخن غلطي است. از نظر قرآن و روايات، نامحرم، نامحرم است، حتي اگر برادر شوهر و پسر عمو باشد، چه در شهر و كشور خودي و چه در اروپا و سرزمين هاي كفر،بين اين موارد تفاوتي وجود ندارد. اساساً حجاب يك امر شخصي محض نيست و در درجة اول، حق الله است و در هر شرايطي و نسبت به همة افراد نامحرم بايد مراعات شود. ۶. اما راجع به اختياري بودن حجاب كه در ابتدا و انتهاي مقاله آمده،نيمي از سخن ايشان صحيح است. بله! افراد مؤمن و آگاه براي رسيدن به كمال خود، حجاب را با اختيار انتخاب مي كنند و خود را حفظ مي كنند. اما اينكه افرادي كه حجاب را قبول ندارند يا حتي مؤمن و مسلمان نيستن، مجازند در يك جامعة ديني هر نوع پوششي داشته باشند، مخدوش است؛ چرا كه حجاب و پوشش افراد، چه مرد و چه زن، علاوه بر حيثيت فردي،حيثيت اجتماعي و تأثير روحي و رواني بر ناظران دارد و زماني كه حدود قرآني حجاب مراعات نگردد، سلامت و سعادت جامعه لطمه مي بيند. علاوه بر ضررهاي جسمي، مادي، خانوادگي و ديگري كه اين بي مبالاتي به دنبال دارد،تجاوز به حريم ايمان ديگران نيز هست. ۷. ايشان از آية شريفة «و اذا سألتموهنّ متعاً فسئلوهنّ من وراء حجابٍ»[۲] استفاده مي كنند كه حجاب پوششي براي زنان نيست؛ بلكه بيرون از وجود آنها مانند يك پرده است. در حالي كه اين برداشتي منحصر به فرد و عجيب است. اين آيه علاوه بر حد حجاب كه آيات و روايات فراوان بر آن دلالت دارد، حريم بيشتري براي سلامت رابطة زن و مرد قائل مي شود و مي گويد در هنگام مطالبة‌يك شيء، لازم نيست با نامحرم و زنان رودرو شويد؛بلكه يك ظرف يا لباس را مثلاً، از پس پرده هم مي توانيد بگيريد. ۸. اما سخن ايشان در مورد خِمار، مناقشات متعددي دارد. وقتي سخن بدون مراجعة حتي به كتب معتبر لغت يا تفسير و كلمات اصولي و بنياني علم باشد،چنين بيراهه خواهد رفت. در اين باره به چند نكته بايد توجه كرد اول، ايشان هيچ منبع و مدركي در مورد برداشت لغوي و استفادة تاريخ خود ارائه نمي دهد. دوم، خُمُر جمع خِمار است. ريشة اين كلمه با خَمر يعني شراب يكي است. خمر، ويژگي سياهي و تيرگي عقل را به دنبال مي آورد و شايد خِمار چون به رنگ سياه و تيره دارد، به اين نام خوانده شده است.[۳] در مورد معناي خِمار در المصباح المنير آمده: لباسي است كه زن به وسيلة‌آن سر خود را مي پوشاند؛مجمع البحرين طريحي، خِمار را به مقنعه معنا كرده است؛ چنان كه شيخ طوسي[۴] هم همين گونه معنا كرده است و در برخي روايات، تعبير «قناع» آمده است. سوم، شيعه و سني نقل كرده اند كه به دنبال نزول اين آيه، زنان انصار هر يك مقنعه اي مشكي به سر كردند؛ گويا بالاي سر آنها كلاغ نشسته است.[۵] چنان كه گفته شد، فهم مفسرين و راويان و متشرعه در طول تاريخ، پوشاندن سر توسط خِمار يا مقنعه تا روي گردن و سينه است. در مورد نام هاي لباس و مطلب نويسنده، در تفسير مجمع البيان از پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ روايتي نقل شده كه پوشش زن را در برابر نامحرم، مركب از چهار نوع لباس ذكر مي كند: [۶] «دِرع و خِمار و جلباب و ازار»؛ يعني پيراهن، مقنعه، چادر و ازار كه لباسي مانند دامن يا لنگ يا مقداري بلندتر از اينهاست. چهارم، راجع به اينكه حرف «علي» در آيه آمده نه «الي» مي گوييم در تعابير مشابه آيه كلماتي است كه روي سر بودن خِمار را نشان مي دهد. براي مثال در روايتي، حجاب حضرت فاطمه چنين نقل شده: «لاثت خِمارَها علي رأسها و اشتملت بجلبابها؛ مقنعه را بر سر پيچيد و چادر را به خود پيچيدند».[۷] تمام بدن و هيكل و سرت را بپوشان.[۸] در روايت ديگري پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ به حضرت زهرا، هنگامي كه شخصي نامحرم مي خواهد وارد منزل شود،مي فرمايند: «زيادي ملافه ات را بگير.» پنجم، نويسندة محترم و خوانندگان منصف داوري كنند كه موي سر چه ميزان در زيبايي و مطلوبيت يك زن مؤثر است و چقدر زنان به آرايش مو و مدل و رنگ آن اهميت مي دهند و دية آن در احكام شرعي چقدر است و اموري از اين قبيل،همة اينها حاكي از تأثير زياد موي زن در جذابيت او دارد و به همان ملاكي كه ايشان در مقاله قبول كرده اند، يعني حفظ زنان از نگاه آلودة مردان بيگانه و فراهم آوردن راه تعالي و سعادت،بايد پوشاندن مو را هم در محدودة حجاب بانوان قرار داد. ۹. اما راجع به «جلباب» و اصرار نويسنده بر معلوم نبودن معناي آن و اينكه دلالتي بر پوشاندن سر و مو وجود ندارد، نكاتي مغفول مانده است. الف)«جلابيب» جمع «جلباب»است كه در كتاب هاي معتبر لغت مثل لسان العرب، صحاح اللغة و معجم الوسيط به «ملحفه» معنا شده است. فيّومي در المصباح المنير مي نويسد: «ملحفه پوشش گسترده اي است كه زن خود را در آن مي پيچد». مفسران بسياري مثل شيخ طوسي در تفسير تبيان،بيضاوي در تفسير انوار التنزيل و اسرار التأويل و علامه طباطبايي در تفسير الميزان،بر فراگير بودن جلباب نسبت به كل سر و بدن تصريح مي كنند. دربارة جلباب دو نظر ديگر هم آمده كه گرچه صحيح نيستند، اما اين دو نظر هم در اينكه جلباب سر را مي پوشاند مشترك اند. فيّومي در المصباح المنير مي گويد:«جلباب لباسي است كه از خمار يا مقنعه بزرگ تر و از رداء كوچك تر است؛يعني از سر تا بخشي از پا را مي پوشاند.»راغب اصفهاني هم در مفردات، جلباب را همان خمار و مقنعه تعريف ميكند كه باز هم پوشاندن سر، حداقل آن است. عبارتي هم كه در مورد حضرت زهرا گذشت سرتاسري بودن جلباب را تأييد مي كند؛ چرا كه واژة «اشتمال» در بر گرفتن كامل يك چيز است. روايت راجع به چهار نوع لباس زن هم نشان مي دهد كه خمار و جلباب دو لباس متفاوت هستند. ب) در آيه آمده «يدنين عليهنّ من جلابيبهن»[۹] در تفاسيري مانند آلوسي و كشاف راجع به واژه «ادناء» آمده است: «مراد قرار دادن جلباب در بالاي ابرو و جمع و جور كردن و قرار دادن گوشه هاي جمع شده آن در بالاي بيني است.» بنابراين پوشاندن سر امري مسلم است. ج) در كتاب هاي واژه هاي قرآني و تفاسير فارسي گذشته هم جلباب به چادر معنا شده است. مناسب بود نويسنده سري به برخي از اين كتب مي زد،از جمله لسان التنزيل تأليف قرن ۴ و ۵ هجري، ص ۱۰۳ به اهتمام مهدي محقق؛ تفسير ابوالفتوح رازي، ج ۸، صفحة ۱۹۱،ذيل آية ۵۹ سورة احزاب و كتاب نثر طوبي از ميرزا ابوالحسن شعراني. د) جلباب از ريشة جُلب به ضم است ـ نه جَلب ـ به معناي تيرگي و سياهي چون جلباب پوشش تيره و سياه بوده است، به اين نام خوانده شده است.[۱۰] ۱۰ ختام سخن ما توصيه به صاحبان قلم و سايت و وبلاگ و مانند اينها، اين است كه در طرح مطالب و انظار خود دقت و تتبع و مطالعه بيشتري كنند تا به خطا نروند و نبرند. خصوصاً در مسائلي كه مربوط به حوزة‌دين و معنويت انسان هاست. انسان عالم و فهيم امروز براي پيش بردن كاروان علم و تحقيق،نمي تواند خود را بي نياز از ميراث عظيم و غني گذشتگان ببيند و از صفر آغاز كند. دربارة تكلمه اي كه ايشان به محب خود اضافه كرده اند مي توان گفت مطلب جديدي نيفزوده اند، الا اينكه در آخر بحث اظهارنظر كرده اند كه تقسيم زنان به كنيز و آزاد بيشتر به لحاظ روابط جنسي بوده است و مطلبي را ذكر كرده اند كه هيچ اساس صحيحي ندارد. تقسيم افراد به حر و عبد يا كنيز مربوط به جنگ با كفار و اسارت در جنگ است. اسير جنگي يا فرزندان آنها، حكم غلام و كنيز داشته اند كه خريد و فروش مي شده اند و داراي احكام خاصي از جهت ازدواج، ديه و غيره هستند و چون در زمان ما مورد ابتلا نيستند، محتاج به بحث دربارة آنها نيستيم. والسلام. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . نساء / ۸۲، محمد / ۲۴. [۲] . احزاب، ۵۳. [۳] . العين، از خليل و اقرب الموارد،ذيل عنوان خمر. [۴] . تفسير تبيان، ج ۷، ص ۴۳. [۵] . زمخشري، تفسير كشاف، ج ۳، ص ۲۳۱؛ صحيح البخاري، شرخ العسقلاني، ج ۸، ص ۴۹؛ تفسير ابن كثير، ج ۳،ص ۲۸۴ به نقل از حسين مهدي زاده، حجاب شناسي، چاپ دوم، مركز مديريت حوزة علميه قم، قم، ۱۳۸۲، ص ۶۷ و ۶۸. [۶] . شيخ طبرسي، مجمع البيان، ج ۷، ص ۱۵۵. [۷] . شيخ طبرسي، الاحتجاج، ج ۱، ص ۹۸. [۸] . حر عاملي، وسائلا لشيعه، ابواب مقدمات نكاح، باب ۱۲۰، حديث ۳. [۹] . الاحزاب، ۵۹. [۱۰] . براي توضيح و تفصيل بيشتر مطالب بنگريد ب «حجاب شناسي»، حسين مهدي زاده، ص ۶۸ ـ ۷۷ و ۵۳ ـ ۶۲. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي شكافته شدن آسمان مقدمه: يكي از اوصاف قرآن كريم عدم اختلاف و عدم تناقض در آيات است كه خود بدان تصريح كرده و فرموده است: اگر غير خدا براي شما قرآن را تدوين مي كرد، اختلاف زيادي در آن يافت مي شد.[۱] همهي آيات قرآن با هم مرتبطاند و بعضي از آن بعضي ديگر را تفسير مي كنند. همچنين داراي عام و خاص، مطلق و مقيد، حقيقت و مجاز است كه بايد از هم جدا شوند و براي فهم آن از احاديث پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ و معصومين ـ عليهم السّلام ـ ( كه مفسر قرآن هستند) استفاده شود؛ و براي درك معاني قرآن يا بايد متخصص بود و يا به اهل فن قرآن مراجعه كرد. در اين ميان برخي با ذكر مطالبي در باب آيات قرآن خواستهاند القا كنند كه بين آيات قرآن تناقض وجود دارد و لذا گزارههاي قرآني مشتمل بر پارادوكس و تناقض است[۲] نمونهاي از مطالب ياد شده را ذكر و مورد بررسي قرار ميدهيم: قرآن در آية ۱۹ سورة نبأ مي نويسد: «آسمان ها شكافته مي‌شوند». آيه دلالت دارد كه آسمان داراي سقفي است كه ريخته ميشود؛ در حالي كه اين بيان توجيه عقلي و علمي ندارد.» اين اشكال از چند جهت قابل نقد و بررسي است كه ذيلاً تقديم مي گردد. خداوند در آية ۱۹ سورة نباء مي فرمايد: «و فتحت السماء فكانت ابواباً؛ آسمان گشوده مي شود و به صورت درهاي متعددي در مي آيد.» و همچنين در آية ۱ سورة انفطار مي فرمايد: «اذ السماء انفطرت؛ زماني كه آسمان بشكافد» آيات فوق به گشوده شدن آسمان و درب هاي متعدد آن اشاره دارد. در تفسير اين آيات احتمالات مختلفي داده‌اند. بعضي گفته اند: منظور آن است كه در آستانه‌ي قيامت درهاي عالم غيب به عالم شهود گشوده مي شود، حجاب ها كنار مي رود و عالم فرشتگان به عالم انسان راه مي يابند.[۳] تفسير ديگر اين است كه: منظور از «سماء»، كرات آسماني[۴] است كه بر اثر انفجارات پي‌‌درپي از هم متلاشي مي‌شوند و ابري كه حاصل از اين انفجارات است، صفحة آسمان‌ها را فرا ميگيرد. آيات بسياري از قرآن كريم، بيانگر اين حقيقت است كه در آستانة قيامت، دگرگوني‌هاي عظيم و انقلاب و تحولي عجيب سرتاسر عالم هستي را فرا ميگيرد، كوه‌ها متلاشي و همچون غبار در فضا پخش مي‌گردند، خورشيد بي‌نور، و ستارگان بي‌فروغ مي‌شوند، حتي فاصله‌ي ماه و خورشيد از بين مي‌رود و لرزه و زلزلة عجيبي سراسر زمين را فرا ميگيرد. آري، در چنان روزي، متلاشي شدن آسمان، يعني كرات آسماني و پوشيده شدن صفحة آسمان از يك ابر غليظ امري طبيعي خواهد بود؛ زيرا با دگرگوني‌ها و انفجارات كواكب و سيارات، آسمان از ابري غليظ پوشيده ميشود؛ و آسماني كه در حال عادي با چشم ديده ميشود، به وسيلة اين ابر‌هاي عظيم انفجاري از هم شكافته ميشود. تفسير‌هاي دوگانة فوق منافاتي با هم ندارد؛ زيرا ممكن است از يكسو پرده‌هاي جهان ماده از مقابل چشم انسان كنار برود و او عالم ماوراي طبيعت را مشاهده كند و از سوي ديگر كرات آسماني متلاشي شوند و ابر‌هاي انفجاري آشكار گردند و در لابه‌لاي آنها شكاف‌هايي نمايان باشد. آن روز، روز پايان اين جهان و آغاز رستاخيز و روز بسيار دردناكي براي مجرمان و ستمكاران لجوج است.[۵] با توجه به تفاسير و همچنين مشخص نبودن معناي آسمان در آيه مي توان گفت: منظور از آسمان، همين آسمان كه در افق ديد ما قرار دارد نيست تا دربارة شكافته شدن آن بحث كنيم، بلكه مراد، كرات و كهكشان است كه در آستانة قيامت متلاشي مي شوند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . سورة نساء ، آية ۸۲. [۲] . سايت سكولاريسم در ايران، تاريخ ۱۲/۹/۸۴. [۳] . سيد محمد حسين طباطبايي، تفسير الميزان ترجمه‌ي همداني، بنياد فكري و علمي علامه، ج ۲۰،ص ۲۶۵. [۴] . طبق آيه‌ي ۱۲ سوره‌ي فصلت واژه‌ي سماء به معناي كرات آسماني آمده است. [۵] . ناصر مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه، ج ۱۵، ص ۶۴. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي اسلام و خشونت مسائل اعتقادي كه ريشه در قلب دارد؛ اجبار بردار نيست. و دين يكي از مسائل اعتقادي است كه حالت تمكيني دارد نه تحميلي. قرآن به عدم تحميلي بودن دين اشاره كرده، اما در مسائل اجتماعي و رعايت مقررات و قوانين و جلوگيري از هرج و مرج و دفاع از وطن… استفاده از قوة قهريه را لازمة نظر اجتماعي و امنيت مي داند. بعضي اشخاص و سايت ها (مانند: سايت سكولاريسم براي ايران) با فرق نگذاشتن بين آن دو و عدم تحقيق در آن، ادعا كردند كه قرآن از يك طرف مي فرمايد: در دين اجباري نيست ولي از طرف ديگر به مسئله جهاد و تشويق به آن توصيه كرده است. و از آن آيات نتيجه تناقض گرفته اند. كه داراي اشكالات عديده اي بشرح ذيل است: اصولاً اسلام كه يك مذهب حق و الهي است از دو جهت نمي تواند جنبه تحميلي و خشونت طلبي داشته باشد: ۱. راه سعادت و رشد واضح و آشكار است و كساني متوسل به زور مي شوند كه فاقد منطق باشند در حالي كه قرآن مي فرمايد: « قد تبين الرشد من الغي».[۱] ۲. دين كه از يك سلسله اعتقادات قلبي ريشه و مايه مي گيرد ممكن نيست تحميلي باشد چرا كه زور و شمشير در اعمال و حركات جسماني مي تواند اثر گذار باشد اما در افكار و اعتقادات محال است. از بررسي جنگ هاي اسلامي نيز به خوبي آشكار مي شود كه قسمتي از اين جنگ ها جنبه دفاعي داشته و برخي نيز كه جنبه جهاد ابتدائي داشته است، براي كشور گشائي و اجبار افراد به آئين اسلام نبوده است بلكه براي واژگون كردن خرافات و دفع فتنه اي بود كه بر عليه اسلام زمينه سازي مي شد يعني پيامبر اسلام مي ديد مثلاً مشركان در تحرك و تدارك سپاه براي ضربه زدن به اسلام اند يا دولت روم قصد حمله دارد لذا به سوي آنها حركت مي كرد تا جلو فتنه انگيزي هاي آنان را بگيرد و شاهد گوياي اين سخن است كه در تاريخ اسلام مشاهده شده است هنگامي كه شهري فتح مي شد به پيروان مذاهب ديگر آزادي مي دادند و اگر ماليات مختصري به نام «جزيه» از آنان دريافت مي شد به خاطر تأمين امنيت و هزينه نيروهاي حافظ امنيت بوده است زيرا جان و مال و ناموس آنها در پناه اسلام محفوظ بود و حتي مراسم عبادت خويش را آزادانه انجام مي دادند. بنابر اين كسي حق ندارد به زور و اجبار شريعت اسلام را بر ديگران تحميل كند و براي اين است كه خداي متعال فرمود: و بگو حق از سوي پروردگارت آمده است هر كسي خواست مومن مي شود و هر كسي خواست كافر مي گردد.[۲] البته اگر يك سويه به آيات قتال و جهاد نگاه شود اين تصور به ذهن خواهد رسيد كه دين اسلام دين خشونت است ولي با ديدي وسيعتر به قرآن كريم و بخصوص توجه به قبل و بعد آيات جهاد به خوبي روشن مي سازد كه خود جهاد نيز نوعي رحمت و صلح طلبي و ايجاد امنيت در جامعه است لذا در اين نوشتار به آيات مورد شاهد كه برخي آنها را متناقض با «لا اكراه في الدين» و خشونت طلبي اسلام مي دانند نگاه مي كنيم: آيه ۱۹۰ سوره بقره اولين آيه قتال و جهاد است كه در مدينه نازل گشته است و به پيامبر دستور مي دهد با افرادي بجنگد كه با مسلمانان سر جنگ دارند آنجا كه مي فرمايند: و در راه خدا، با كساني كه با شما مي جنگند نبرد كنيد و از حد تجاوز نكنيد كه خدا تجاوزگران را دوست نمي دارد و آنها را هر جا يافتيد به قتل برسانيد و از آنجا كه شما را بيرون ساختند، آنها را بيرون كنيد و فتنه از كشتار هم بدتر است و با آنها در مسجدالحرام جنگ نكنيد مگر اينكه در آن جا با شما بجنگد. پس اگر در آن جا با شما پيكار كردند آنها را به قتل برسانيد.[۳] با دقت در اين آيات روشن مي شود كه دين نه خشونت بلكه رحمت است زيرا با «جنگ در راه خدا» هدف اصلي جنگ هاي اسلامي روشن مي گردد كه بخاطر انتقام جوئي، جاه طلبي، رياست، كشورگشائي،، بدست آوردن غنيمت و اشغال سرزمين و ….. نيست نبرد در صورتي جايز است كه به گسترش صلح و عدالت و ريشه كن ساختن ظلم و فساد و انحراف باشد و اين عين رحمت است با «الذين يقاتلونكم» مي رساند كه با افرادي كه سر جنگ ندارند نبرد جايز نيست و خشونت آن است كه انسان با افراد صلح طلب بجنگد ولي با افرادي كه آغازگر جنگند نبرد كردن لازم است و براي همين است كه فرمود «ولا تعتدوا ان الله لا يحب المعتدين» و از اين آيه فهميده مي شود كه دستور «هر جا يافتيد بكشيد» براي آنهايي است كه آغازگر فتنه و جنگ بودند زيرا در دنباله اش مي گويد «افرادي كه شما را از مكه خارج ساختند بيرونشان كنيد» يعني مقابله به مثل و باز مي فرمايد «اگر در مكه با شما بجنگند حق نبرد نداريد » بنابر اين نبرد محدود به زماني است كه اسلام مورد هجوم قرار گيرد و دفاع از خود خشونت نيست.[۴] آيه ديگري كه مورد شبهه است و تصور مي شود دليل بر خشونت اسلامي است آيه ۲۹ سوره توبه است كه با دقت باز به روشني معلوم مي شود كه اسلام بر صلح جوئي بيشتر از جنگ اهميت مي دهد چرا كه مي فرمايد: با كساني كه نه به خدا، و نه به قيامت ايمان دارند و نه آنچه را خدا و رسولش تحريم كرده حرام مي شمرند و نه آئين حق را مي پذيرند پيكار كنيد تا با خضوع و تسليم جزيه بپردازند. از اين آيه استفاده مي شود كه اگر غير مسلمانان سرانه مالياتي را بپردازند اسلام با آنها كاري ندارد و اين ماليات بيشتر براي حفظ امنيت آنهاست پس دين نمي گويد بزور ايمان بياوريد بلكه مي گويد يا مومن شويد و يا با پرداختن ماليات و رعايت حقوق اجتماعي ، به طور آزاد و در زير حمايت حكومت زندگي كنيد پس نه تنها دين در اين مورد خشونتي به خرج نمي دهد بلكه پيشنهاد مي دهد كه امنيت اجتماعي آنها را نيز در قبال پرداختن جزيه تأمين كند و اين رحمت اسلام را مي رساند كه با داشتن قدرت قلع و قمع باز به فكر آسايش مردم حتي غير مسلمان است.[۵] آيه اي ديگر در سورة توبه ۵ مي باشد كه مي فرمايد: مشركان را هر جا يافتيد بكشيد. اما با نگاهي عميق به آيات قبل و بعدش روشن مي گردد كه دين اسلام اولاً به عهد پيمان وفادار است لذا در آيه سوم مي فرمايد: با آنها كه پيمان بستيد تا پايان مدت كاري نداشته باشيد و از آيه هفت مي فهميم كه كشتن مشركان بعد از چهار ماه به خاطر پيمان شكني آنهاست كه مي فرمايد: كساني كه نزد مسجدالحرام با آنان پيمان بستيد تا زماني كه وفا دارند شما نيز وفاداري كنيد و پيمان شكني آنها بعد از صلح حديبيه ياري نمودن ديگر قبايل بر عليه مسلمانان بود.[۶] بنابر اين اسلام نه تنها خشونتي از خود نشان نمي دهد بلكه به وفاداران تضمين امنيت داده و به پيمان شكنان نيز چهار ماه فرصت داده تا جبران پيمان شكني خود را بكنند و اين دليلي آشكار بر صلح طلبي اسلام است و از منظر اسلام نبرد در مرحله آخر است كه راه هاي ديگر پيموده شود. آيه ۴ سوره محمد نيز كه مورد شبهه قرار گرفته مي رساند كه دستور قتل كفار براي اسلام است كه از طرف آنها مورد حمله قرار گرفته است نه اينكه اسلام بخواهد آنها را با زور مسلمان كند زيرا در آيه اول همين سوره مي خوانيم «آنها كه كافر شدند مردم را از راه خدا بازداشتند» بنابر اين اگر در آيه چهارم مي فرمايد: «هنگامي كه با كافران روبرو شديد گردنشان را بزنيد» به خاطر فتنه جوئي خودشان است، از سوي ديگر خود آيه مي گويد: هنگامي كه با آنها روبرو شديد و كار به نبرد كشيد چنانچه طبرسي اشاره دارد «لقيتم» يعني ملاقات در ميدان جنگ. بنابر اين كشتار كفار به خاطر كفرشان نيست بلكه به خاطر مزاحمت هايشان و جلوگيري از رواج اسلام و آماده جنگ با مسلمانان شدن است.[۷] در دنباله آيه نيز مي خوانيم اگر آنها را اسير كرديد منت گذاشته آزادشان كنيد يا در مقابل آزادي پولي از آنها بگيريد آيا اين خشونت است كه انسان بعد از پيروزي بر دشمنش او را آزاد سازد. در تفسير نمونه نيز مي خوانيم كلمه «لقاء» هر چند به معني هر نوع ملاقات است اما با توجه به كلمه «حرب» و« قتل در راه خدا» مشخص است كه مراد ملاقات و رودررويي در ميدان نبرد است و هيچ كس حمله بر دشمن و كشتار آن را در ميدان نبرد خشونت نمي داند بلكه اين نشانه اقتدار است و افرادي كه از اين آيه خشونت طلبي اسلام را دست آويز قرار مي دهند جز غرض ورزي و ضربه زدن به اسلام هدف ديگري ندارند.[۸] با توجه به اين آيات و ژرف نگري در قرآن كريم، مي توان عدم اجبار در دين را به عنوان يك اصل راهبردي و درخشان در سرلوحة نظام مترقي اسلام معرفي كرد چرا كه دين مقدس اسلام دين رحمت است و براي همين خداوند رحمان فرمود: اي پيامبر به جهت رحمتي كه خداوند بر تو كرد با آنان نرم گفتار شدي و اگر درشت گفتار و خشن بودي از دور تو پراكنده مي شدند.[۹] -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . بقره، ۲۵۶. [۲] . كهف، ۲۹. [۳] . بقره، ۱۹۱ـ۱۹۰. [۴] . علامه طباطبا ئي، الميزان، ج ۲، ص ۱۰۵، مترجم: محمد باقر موسوي همداني، قم، دفتر انتشارات اسلامي، ۱۳۶۳،ه ش، مكارم شيرازي، نمونه، ج۲، ص ۱۲، تهران، دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳، هـ . ش. [۵] . حسيني همداني، محمد، انوار درخشان در تفسير قرآن، ج ۷، ص ۵۱۴، تهران، كتابفروشي لطفي، ۱۳۸۰ ه، ق، مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، ج ۷، ص ۳۵۳،تهران ،دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳ ه، ش. [۶] . طبرسي، فضل ،مجمع البيان، ج ۳، ص ۶، بيروت، داراحياء التراب العربي، ۱۳۷۹ ه، ق. [۷] . همان، ج ۵، ص ۹۶. [۸] . مكارم شيرازي، ناصر، نمونه، ج ۲۱، ص ۲۹۸، تهران،دارالكتاب الاسلاميه، ۱۳۵۳، ه، ش. [۹] . آل عمران، ۱۵۹ . * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي تنگناهاي بيروني يا تناقضات قرآني؟! مقدمه سايت «سكولاريسم براي ايران»، يك سلسله شبهاتي تحت عنوان «تناقضات علمي قرآن» مطرح كرده كه با واقعيات قرآني تطابق ندارد. در اين مقال به چهار مورد از اين شبهات جواب داده شد و آن اين كه: رسالت قرآن شريف،گياه شناسي،زمين شناسي،كيهان شناسي و فيزيك و ژئوفيزيك نيست. رسالت قرآن، انسان سازي، هدايت و شفاي انسانها است.[۱] از اين جهت نبايد از علوم جديد و علوم بشري، انتظار داشت كه به تمام خبرهاي قرآني، چه مرئي و چه نامرئي دسترسي پيدا كند. علوم جديد در جهت كشف فيزيك و امور تجربي و حسي است نه امور نامرئي و غيبي، از اين روي، كشف ودست يافتن به شبهاب هايي كه همانند تير به سوي شياطين و جنيان پرتاب مي شوند و يا كشف و دست يافتن به ستون هاي نامرئي آسمان و يا ريشتر زلزلة قيامت، مشكل و يا ناممكن است. در مورد غروب و طلوع خورشيد هم بايد گفت: در قرآن شريف نيامده است كه خورشيد در بركه اي گل آلود غروب مي كند، بلكه در قرآن شريف،زبان حال و احساس ذوالقرنين را كه در هنگام غروب آفتاب، بر ساحل دريا نشسته بود و غروب خورشيد را در آب تماشا مي كرد، احساس كرد كه خورشيد دارد در بركه اي گل آلود غروب مي كند، نه آنكه واقعاً خورشيد در بركه اي گلآلود، غروب كرد، از اين جهت كژ انديشي عدّه اي كه خواستند با تكلف،حتي فرمول بمب اتم را از قرآن شريف به دست آورند، قابل قبول نيست و اين با مباني و منابع ديني هم خواني ندارد، همان طوري كه تنگ نظري و سنگ فكري نيز محكوم است؟[۲] ۱. جواب شبهة اول: در قرآن شريف آمده: خورشيد در بركه اي گل آلود غروب مي كند. علوم جديد چگونه مي تواند آن را اثبات كند؟ آيا به نظر نمي رسد علوم جديد در اين راستا در ضلالت مبين است؟ در عرصة تحقيق و پژوهش، به تكلف گويي تن داد و نه، به تكلف گويي دست زد، در مورد علوم قرآن نيز مسئله چنين است. آن چه در مورد آية مورد شبهه (كهف: ۱۸ / ۸۹ ـ ۹۰) ، قابل بيان است، اين است كه: اين دو آيه، در صدد بيان زبان حال يك فرد است آن هم در يك فضاي خاص، و قصه از اين قرار است كه: ذوالقرنين طي يك سفر،به نقطه اي از ساحل درياي اژه، نزديك شهر ازمير رسيد. در آن جا احساس كرد دريا، صورت چشمه اي به خود گرفته است و آب نيز از گل و لاي ساحل تيره رنگ به نظر مي رسد. به طور طبيعي، در حوالي غروب نيز، اگر كسي در ساحل به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس خواهد كرد كه خورشيد، چنان است كه انگار دارد در آب غروب مي كند. يعني در آب به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس مي كند كه خورشيد دارد در آب غروب مي كند. قرآن شريف از اين حالت، به زبان حال «وجدها تغرب في عين حمئة» تعبير مي كند. يعني به علت كرويت زمين، هر كس هنگام غروب، در ساحل دريا به تماشاي خورشيد بنشيند، احساس خواهد كرد كه خورشيد آرام آرام، در سينة دريا فرود مي آيد. همان طوري كه بيان شد، اين دو آيه در صدد بيان طلوع و غروب واقعي خورشيد نيستند. طلوع و غروب خورشيد، بحث تخصصي و كارشناسي خاص خود را طلب مي كند كه در جاي ديگر بايد دنبال شود. قرآن شريف در آيات ديگر به خورشيد و حركت هاي آن سوگند ياد مي كند و آن را از نشانه هاي الهي مي داند.[۳] خورشيد، ستاره اي است كه هر انساني مي تواند طلوع و غروب آن را هر روز شاهد باشد. انسان ها تا قرن ها فكر مي كردند كه خورشيد به دور زمين مي چرخد. هيئت پيچيدة بطليموس نيز بر همين اساس پايه گذاري شده بود كه زمين مركز جهان است. ولي عقيدة اخترشناسان (حتي كپلر، كوپرنيك و گاليله) بر آن بود كه خورشيد ثابت ايستاده است. اما در اعصار جديد روشن شد كه خورشيد داراي چندين حركت است. حركت وضعي، حركت انتقالي و… كه در اين مقال مجال بحث آن نيست.[۴] آن چه به اختصار قابل بيان است اين است كه: اولاً اين دو آيه، در صدد بيان طلوع و غروب واقعي خورشيد نيستند، و نمي خواهد بگويد: واقعاً قرص خورشيد، در بركه اي گل آلود، غروب كرد و خورشيد در باتلاق هاي آن گير كرد، تا به دنبال آن بحث شود كه آيا علوم جديد مي تواند آن را درك كند يا خير؛بلكه آيه در صدد بيان يك زبان حال، در يك فضا و زمان خاص است كه صرفاً‌بيان يك احساس است كه در يك زمان و حالت خاص به فرد خاص دست داده است. در ثاني بايد گفت: علوم جديد و علوم تجربي، علومي گام به گام است و هميشه با آزمون و خطا سروكار دارد كه در اين صورت علوم بشري و علوم جديد، در برابر علوم قرآني، همانند طفلي است كه راه رفتن گام به گام را تمرين مي كند و لذا اگر علوم جديد در اين راستا، «در ضلالت مبين» نباشد، خيلي در توسعه نيست و خيلي نمي تواند در قضاوت ها دست و دل بازي نمايد. هر چند ممكن است با گذشت زمان، بر بخشي از بطون ولايه هاي قرآني دست بايد…؟ از اين حيث با دقت در معاني آيات ذكر شده و با مرور بر معاني آيات قبل و بعد، مسئله بر همگان روشن خواهد بود كما اين كه خداوند شهرها و دلها را تسليم ذوالقرنين گردانيده بود[۵] و به وي روشن دلي عطا نموده بود. و به در علوم جديد، از شهاب باران شدن آسمان سخن مي گويند؛ قرآن شريف هم به شهاب هايي آسماني اشاره دارد كه جهت حفاظت از نعمت هاي آسماني و جلوگيري از استراق سمع، هم چون تيرهايي به سوي شياطين پرتاب مي شوند، آيا اين خبر قرآني، از نظر دانشمندان ستاره شناس قابل اثبات است؟ آن چه در اين راستا، به اختصار قابل بيان است اين است كه: قرآن شريف، در آيات فراوان به آفرينش ستارگان، از جمله به شهاب سنگ ها اشاره دارد، حتي به ستارگان نيز سوگند ياد مي كند. برخي از آيات كه به شهاب مبين و يا شهاب سنگ ها، اشاره دارند، عبارتند از: «ما در قرآن برج هايي قرار داديم؛ و آن را براي بينندگان آراستيم. و آن را از هر شيطان رانده شده اي حفظ كرديم؛ مگر آن كس كه «استراق سمع مي كند ( و دزدانه گوش فرا دهد) كه شهاب مبين او را تعقيب مي كند (و مي راند)».[۶] در جاي ديگر آمده است: «ما آسمان نزديك (= پايين) را با ستارگان آراستيم، تا آن را از هر شيطان خبيثي حفظ كنيم. آن ها نمي توانند به (سخنان) فرشتگان عالم بالا گوش فرا دهند، (و هرگاه چنين كنند) از هر سو مورد هدف قرار مي گيرند. آنها به شدت به عقب رانده مي شوند؛ و براي آنان مجازات دائم است. مگر آنها كه در لحظه اي كوتاه براي استراق سمع به آسمان نزديك شوند كه شهاب ثاقب آنها را تعقيب مي كند.»[۷] هم چنين در سورة جن آمده است: «و اين كه، آسمان را جستجو كرديم و همه را پر از محافظان قوي و تيرهاي شهاب يافتيم. و اين كه ما پيش از اين به استراق سمع در آسمان ها مي نشينيم، اما اكنون هر كس بخواهد استراق سمع كند، شهابي را در كمين خود مي يابد.»[۸] هم چنين آمده «ما آسمان پايين را با چراغ هاي فروزاني زينت بخشيديم و آنها (= شهاب ها) را تيرهايي براي شيطان قرار داديم، و براي آنها عذاب آتش فروزان فراهم ساختيم.»[۹] «سوگند به آسمان و كوبندة شب. و تو چه مي داني كوبندة‌شب چيست؟ همان ستارة درخشان و شكافندة تاريكي هاست.»[۱۰] با دقت در آيات فوق، به بخش عمدة سؤال جواب داده مي شود. آن چه در اين مقال مجال بيان آن است، اين است كه به نظرات صاحب نظران و مفسران پرداخته شود. نظر صاحب نظران و مفسران بزرگ هم در اين جهت گونه گون است. ۱. برخي از مفسران، همانند صاحب تفسير مجمع البيان، مسئله استراق سمع جنيان و شياطين و به دنبال آن نگهبانان و شهاب باران شدن آنها را امري حقيقي مي دانند ولي مي گويند: ادراك و اطلاع بيشتر آن را به آينده واگذار مي كنيم و هم اكنون مسئله چندان بر ما روشن نيست. ۲. عدّه اي ديگر مي گويند: آسمان، شياطين، جنيان، شهاب سنگ و ها و … همه امر واقعي و دست يافتني است و اين از ظاهر آيات به دست مي آيد. ۳. جمعي ديگر، از جمله علامه طباطبايي در الميزان و طنطاوي در تفسير الجواهر، تعبيرات آيات فوق را تشبيه و كنايه دانسته و آن را از باب بيان سمبوليك گرفته و آن را با بياني گونه گون بيان داشته اند. به عنوان مثال، آسمان را عالم ملكوت گرفته و بيشتر آن را به امور معنوي حمل كرده اند.[۱۱] به هر تقدير، هر چند به طور صريح و روشن نمي توان وراد قضاوت شد: چون علم بشري محدود و جهان هستي و موجودات در آن، اعم از مريي و نامريي، نامحدود، تا جايي كه در روايات متعدد وارد شده كه: «الف الف عالم»[۱۲] يعني هزاران عالم در جهان هستي وجود دارد و در تعبيرات قرآني و روايي به هفت آسمان[۱۳] و هفت زمين نيز اشاره شده است. به نظر مي رسد، در راستاي آيات فوق، نزديكترين و بهترين راه و روش، آن است كه ما به صراحت و متن آيات تمسك بجوييم و در عين حال پروندة آن را بر كشف، بر آيندگان باز بگذاريم. صراحت متن قرآن شريف اين است كه: ۱. مراد از آسمان، آسمان ظاهر است. ۲. مراد از شهاب،شهاب سنگ هاي مادي و واقعي است كه به سوي شياطين و جنيان پرتاب و مشتعل مي شوند.[۱۴] ۳. شياطين و جنيان موجودات ذي شعور و واقعي هستند كه وجود خارجي دارند، هر چند نامريي و پنهان هستند. ۴. استراق سمع از ناحية‌شياطين و جنيان يك امر واقعي و كار هر روزة آنهاست. ۵. محافظان و نگهبانان آسماني، همانند فرشتگان هم، موجودات ذي شعور و مجرد هستند و صراحت قرآن و روايات گواه اين نكته است. در روايات وارد شده كه: ابليس تا آسمان هفتم پيش مي رفت. وقتي حضرت عيسي متولد شد، سه طبقة‌آسمان به روي ابليس ملعون بسته شد و با تولد رسول اسلام، تمام آسمان هفت گانه به روي او بسته شد و به وسيلة ستاره ها تيرباران شد.[۱۵] بنابراين هيچ امر غير واقعي و غير حقيقي، رمان گونه و خيالي و اسطوره اي در قرآن شريف وارد نشده است، تمام امور قرآني، چه مريي و چه غير مريي و چه معنوي و چه مادي، واقعي، حقيقي است و وجود خارجي دارد. پس در واقعي بودن و حقيقي بودن اين نكات قرآني شكي نيست. اما در اين كه بشريت امروز هم مي تواند به همة علوم قرآني دست يابد يا خير؟بحثي ديگر. تازه اگر بشر با عقل و علم اندك خود،[۱۶] نتواند بر يك موجود نامريي و آسماني دست يابد، دليل بر عدم وجود و نبود نيست. چون طبق قاعدة عقلي و فلسفي، «عدم الوجدان لا يدل علي عدم الوجود» و همه چيز را بايد در «بقعة امكان» قرار داد.[۱۷] به گفتة مولانا: ديدة حسي زبون آفتاب ديدة رباني جو و بياب[۱۸] به عنوان مثال حضرت سليمان زبان حيوانات را مي خواند و باد و جنيان را در تسخير خود داشت.[۱۹] ديگران هم مي توانند جنيان را تسخير كنند و اگر نمي توانند بحث ديگري است.[۲۰] آن چه به طور خلاصه قابل بيان است اين است كه: ۱. هم شهاب سنگ هايي آسماني كه مورد نظر دانشمندان ستاره شناس است دست يافتني و واقعي است. ۲. هم شهاب سنگ هاي مورد نظر قرآن. چون علوم قرآني هم قابل حدس است و هم قابل حس و قابل باور. اما چه كساني مي توانند به آن دست يابند و چه زماني مي توان بر آن دست يافت،و يا اين كه با چه راهكاري مي توان آن را كشف كرد؟ بايد به گذشت زمان و اهل فن واگذار كرد. كما اين كه بسياري از علوم قرآني و علوم بشري با گذشت زمان رشد پيدا كرده اند. بلي اين بحث پرونده اش هم چنان باز است و لايه ها و بطون قرآن، سر جاي خود محفوظ، چون علوم بشري هم چون پول خرد است و تجارت با آن مشكل بايد منتظر زماني شد كه علم بشري بتواند به درك آن نايل آيد. ۳. كيهان شناسي چگونه مي تواند به ستون هاي نامريي آسمان دست يابد و از حفاظت آن به زمينيان خبر دهد؟ همان طوري كه بيان شد،علوم بشري، همانند كيهان شناسي، در برابر علوم قرآني، همانند پول خردي هستند كه تجارت با آن يا ناممكن و يا بسيار سخت است. «ذلك مبلغهم من العلم»[۲۱] كيهان شناسي بيشتر با حس و حدس، سروكار دارد. دسترسي بر امور نامريي، هم چون ستون هاي نامريي آسمان،براي كيهان شناسي يا ناممكن است و يا بسيار سخت است. قرآن شريف مي فرمايد: آسمان هم چون خيمه اي بر زمين سايه افكنده و مانند سقفي بنا شده است و اين بخش از آسمان با آسماني كه محل ريزش باران است فرق دارد. آسمان اول محل نظام كيهاني و اختران ثابت و سياري است كه در مدارهاي رياضي، نه طبيعي،سير مي كنند؛ ولي آسمان دوم همان جو متراكم بالاي زمين است كه جايگاه ابرهاست.[۲۲] در مورد زمين هم بايد گفت:قرارگاه بودن زمين،[۲۳] به معناي فراش و بستر ملايم براي زندگي است. و اين به معناي مقابل حركت نيست، كما اين كه فراش و مهار بودن آن با كرويت آن منافات ندارد. هم چنين كرويت زمين كه مطلب حسي و تجربي است با روش عقلي محض قابل نفي يا اثبات نيست. حركت زمين نيز همانند كرويت آن كه مطلبي حسي است، بايد با روش تجربي نفي يا اثبات شود نه از راه عقل محض، زيرا برهان عقلي درا مور جزيي خارجي راه ندارد….[۲۴] در مورد محفوظ بودن سقف آسمان، نيز نظرات گونه گون است. علامه طباطبايي مي فرمايد: يعني آسمان از شياطين و دست برد آنها محفوظ است.[۲۵] كما اين كه در جاي ديگر آمده است «و به راستي، ما در آسمان كاخ هايي (كاخ ها و ساختمان هاي بلند آسماني) قرار داديم و آنها را براي تماشاگران (زمين و آسمان) آراستيم. و (هم) آنها را از هر شيطان رانده شده اي محفوظ داشتيم.»[۲۶] هم چنين در مورد اين كه آيا مراد از آسمان و زمين، كل عالم مادي است يا خير؟ و اين كه مراد از آسمان و زمين، موجود مادي است يا شامل مجردات هم مي شود يا خير؟اختلاف نظر وجود دارد و در مورد آسمان مادي و معنوي، هر دو بحث هايي خاصي مطرح شده است كه در اين مقال، مجال بيان آن نيست.[۲۷] به هر تقدير، حفظ به معناي ابقاء و نگه داشتن از نابودي است. حفظ نظام كيهاني، به معناي نگه داشت آسمان و اجرام علوي از ريزش و سقوط و در نتيجه، هلاك اهل زمين و نابودي زمين. هم چنين، ستارگان در آسمان نگهبانان الهي هستند و در طرد شيطان نقش دارند، اما چه نقشي دارند براي ما چندان روشن نيست.[۲۸] برخي گفته اند: مراد از آسمان، جو زمين است و اين جو به گونه اي ساخته شده است كه مانع ريزش سنگ هاي آسماني به زمين مي گردد. به گونه اي كه از نظر علمي اثبات شده است كه هماره زمين از سوي آسمان سنگ باران مي شود، اما اين سنگ چون به جو مي رسند (به علت سرعت و اصطكاك) به گاز تبديل مي شوند، لذا جو زمين محفوظ ناميده شده است. ولي به نظر مي رسد منظور از آسمان در اين آيه، دست كم اين جو نيست. آسمان سقفي است كه بر اين جهان محسوس كشيده شده است و اين جو يا محفوظ از نابودي است و يا محفوظ از سقوط و ريزش.[۲۹] به هر حال، محفوظ بودن آسمان و آسمانيان، و محفوظ ماندن زمينيان از اجرام آسماني، يك امر بسيار مهمي است. اگر يكي از ستارگان به زمين بيفتد،چه اتفاقي مي افتد؟ اگر زمينيان احتمال بدهند، روزي يك از ستارگان به زمين فرو خواهد افتاد، چه خواهند كرد؟ اگر يك روز، نظم كيهاني به هم بريزد، چه اتفاقي رخ خواهد داد؟ و اگر…. حال، انسان ها، بدون هيچ اتفاقي دارند زير سقف آسمان زندگي مي كنند. زير يك سقف بسيار مطمئن و محفوظ سقف بسيار مستحكم، اما با ستون هاي بسيار ظريف و نامريي. انسان ها هنوز ريز بين نشده اند. هنوز دنبال ديدني ها و حيات مي چرخند، از اين جهت باور كردن يك امر نامريي براي آنها سخت است. به هر صورت بشريت دارد زير يك سقف محفوظ زندگي مي كند، و نام اين سقف را هر چه مي خواهيد بگذاريد، بگذاريد. اگر مي خواهيد بگوييد: آسمان جل، باز هم مانعي ندارد. سقف منزل را هم، آسمان آن گويند و مانعي ندارد كه به هر سقفي، آسمان گفته شود و شما زمين را منزل و آسمان را سقف محفوظ آن بدان.[۳۰] ۴. قرآن شريف از زلزله قيامت سخن به ميان آورده است، طوري كه سقف آسمان به واسطة لرزش سنگين آن فرو مي ريزد و پديده هاي هولناكي رخ مي دهد… آيا علم زلزله نگاري و ژئوفيزيك مي تواند بر اين گونه از علوم قرآني دست يابد و يا در مورد آن پيش گويي نمايد؟ به عنوان مثال آيا مي تواند «ريشتر» زلزلة قيامت را پيش بيني و اندازه گيري نمايد؟ آن چه در اين راستا قابل بيان است اين است كه: هم زلزلة قيامت، هم چون قيامت يك امر حتمي و واقعي است و هم رخ دادهاي در آن، يك امر حتمي و يقيني است. قرآن شريف مي فرمايد: «هنگامي كه زمين به لرزش ويژة (خداوندي) لرزانيده شود.»[۳۱] يعني زلزله مي آيد، چه زلزله اي. هم زلزله مي آيد و هم خيلي سهمگين و سنگين است. اما در اين كه: چه زماني زلزلة قيامت به وقوع مي پيوندد و از چه كم و كيفي برخوردار است و آيا مراكز زلزله نگاري و ژئوفيزيك، مي توانند از آن سخن به ميان آورند و يا در مورد آن، گمانه زني ها و پيش گويي هايي داشته باشند و يا در مورد «ريشتر» آن اندازه گيري و حسد و گماني داشته باشند؛ سخن گفتن بسيار سخت است و تا به حال هيچ فرد و يا مؤسسه اي از آن خبر نداده اند. وقتي مراكز زلزله نگاري و ژئوفيزيك در مورد زلزلة اين جهاني، حرفي براي گفتن ندارند، چگونه مي توانند از زلزله قيامت خبر بدهند؟! وقتي زلزله هفت «ريشتري»، در بخشي از پاكستان، صد هزار قرباني گرفت، فرو ريختن سقف آسمان، با زلزلة قيامت يك امر طبيعي و عادي است. بلي با رياضي و علوم تجربي، نمي توان بر آن دست يافت. بايد منتظر ماند تا زمان آن فرا رسد و خود گذشت زمان، آن را بيان خواهد كرد. هر چند باور داشتن آن آسان است و قرآن شريف و وقوع آن را يك امر حتمي و لاريب فيه مي داند. آنچه به طور خلاصه قابل بيان است اين است كه: ۱. قرآن شريف،كتاب انسان سازي، هدايت و شفا است نه كيهان شناسي و زمين شناسي و… ۲. بين علوم قرآني و آيات الهي تناقض وجود ندارد. ۳. علوم بشري هم بين آيات الهي نه تناقض مي بيند و نه تناقض علمي مي يابد. ۴. علوم بشري در برابر علوم قرآني، هم چون پول خرد است و تجارت كردن با آن مشكل است. ۵. وقتي علوم بشري نتواند به طور حسي بر علوم نامريي و يا مريي دست يابد، پروندة بحث را باز مي گذارد و آن را در بقعة امكان قرار مي دهد و نيافتن خود را دليل بر نبودن نمي يابد و از اين جهت خود را از تكلف گويي و يا تن دادن به تكلف نجات مي دهد. -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . مصباح يزدي، محمد تقي، «معارف قرآن»، ج ۱، ۲، قم: مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۳، ص ۲۲۵. [۲] . قرشي، سيد علي اكبر،«قاموس قرآن»، ج ۲، تهران: دارالكتب الاسلاميه، سوم، ۱۳۶۱، صص ۱۷۰ ـ ۱۷۲. [۳] . ياسين: ۳۶ / ۳۸ و ۴۰، رعد: ۱۳/ ۲. ابراهيم: ۱۴/ ۳۳. فاطر: ۳۵ / ۱۳. [۴] . رضايي اصفهاني،محمد علي، «پژوهشي در اعجاز علمي قرآن»، رشت: مبين، لوح، ۱۳۸۱، ص ۸۹. [۵] . قرائتي، محسن، «تفسير نور»، تهران: مركز نشر فرهنگي درس هايي از قرآن، روح، ۱۳۸۰، ص ۲۱۸. [۶] . حجر: ۱۵ / ۱۶ ـ ۱۸. [۷] . صافات: ۳۷ / ۶ ـ ۱۰. [۸] . جن: ۷۲ / ۸ ـ ۹. [۹] . ملك، ۶۷ / ۵. [۱۰] . ص، ۸۶ / ۱. [۱۱] . تفسير نمونه، ج ۱۱، تهران: دارالكتب الاسلاميه، چهاردم ۱۳۷۶، ص ۴۳ ـ ۵۱. [۱۲] . بحار، ج ۸، باب ۲۸، ص ۳۷۴. [۱۳] . اسري: ۱۷/ ۴۴. [۱۴] . قرائتي، محسن، تفسير نور، ج ۶، تهران، مركز فرهنگي درس هايي از قرآن، اول، ۱۳۷۸، ص ۲۸۰. [۱۵] . نورالثقلين، ج ۳، قم، دارالتفسير، اول، ۱۳۸۲، ص ۵. [۱۶] . نجم : ۵۳ / ۳۰. [۱۷] . شرح اشارات، ج ۳،ص ۴۱۸. [۱۸] . مثنوي معنوي، دفتر ۴،بيت ۵۹۵. [۱۹] . صاد: ۳۸ / ۳۶. [۲۰] . جاثيه: ۴۵ / ۱۳. [۲۱] . نجم: ۵۳ / ۳۰. [۲۲] . تفسير تسنيم، ج ۲،قم: اسري، اول، ۱۳۷۸، ص ۳۹۳. [۲۳] . نمل: ۲۷ / ۶۱. [۲۴] . تفسير تسنيم، همان. [۲۵] . الميزان، ج ۱۴،بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، بي تا، ص ۲۸۰. [۲۶] . حجر: ۱۵ / ۱۶ ـ ۱۷. [۲۷] . مصباح يزدي، محمد تقي، معارف قرآن، همان. [۲۸] . مصباح يزدي، محمد تقي،معارف قرآن، همان. [۲۹] . همان. [۳۰] . تفسير تسنيم. [۳۱] . زلزله: ۹۹ / ۱. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي آفرينش آسمان و زمين در قرآن قرآن به پاره اي از مسائل علمي، از جمله كيهان شناسي، اشاره اي گذرا دارد و شايد هيچ آيه اي، مستقيم يا مستقل به ذكر آفرينش جهان و كيفيت وجود آسمان و زمين نپرداخته باشد. هميشه در راستاي اثبات خداشناسي و عظمت قدرت او… بوده است. با وجود اين مسائلي علمي كه قرآن به آن نپرداخته است با دستاوردهاي بشر كنوني همخواني دارد و آيه اي از قرآن با تفسير درست آن با نظريه علمي قطعي مخالفتي ندارد. سايت «سكولاريسم براي ايران» يك سلسله شبهاتي درباره تناقضات قرآن مطرح نموده كه يكي از آنها اين است كه «بعضي از آيات، آفرينش آسمان را مقدم كرده و بعضي ديگر آفرينش زمين را. و نتيجه گرفته كه قرآن تناقض گويي كرده است. شبهه فوق داراي اشكالات عديده اي است كه در پاسخ لازم است ديدگاه قرآن را درباره خلقت جهان (آسمان و زمين) بررسي شود. قرآن كريم در دو آيه، به صورت گذرا و اجمالي، به مسئله ي آغاز جهان اشاره كرده است. آيه ي اول: (ثُمَّ اسْتَوي إِلي السَّماءِ وَهِي دُخانٌ…);[۱] سپس به آفرينش آسمان پرداخت، در حالي كه به صورت دود بود… . «دخان» در لغت به معناي چيزي است كه به دنبال شعله و لهيب آتش بر مي خيزد[۲] و «سماء» به معناي طرف بالاست[۳] كه در قرآن در معاني و مصاديق متعدي به كار رفته است، از جمله: جهت بالا،[۴] جوّ زمين[۵]، محل كرات بالا[۶]، آسمان معنوي[۷]و…[۸] واژه ي «استوي» در اصل به معناي اعتدال يا مساوات دو چيز با يكديگر است[۹] و هنگامي كه با «علي» متعدي مي شود، به معناي «استيلا و سلطه بر چيزي» است، مانند: (الرَّحْمـنُ عَلي العَرْشِ اسْتَوي);[۱۰] خداوند بر عرش استيلا دارد; و وقتي كه با «الي» متعدي مي شود به معناي قصد است، مانند آيه ي مورد بحث.[۱۱] آيه ي دوم: (أَوَ لَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمـواتِ وَالأَرضَ كانَتا رَتْقاً فَفَـتَقْناهُما وَ جَعَلْنا مِنَ الماءِ كُلَّ شَيء حَي أَفَلا يُـؤْمِنُونَ);[۱۲] آيا كساني كه كفر ورزيدند نديدند كه آسمان ها و زمين، هر دو به هم پيوسته بودند و ما آن دو را از هم جدا ساختيم و هر چيز زنده اي را از آب پديد آورديم؟ آيا (باز هم) ايمان نمي آورند؟ واژه ي «رتق»، به معناي «چيز به هم پيوسته» و «فتق» به معناي «جدا كردن دو چيز متصل به هم» است.[۱۳] از ظاهر اين دو آيه استفاده مي شود كه قبل از خلقت آسمان ها، توده اي از گازهاي گسترده و عظيم وجود داشته و زمين و آسمان به هم متصل و چسبيده بودند كه به قدرت خداوند از هم جدا شده اند. در تفسير نمونه در باره ي دخان (دود) آمده است: جمله ي «هي دخان…; آسمان ها در آغاز به صورت دود بود» نشان مي دهد كه آغاز آفرينش آسمان ها از توده هاي گازهاي گسترده و عظيمي بوده است و اين با آخرين تحقيقات علمي در مورد آغاز آفرينش كاملا هماهنگ است. هم اكنون نيز بسياري از ستارگان آسمان به صورت توده ي فشرده اي از گازها و دخان است.[۱۴] طبق تحقيقات دانشمندان، زمين در آغاز، توده ي واحدي بود كه بر اثر انفجارهاي پي در پي از هم شكافت و كهكشان ها و منظومه و كرات به وجود آمدند.[۱۵] از آيه ي «كانَ عَرْشُهُ عَلي الماءِ»[۱۶] نيز استفاده مي شود كه، «ماء» به معناي آب است; اما گاهي به شيء مايع نيز ماء گويند. در آغاز آفرينش، جهان هستي به صورت مواد مذابي بوده (يا گازهاي فوق العاده فشرده اي كه شكل مواد مذاب و مايع را داشته است) سپس در اين توده ي آب گونه، حركت هاي شديد و انفجارهاي عظيمي رخ داده است.[۱۷] مفسران درباره ي آيه ي ۳۰ سوره ي انبيا (رتق و فتق، پيوستگي و جدايي) سه احتمال را مطرح كرده اند: ۱. به هم پيوستگي آسمان ها و زمين، اشاره به آغاز خلقت است. كه طبق نظر دانشمندان، مجموعه ي اين جهان، توده ي واحد عظيمي از بخار سوزان بود كه بر اثر انفجارات درون و حركت، تدريجاً تجزبه شده و كواكب و ستاره ها، از جمله منظومه ي شمسي و كره ي زمين به وجود آمدند و هنوز هم جهان در حال گسترش است (برخي روايات اهل بيت(عليهم السلام)اشاره به اين تفسير دارند).[۱۸] ۲. منظور از پيوستگي، يك نواخت بودن مواد جهان است، يعني همه در هم فرو رفته بود و به صورت ماده ي واحدي خودنمايي مي كرد، اما با گذشت زمان، از هم جدا شدند و تركيبات جديد و انواع مختلف گياهان و موجودات ديگر در آسمان و زمين ظاهر شدند.[۱۹] ۳. منظور از به هم پيوستگي آسمان نباريدن باران در آغاز، و مقصود از به هم پيوستگي زمين، نروييدن گياهان در آن زمان است; اما خداوند هر دو را گشود، از آسمان باران نازل كرد و در زمين انواع گياهان را روياند.(بعضي از روايات نيز اشاره به همين احتمال دارند).[۲۰] جهان يك قطعه اي رها شده در فضا بود و سپس تحت تاثير جاذبه ي شيء عظيم اجرام سماوي ديگر قرار گرفت و تكه تكه شد و به صورت حلزوني در آمد و سپس اين اجزاي كوچك، كم كم، سيارات را به وجود آوردند.[۲۱] دكتر موريس بوكاي نيز مي نويسد: دانش به ما مي آموزد، چنانچه به عنوان مثال تكوين خورشيد و محصول فرعي آن يعني زمين را در نظر بگيريم، جريان امر، توسط تراكم سحابي نخستين و تفكيك آن رخ داده است. اين دقيقاً همان است كه قرآن به طريق كاملا صريح با ذكر ماجراهايي كه «دود» آسمان ابتدا يك نوع الصاق، سپس يك نوع انفكاك را به وجود آورد، بيان نموده است.[۲۲] نظريه هاي علمي درباره ي پيدايش جهان درباره ي پيدايش جهان، چند ديدگاه عمده در بين كيهان شناسان جديد وجود دارد كه عبارت اند از: ۱. انفجار بزرگ: اين نظريه در سال «۱۹۰۰ م» پيشنهاد شد و هم اكنون اكثر اخترشناسان آن را بهترين نظريه مي دانند طبق اين نظريه حدود ۲۰ بيليون سال پيش تمام مادّه و انرژي موجود در جهان در نقطه اي بسيار كوچك و فشرده متمركز بوده است، سپس اين نقطه ي كوچك منفجر شد.[۲۳] ۲. حالت پايدار: اين نظريه در سال «۱۹۴۰» توسط «فرد هديل» فيزيك دان انگليسي پيشنهاد شد. بنا بر اين نظريه، جهان نه تنها از نظر فضايي يك نواخت است، بلكه در طول زمان تغييرناپذير نيز هست. ستارگان و كهكشان ها ممكن است تغيير كنند، اما تصوير كلي جهان با تصوير هر زمان تفاوتي ندارد. ۳. جهان پلاسما: برخي اختر شناسان، خلقت جهان را با مدل «هانس الفون» دانشمند سوئدي مي بينند. طبق اين نظريه، ۹۹ درصد جهان قابل مشاهده (عمدتاً ستارگان) از پلاسما ساخته شده است. ۴. انفجارهاي كوچك: گروهي ديگر از اخترشناسان، نظريه ي حالت پايداري را، كه با رصدهاي اخترشناسي انطباق خوبي دارد، پيشنهاد مي كنند. طبق اين نظريه، جهان بدون آغاز و انجام است و ماده به طور پيوسته در خلال انفجارهاي كوچك خلق مي شود; هم چنين جهان به تدريج انبساط مي يابد و كهكشان ها شكل مي گيرند.[۲۴] پس ظاهر آيات قرآن درباره ي آغاز خلقت (كه از «دخان، دود» شروع شده است) تا حدود زيادي با نظريه ي علمي مشهور خلقت جهان (يعني انفجار بزرگ) همخواني و اشتراك هايي دارد; از طرف ديگر، با توجه به تعدد نظريه ها در مورد آغاز خلقت و عدم اثبات قطعي آن ها، هيچ يك از آنها را نمي توان به صورت قطعي به قرآن نسبت داد. سوره بقره آيه ۲۹ كه مي فرمايد: «او خدايي است كه همه آنچه (از نعمت ها) در زمين وجود دارد، براي شما آفريده سپس به آسمان پرداخت….» از ظاهر آيه بر مي آيد كه خلقت زمين اول بود، و بعد خلقت آسمان شروع شده است. (ما با توجه به وجود حرف «ثمَّ» در «ثم استوي الي السماء» كه در ادبيات عرب در همه جا به معناي ترتيب نمي آيد مي گوييم ثم در اينجا نيز به معناي تأخير زماني نيست بلكه مي تواند تأخير در بيان و ذكر حقايقي پشت سر هم بوده باشد. اما در سوره نازعات آيه ۳۰ مي فرمايد: «زمين را بعد از آن (آفرينش آسمان) گسترش داد «والارض بعد ذلك دحاها» واژه «دحو» به معني گستردن است. بعضي نيز آن را به معناي تكان دادن چيزي از محل اصليش تفسير كرده اند و چون اين معني لازم و ملزوم يكديگرند به يك ريشه باز مي گردد. به هر حال منظور از «دحو الارض، اين است كه در آغاز، تمام سطح زمين را آب هاي حاصل از باران هاي سيلابي فراگرفته بود. اين آب ها تدريجاً در گودال هاي زمين جاي گرفتند و خشكيها از زير آب سربرآوردند. حاصل سخن اينكه، اولاً در تفسير و تبيين يك آيه، لازم است آيات ديگر را بررسي و تحليل نمود به سبب اينكه بعضي از آيات، آيات ديگر را تفسير مي كنند; نمي توان از يك يا دو آيه نظريه نهايي قرآن را بدست آورد. ثانياً: از مجموع آياتي كه درباره خلقت آسمان و زمين نازل شده، اين نكته بدست آمده كه قبل از خلقت آسمان و زمين، توده اي از گازهاي گسترده و عظيم وجود داشت، و زمين و آسمان به هم متصل و چسبيده بودند و در اثر انفجارهاي پي در پي از هم شكافته و كهكشان و منظومه و كرات ديگر به وجود آمد و با نظريه مشهور علمي، يعني، انفجار بزرگ، همخواني دارد. و آيات ۲۹ سوره بقره و ۳۰ سوره نازعات با آنچه گفته شد با آيات ديگر درباره خلقت آسمان و زمين هيچ گونه تناقضي با هم ندارند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. سوره ي فصلت، آيه ي ۱۱. [۲]. ابن فارس، مقاييس اللغة، ابن منظور، لسان العرب، ماده ي «دخن». [۳]. لسان العرب، ذيل ماده ي «سمو». [۴]. سوره ي ابراهيم، آيه ي ۲۴. [۵]. سوره ي ِق، آيه ي ۹. [۶]. سوره ي فصّلت، آيه ي ۱۲. [۷]. سوره ي سجده، آيه ي ۶. [۸]. حسن مصطفوي، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ماده ي سمو و ناصر مكارم شيرازي، و همكاران، تفسير نمونه، ج ۱، ص ۱۶۵. [۹]. لسان العرب و مقاييس اللغه، ذيل ماده ي «سوي». [۱۰]. سوره ي طه، آيه ي ۵. [۱۱]. همان. [۱۲]. سوره ي انبياء، آيه ي ۳۰. [۱۳]. لسان العرب، ماده ي «رتق و فتق». [۱۴]. تفسير نمونه، ج ۲، ص ۲۲۸. [۱۵]. همان، ج ۵، ص ۱۵۱. [۱۶]. سوره ي هود، آيه ي ۷. [۱۷]. تفسير نمونه، ج ۹، ص ۲۶. [۱۸]. همان، ج ۲، ص ۲۲۸; الحويزي العروسي، تفسير نور الثقلين، ذيل آيه ي سي ام انبيا. [۱۹]. سيد محمد حسين طباطبايي، تفسير الميزان، ج ۱۴، ص ۲۷۸ـ ۲۷۹. [۲۰]. صافي، تفسير صافي، ج ۳، ص ۳۴۷. [۲۱]. احمد محمد سليمان، القرآن و العلم، ص ۵۳ ـ ۵۴. [۲۲]. موريس بوكاي، مقايسه اي ميان تورات، انجيل، قرآن و علم، ترجمه ي ذبيح الله دبير، ص ۱۸۹ ـ ۲۰۱. [۲۳]. ويليام هاوكينگ، تاريخچه زمان، ترجمه ي دادفرما، ص ۱۴۵ ـ ۱۴۹، به نقل از محمد علي رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ج ۱، ص ۹۴. [۲۴]. ر.ك: ري ويلار و ديگران، كيهان و راه كهكشان، ترجمه ي سيد محمد امين محمدي، ص ۳۴ـ ۵۰; و محمد علي رضايي اصفهاني، پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، ص ۹۴ ـ ۹۷. * وبوتو * نقد شبهات اينترنتي * 1 * 2 * 3 * 4 گفتمان دینی حضرت عباس (ع) ایثار جانبازی و جایگاهش در روز رستاخیز * وبوتو * بهمن ۲۵, ۱۴۰۲ * ۰ شخصيت بزرگ آن حضرت را نميتوان در چند صفحه خلاصه كرد بلكه دربارة شخصيت او كتاب هاي زيادي نوشته شده كه مي‌توانيد مراجعه كنيد در اينجا مختصراً شمه‌اي از فضايل را براي شما ذكر مي‌كنيم: تولد حضرت عباس ـ عليه السّلام ـ و برخي از صفات عباس بن علي متولد بين سالهاي ۲۴ ـ ۲۶، شهادت سال ۶۱ هـ . به هنگام شهادت ۳۴ سال داشتند. ـ القاب آن حضرت : ابالفضل و ابوالقربة و به خاطر زيبايي و جمالي كه داشت به «قمر بني‌هاشم» و ماه فرزندان هاشم مشهور و ملقب گرديد. ـ شمايل: ابوالفرج اصفهاني در مقاتل الطالبين گفته: عباس بن علي مردي خوش صورت و زيباروي بود، و چون سوار بر اسب ميشد پاهاي مباركش به زمين كشيده ميشد. و به او «قمر بني هاشم» مي‌گفتند، و پرچمدار لشكر حسين ـ عليه السّلام ـ در روز عاشورا بود. ـ وجه تسميه عباس ـ صاحب منتهي الارب ميگويد، عباس را بصيغه مبالغه گفتند براي شجاعت بي‌نظير و صولت آن حضرت و عباس به معناي شير بيشه هم هست از اين رو اكثر در ميدان او را به شير غضبناك تعبير كرده‌اند. ـ شمه‌اي از فضايل حضرت ابالفضل ـ عليه السّلام ـ : كسي كه واقعة جانگداز كربلاي سال ۶۱ هجري را مطالعه و يا داستان غم انگيز طفّ را خوانده يا شنيده باشد عظمت مقام و ايثار و شهامت و مردانگي و شجاعت و فضايل حضرت ابالفضل ـ عليه السّلام ـ را بخوبي در مي‌‌يابد. ادب و وفاداري او نسبت به برادرش امام حسين ـ عليه السّلام ـ آنجا كه چون امام حسين ـ عليه السّلام ـ ياران خود را بهترين و با فضيلت‌ترين و وفادارترين ياران مي‌خواند اين وصف در حقيقت زيبنده عباس ـ عليه السّلام ـ است. علاوه بر اين وقتي امام حسين ـ عليه السّلام ـ به ياران خود فرمود، به همة شما رخصت مي‌دهم كه برويد و همة شما آزاديد و بيعتي از من بر گردن شما نيست! حضرت عباس قبل از همه به اظهار وفاداري خود گفت: «لم نفعل ذلك لنبقي؟ لا أرانا الله ذلك أبداً» يعني، هرگز خدا آن روز را نياورد كه ما تو را به خاطر حيات دنيا رها كنيم اين چيزي نيست جزء بصيرت و آگاهي و شناخت امام زمان خود به معناي اتمّ كلمه. ايمان و جهاد آن حضرت از ديدگاه امام سجاد و امام صادق ـ عليهما السلام ـ: قال الصادق ـ عليه السّلام ـ : كان عمّنا العباس بن علي ـ عليه السّلام ـ نافذ البصيرة صلب الايمان جاهد مع ابيعبد الله و ابلا بلاء حسنا و مضي شهيداً. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: عموي ما عباس بن علي ـ عليه السّلام ـ بصيرتي نافذ و بينشي عظيم و ايماني استوار داشت، در محضر امام حسين ـ عليه السّلام ـ جهاد نمود و (در راه حضرتش) جانبازي و ايثاري تمام نمود و به شهادت رسيد. قال علي بن الحسين ـ عليه السّلام ـ : رحم الله العباس فلقد آثروا بلي و فدي أخاه بنفسه حتي قطعت يداه فأبدل الله عزوجل بهما جناحين يطير بهما مع الملائكة في الجنة كما جعل لجعفر بن أبي طالب ـ عليه السّلام ـ و إنّ للعباس عندالله عزوجل منزلة يغبطه بها جميع الشهداء يوم القيامة. امام سجاد ـ عليه السّلام ـ فرمودند: خداوند عباس را رحمت كند به تحقيق ايثار كرد و به بلا آزمايش شد و خودش را فداي برادرش (حسين ـ عليه السّلام ـ ) نمود تا اينكه دو دستش قطع شد. پس خداوند عزوجل دو بال بجاي دو دست به او داد كه با ملائكه پرواز ميكند در بهشت همانطور كه براي جعفر بن ابي طالب دو بال داده و به درستي براي عباس ـ عليه السّلام ـ نزد خداوند عزوجل منزلت و مقامي مي‌باشد كه تمام شهداء تا روز قيامت به آن غبطه مي‌خورند. اطاعت از ولي و امام خود: آن حضرت به حدي مطيع امام خويش بود كه بدون اذن او در شب عاشورا جواب دشمن را نمي‌داد عصر تاسوعا دستور جنگ از سوي عبيدالله به پسر سعد رسيد لشكر كوفه را به سوي حرم امام (ره) حركت داد تا با آنها بجنگد، در اينجا بود كه امام ـ عليه السّلام ـ به برادرش عباس فرمود اي برادر سوار شو و به نزد اينان برو و به آنها بگو شما را چه شده و چه مي‌خواهيد؟ و از سبب آمدن آنها بدين سو پرسش كن. وقتي شمر صدا زد و گفت پسران ام البنين كجايند براي آنها امان نامه آورده‌ام. حضرت پاسخ نداد تا اينكه امام فرمود برادر جوابش را بده. پس از اذن امام عباس به او خطاب كرد خدا بر امان تو و خودت لعنت كند… در منتخب التواريخ آمده است كه حاج محمد رضاي ارزي از مرثيه سرايان عرب و مداحان اهلبيت ـ عليهم السّلام ـ هنگامي كه خواست در شهادت قمر بني هاشم ـ عليه السّلام ـ از زبان امام حسين مرثيه‌اي بسرايد و اين مصرع را گفت: يوم ابوالفضل استجار به الهدي يعني روز عاشورا آن روزي بود كه امام هدايت، حضرت سيدالشهداء ـ عليه السّلام ـ به اباالفضل پناه برد. به فكر افتاد كه شايد اين قصيده درست نباشد و از آن صرف نظر كرد، چون شب شد، امام حسين ـ عليه السّلام ـ را بخواب ديد، امام ـ عليه السّلام ـ فرمود آنچه گفتي صحيح است و مصرع دوم را نيز خود حضرت فرمودند: والشمس من كدر العجاج لثامها يعني در آن روز خورشيد از تيرگي غبارش نقابي پيدا كرده بود. منزلت آن حضرت در پيشگاه امام زمان اين مقام مواسات ابوالفضل ـ عليه السّلام ـ با برادر بزرگوار خود در زيارت ناحية مقدسه هم آمده كه ميفرمايد: «السلام علي أبي الفضل العباس بن اميرالمؤمنين : المواسي أخاه بنفسه الآخذ لغده من أمسه، الفادي له، الواقي الساعي إليه…» يعني:« سلام بر ابي الفضل العباس فرزند امير مؤمنان، آنكه با جان خود نسبت به برادرش مواسات كرد، و از گذشته‌اش براي آينده توشه برگرفت، آنكه خود را فداي برادر كرد و جان خويش را سپر او قرار داده و به سوي او سعي و تلاش كافي نمود…» شهادت وقتي به سپاه دشمن حمله ور شد اشعاري حماسي مي‌خواند كه مضمونش اين بود: «از مرگ نمي‌ترسم آن گاه كه بانگ زد، تا هنگامي كه ميان مردان كارآزموده، افتاده و به خاك پوشيده شوم، جان من وقايه (محافظ) جان پاك مصطفي است. من عباس هستم با مشك مي‌آيم و روز نبرد از شرّ نمي‌ترسم. پس آنها را پراكنده ساخت، در اين وقت «زيد بن ورقاء» در پشت درخت خرمايي كمين كرد و حكيم بن طفيل او را كمك نمود و ضربة شمشيري بر دست راست حضرت عباس ـ عليه السّلام ـ فرود آورد. عباس شمشير به دست چپ گرفت و حمله كرد و اين رجز را مي‌خواند: والله إن قطعتم يميني إني احامي ابداً عن ديني و عن امام صادق اليقين نجل النبي الطاهر الأميني و پيوسته مي‌جنگيد تا اينكه بدنش سست شد، پس «حكيم بن طفيل» از پشت نخلي بر او درآمد و تيغ بر دست چپ آن حضرت ـ عليه السّلام ـ زد، در اين موقع عباس گفت: يا نفس لا تخشي من الكفار وابشري برحمة الجبار مع النبي السيد المختار قد قطعوا ببغيهم يساري فأصلهم يا ربّ حرّ النار «اي نفس! از كفار نترس، مژده باد تو را به رحمت و بهشت خداوند جبار، همراه با رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ آن سيد برگزيده، همانا اين قوم از روي ستم دست چپ مرا جدا ساختند، اي پروردگار! آنان را به گرمي آتش بسوزان. (زندگاني ابالفضل العباس ـ عليه السّلام ـ سراسر درس سعادت و خوشبختي مي‌باشد و بر ماست كه پند بگيريم از تمامي شئونات اين بزرگوار، از علم و حلم، از ادب و وقار و از همه مهمتر تسليم در برابر امام زمان خود، كه وفاداري را تا ابد معنا ميكند.) از مطالب محدود در منابع تاريخي كه در مورد حضرت عباس ـ عليه السلام ـ سخن به ميان آمده به يك مطلب مشترك بر مي‌خوريم و آن اينكه حضرت عباس داراي همسري بوده‌اند به نام لبابه و دو فرزند بنامهاي عبيدالله و فضل كه نسل آن حضرت با عبيدالله ادامه پيدا ميكند. در جائي ديگر آمده است كه لبابه همسر وي بوده و مادرش ام حكيم نام داشته است. نيز در جايي ديگر پس از ذكر لبابه و دو فرزندش به نام سه فرزند ديگر بر مي‌خوريم به نامهاي حسن، قاسم و دختري كه نام برده نشده است. ازاینروی مسلما حضرت عباس (ع) دارای فرزند بوده ونسل آن حضرت درمیان سادات وجود دارد ؛ از جمله نوادگانش امام زاده ابراهیم در شهر زنجان می باشد که کرامات زیادی از مرقد نو ورانیش امام سجاد(ع) وقتی عبیدالله فرزند حضرت عباس را دید، درباره منزلت عموی بزرگوارش فرمود: «عباس(ع) در پیشگاه خداى تبارک و تعالى از مقام و جایگاهى برخوردار است که همه شهدا در روز قیامت به مقامش رشک مىبرند». جایگاه حضرت عباس(ع) در روز رستاخیز عباس بن علی برای امام حسین چونان حمزه سیدالشهدا برای پیامبر(ص)بود حضرت عباس ابن علی ابن ابیطالب(ع) در چهارم شعبان سال ۲۶ هجری در مدینه طیبه به دنیا آمد و در سن سی و پنج سالگی در کربلا به شهادت رسید. حضرت ابوالفضل(ع) با لبابه دختر عبدالله ابن عبدالمطلب ازدواج کرده و ثمره ازدواج آنها دو فرزند یکی فضل و دیگری عبیدالله بود و نسل آن حضرت از طریق عبیدالله ادامه یافته است. امام سجاد(ع) وقتی عبیدالله فرزند حضرت عباس را دید، درباره منزلت عموی بزرگوارش فرمود: «….به رسول خدا(ص) روزى دشوارتر از روز احد وارد نشد که در آن عمویش حضرت حمزة بن عبد المطلب شیر خدا و رسول او به شهادت رسید و پس از آن، روز موته که پسر عمویش جعفر بن ابیطالب، شربت شهادت نوشید…»، سپس امام سجاد(ع) فرمود: خداوند عمویم عباس(ع) را مشمول رحمت خویش گرداند؛ او از خود ایثار و از خودگذشتگى نشان داد و از عهده امتحان الهى بر آمد؛ جان خود را فداى برادر کرد تا آنجا که دستهاى مبارکش از پیکر جدا شد، خداى عزوجل عوض دستها به او دو بال عنایت فرمود که به وسیله آنها به همراه فرشتگان در بهشت پرواز مىکند، چنان که به جعفر بن ابیطالب نیز دو بال عطا فرمود، عباس(ع) در پیشگاه خداى تبارک و تعالى از مقام و جایگاهى برخوردار است که همه شهدا در روز قیامت به مقامش غبطه مىبرند». آیا عاشورا معلول عشقی یزید به ارینب بود که با امام حسین(ع) درافتاد؟! * وبوتو * بهمن ۲۵, ۱۴۰۲ * ۰ محمد (ص) آخرین سفیر هدایت وتوحید * وبوتو * بهمن ۲۰, ۱۴۰۲ * ۰ عید مبعث در کلام اهل بیت(ع) وبزرگان * وبوتو * بهمن ۲۰, ۱۴۰۲ * ۰ پربازدیدترین محصولات هیچ داده ای یافت نشد هیچ داده ای یافت نشد بازدیدکنندگان سایت ۰ سؤالات مطرح شده ۰ کارشناسان پاسخگو ۰ کلیپ‌های تولیدی ۰ نرم‌افزارهای تولیدی ۰ پرسش‌های ویژه مطلب روز تصریح رسول الله به امامت امیر مومنان پس از خود برخی شبهه می نمایند که پیامبر (ص) هرگز به امامت وجانشینی علی (ع) تصریح نکرد و آنچه شیعه می گوید سندیت معتبر ندارد. دقت در زندگى پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله – از روزى كه مأمور شد شريعت خود را به بستگان نزديك و سپس به كل مردم اعلام كند، تا لحظه رحلت آن حضرت – اين مطلب را قطعى مىسازد كه آن حضرت بر امامت علىعليه السلام بعد از خود كراراً تصريح كرده است. در زمان حیات خود ودر آغاز دعوت وشروع نبوت جانشینی علی را تا آخرین روزهای حیات خود برای مردم بیان نموده اند واین از جانب خداوند بود ویکی از ماموریتهای حضرت در کنار دعوت به اسلام معرفی جانشینی علی (ع) بوده است. در اين جا به نمونههايى از روايات وارده درباره امامت علىعليه السلام از زبان پيامبرصلى الله عليه وآله اشاره مىكنيم: 1-حديث يوم الدار: پس از گذشت سه سال از آغاز بعثت، خداى متعال پيامبر را مأمور ساخت كه دعوت خود را آشكار سازد. و آيه وَ اَنذِر عَشيرتَكَ الأقرَبينَ (شعراء – ۲۴۱) در اين مورد نازل شد. پيامبرصلى الله عليه وآله سران بنى هاشم را جمع كرد و فرمود: من خير دنيا و آخرت را براى شما آورده‌ام. خداوند به من امر كرده است كه شما را به آن دعوت كنم. كدام يك از شما مرا در نشر اين آيين يارى مىكند تا برادر و وصى و جانشين من در ميان شما باشد؟ حضرت سه مرتبه اين سخن را تكرار نمود و در هر سه بار تنها علىعليه السلام آمادگى خود را اعلان كرد. در اين موقع پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: "انَّ هذا أخى وَ وَصيّى وَ خليفتى فيكُم»1 2-حديث منزلت: رسول گرامى اسلام فرمود: «يا على أنت منّى بمنزله هارون من موسى إلاّ أنّه لا نبىّ بعدى»(2) اى على مقام تو نسبت به من به منزله مقام هارون به موسى است الاّ اين كه بعد از من پيامبرى نيست. 3-رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «..علىٌّ هو الإمام و الحجّة بعدى» علىعليه السلام امام و حجت بعد از من است. ۳ 4-حديثى نقل شده كه مردى پيش رسول خداصلى الله عليه وآله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا آيا درست است كه على مىگويد: خدا او را به رهبرى خلق امر نموده است؟ حضرت فرمود: على اميرالمؤمنين است ولايت او از جانب خداست… همانا على خليفه خدا و حجت او است، او امام مسلمين است. «اِنَّ عَليّاً خَليفَةُ اللّهِ وَ حُجَّةُ اللّهِ وَ اِنَّهُ اِمَامُ الْمُسْلِمينَ…» 4 5-رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «يا على أنت اميرالمؤمنين و امام المتّقين، يا على أنت سيّد الوصيّين و وارث علم النبيّين… يا على أنت… خليفة المرسلين، يا على انت مولى المؤمنين، يا على أنت الحجّة على النّاس أجمعين…» 5 اى على جان، تو اميرالمؤمنين امام متقين هستى، اى على تو سيّد وصيين و وارث علم پيامبرانى، اى على تو خليفه انبياء، مولاى مؤمنينى، اى على تو حجّت خدا بر تمام مردمى. ۶-حديث غدير: اين حديث از احاديث متواتر است و راويان حديث، از صحابه و تابعين و محدثان اسلامى، آن را، در هر قرنى به صورت متواتر نقل كرده‌اند. طبق تحقيق محققين، ۱۱۰ نفر از صحابه، ۸۹ تن از تابعين، و ۳۵۰۰ نفر از علما و محدثان اسلامى حديث غدير را نقل كرده‌اند، با اين تواتر، در اصالت و اعتبار اين حديث جاى هيچ ترديدى وجود ندارد. علما به طور مستقل درباره حديث غدير كتابهايى نوشتهاند جامعترين آن، كتاب شريف الغدير – تأليف علامه عبدالحسين امينى – مىباشد. ۶ فرازهايى از حديث شريف غدير: رسول خداصلى الله عليه وآله در روز غدير خم فرمود: الف – نيست خدايى جز او – زيرا خداوند به من اعلام فرموده كه اگر آنچه در حقّ على بر من نازل نموده ابلاغ نكنم رسالت او را نرساندهام، و براى من حفظ از شرّ مردم را ضمانت نموده است و خدا كفايت كننده و كريم است. خداوند به من چنين وحى كرده است: (بسم اللّه الرحمن الرحيم)اى پيامبر، ابلاغ كن آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده – درباره علىّ، يعنى خلافت علىّ بن ابى طالب – و اگر انجام ندهى رسالت او را نرساندهاى، و خداوند تو را از مردم حفظ مىكند. ۷ اى مردم! من در رساندن آنچه خداوند بر من نازل كرده كوتاهى نكردهام و من سبب نزول اين آيه را براى شما بيان مىكنم: جبرئيل سه مرتبه بر من نازل شد و از طرف خداوندِ سلام پروردگارم – كه او سلام است – مرا مأمور كرد كه در اين محلّ اجتماع بپاخيزم و بر هر سفيد و سياهى اعلام كنم كه: "أَنَّ عَلِىَّ بْنِ أبى طالب أَخى وَ وَصِّيىِّ وَ خَليْفَتى عَلى اُمَّتى وَ الإِمامُ مِن بَعْدِى»«على بن ابى طالب برادرِ من و وصىّ من و جانشين من بر امّتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسى است جز اين كه پيامبرى بعد از من نيست. و او صاحب اختيار شما بعد از خدا و رسولش است» و خداوند در اين مورد آيهاى از كتابش بر من نازل كرده است: «صاحب اختيار شما خدا و رسولش هستند و كسانى كه ايمان آورده و نماز را بپا مىدارند و در حال ركوع زكات مىدهند»(8) و علىّ بن ابى طالب است كه نماز را بپا داشته و در حال ركوع زكات و در هر حال خداوند عزوجل را قصد مىكند. ۹ ب – اى مردم! از او )علىعليه السلام( بسوى ديگر گمراه نشويد، و از او روى بر مگردانيد و از ولايت او سرباز نزنيد. اوست كه به حق هدايت نموده و به آن عمل مىكند، و باطل را ابطال نموده و از آن نهى مىنمايد، و در راه خدا سرزنش ملامت كنندهاى او را مانع نمىشود. اى مردم! او را فضيلت دهيد كه خدا او را فضيلت داده است، و او را قبول كنيد كه خداوند او را منصوب نموده است. «مَعاشِرَ النَّاس! اِنَّهُ اِمامٌ مِنَ اللّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللّهُ عَلى أَحَدٍ اَنْكَرَ وِلايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُ» اى مردم! او از طرف خداوند امام است و هر كس ولايت او را انكار كند خداوند هرگز توبهاش را نمىپذيرد و او را نمىبخشد. حتمى است بر خداوند كه با كسى كه با او مخالفت نمايد چنين كند و او را به عذابى شديد تا ابديّت و تا آخر روزگار معذّب نمايد. پس بپرهيزيد از اين كه با او مخالفت كنيد و گرفتار آتشى شويد كه آتشگيره آن مردم و سنگها هستند و به براى كافران آماده شده است۱۰ ج – «أَلا إِنَّ جَبْرَئيِلَ خَبَّرَنِى عَنِ اللّهِ تَعالى بِذلِكَ وَ يَقُولُ "مَن عادى عَلِيَّاً وَ لَمْ يَتَوَلَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَتى» بدانيد كه جبرئيل از جانب خداوند اين خبر را براى من آورده است و مىگويد: "هر كس با على دشمنى كند و ولايت او را نپذيرد لعنت و غضب من بر او باد." د – «مَعاشِرَ النَّاسِ… مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَولاهُ، وَ هُوَ عَلِىُّ بْنُ اَبي طالِبٍ اَخي وَ وَصِيّى وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ اَنْزَلَها عَلَىَّ» اى مردم هر كس من صاحب اختيار اويم اين على صاحب اختيار اوست و او على بن ابى طالب برادر و جانشين من است و ولايت او از جانب خداوند )عزوجل( است كه بر من نازل شده است. ه «أَلا وَ قَد بَلَّغْتُ، أَلا وَ قَد اَسْمَعتُ، أَلا وَ قَدْ اَوْ ضَحْتُ، أَلا وَ اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ قالَ وَ اَنَا قُلْتُ عَنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، أَلا اِنَّهُ لا اَميرَ الْمُؤمِنينَ غَيْرَ اَخي هذا» بدانيد من پيام خدا را رساندم، و وظيفه خود را ادا كردم، بدانيد كه من شنوانيدم، بدانيد كه من )مسأله ولايت و امامت را( توضيح دادم و روشن نمودم، بدانيد كه خداوند فرموده است و من از جانب خداوند عزّوجلّ مىگويم، بدانيد كه اميرالمؤمنين جز اين برادرم على نيست، و «مَعاشِرَ النّاسِ! هذا عَلِىٌّ اَخِى، وَ وَصِيّى وَ واعِى عِلْمِى، وَ خَليِفَتى فِى اُمَّتى….اِنَّهُ خَلِفَةُ رَسُولِ اللّهِ وَ اَميرُالمُؤمِنينَ، وَ الاِمامُ الْهادِى مِنَ اللّهِ…» اى مردم! اين على برادر من، وصىّ من، جامع علم من و جانشين امّتم است…. او خليفه رسول خدا، اميرالمؤمنين و امام هدايت كننده از طرف خداوند است. پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در خطبه غدير خم نه تنها به امامت علىصلى الله عليه وآله تصريح نموده است )چنان كه در فرازهاى بالا ملاحظه نموديد( بلكه امامت و جانشينى يازده امام ديگر از فرزندان امام علىصلى الله عليه وآله را نيز با صراحت كامل بيان نموده و توضيح داده است. در ذيل به نمونههاى آن اشاره مىكنيم: الف – »اى مردم، على و پاكان از فرزندانم از نسل او ثقل اصغرند و قرآن ثقل اكبر است، هر يك از اين دو از ديگرى خبر مىدهد و با آن موافق است. آنها از يكديگر جدا نمىشوند تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند. بدانيد كه آنان امينهاى خداوند بين مردم و حاكمان او در زمين هستند»11 «اى مردم! خداوند دين شما را با امامت او كامل نمود، پس هر كس اقتدا نكند به او و به كسانى كه جانشين او از فرزندان من و از نسل او هستند تا روز قيامت و روز رفتن به پيشگاه خداوند، چنين كسانى اعمالشان در دنيا و آخرت از بين رفته و در آتش دائمى خواهند بود، عذاب از آنان تخفيف نمىيابد و به آنان مهلت داده نمىشود».12 ج – «اى مردم من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به تبعيت از او نموده و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان ولايتند، به حق هدايت مىكنند، و به يارى حق به عدالت رفتار مىكنند»13 د – «اى مردم! بدانيد كه من پيامبرم و على امام و وصىّ بعد از من است، و امامان بعد از او فرزند او هستند، بدانيد كه من پدر آنانم و آنها از صلب على به وجود مىآيند»14 ه – «بدانيد كه آخرين امامان مهدى قائم از ماست، اوست غالب بر اديان، اوست انتقام گيرنده از ظالمين… اوست وارث هر علمى، و محيط بر هر فهمى… اوست كه به عنوان حجت باقى مىماند و بعد از او حجتى نيست، هيچ حقى نيست مگر همراه او، و هيچ نورى نيست مگر در نزد او، اوست ولى خدا در زمين و حكم كننده بين خلقش و امين او بر نهان و آشكارش»15 اينها فرازهايى از خطبه غدير بود كه پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در ضمن آن امام علىعليه السلام و يازده نفر از اولاد او را به عنوان امام و خليفه خدا بر زمين معرفى نمود و در پايان مردم را به بيعت دعوت نموده و فرمودند: »اى مردم شما بيش از آن هستيد كه با يك دست و در يك زمان با من دست دهيد، پروردگارم مرا مأمور كرده است كه از زبان شما اقرار بگيرم و درباره آن چه كه منعقد نمودم براى على اميرالمؤمنين و امامانى كه بعد از او مىآيند و از نسل من و اويند چنان كه به شما فهماندم كه از فرزندان من از صلب اويند. پس همگى چنين بگوييد: ما شنيديم و اطاعت مىكنيم و راضى هستيم و سر تسليم فرود مىآوريم و درباره آن چه از جانب پروردگار ما و خودت بر ما رساندى، درباره امر امامت امامان، و امامت على اميرالمؤمنين و امامانى كه از صلب او به دنيا مىآيند به اين مطلب با قلبهايمان و با جانمان و با زبانمان و با دستمان با تو بيعت مىكنيم و بر اين عقيده زندهايم و با آن مىميريم و با آن محشور مىشويم. تغيير نخواهيم داد و تبديل نمىكنيم و شك نمىكنيم و انكار نمىكنيم و ترديد به دل راه نمىدهيم و از اين قول بر نمىگرديم و پيمان را نمىشكنيم.« اى مردم آن چه به شما گفتم بگوييد و بر على به عنوان اميرالمؤمنين سلام كنيد… » 16 چنان كه ملاحظه مىكنيد پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در خاتمه خطبه از تمام مردم با جملاتى كه خود بيان فرمودند اقرار و بيعت گرفتند و آن چنان اين جملات صراحت و تأكيد دارد كه از هرگونه توضيح و تفسير بىنياز است. آيا با اين توضيحات و بيانات باز مىتوان گفت: پيامبرصلى الله عليه وآله با صراحت امام علىعليه السلام و امامان ديگر از فرزندان او را به عنوان امام بعد از خود معرفى نكرد؟!! آيا اين افتراء و دروغ بستن به پيامبر عظيم الشأن اسلام نيست كه ما با اين همه صراحت بگوييم پيامبرصلى الله عليه وآله صراحتاً امام علىعليه السلام را امام بعد از خود معرفى نكرده است؟!! پی نوشتها ۱- مسند أحمد بن حنبل، ج ۱، ص ۱۵۹. تاريخ طبرى، ج ۲، ص ۴۰۶. تفسير طبرى، ج ۱۹، ص ۷۴ و ۷۵. ۲-صحيح بخارى، ج ۶، ص ۳ در باب غزوه تبوك. صحيح مسلم، ج ۷، ص ۱۲۰ باب فضائل علىعليه السلام. سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۵، باب فضائل أصحاب النبىعليه السلام. مسند ابن حنبل، ج ۱، ص ۱۷۳. سيره ابن هشام، ج ۴، ص ۱۶۳. غزوه تبوك. ۳-عوالم العلوم بحرانى، ج ۳/۱۵، ص ۲۱۹. ۴-الامالى شيخ الصدوق، ص ۱۹۴. ۵-بحارالانوار، علامه مجلسىرحمه الله )چاپ ايران، تهران( ج ۲۷، ص ۱۹۹. ۶- منشور عقايد اماميه، ص ۱۶۰. ۷-مائده: ۶۷. مائده: ۵۵. ۹- لا إِله إِلاّ هُوَ – لاَِنَّهُ قَدْ أَعْلَمَنِى أَنِّى إِنْ لَمْ اُبَلِّغْ مَا أَنْزَلَ إِلَىَّ فى حَقِّ عَلِىٍّ فَما بَلَّغْتُ رِسالَتَهُ، فَقَدْ ضَمِنَ لِى )تَبارَكَ وَ تعالى( الْعِصْمَةَ مِنَ النّاسِ وَ هُوَ اللّهُ الْكافِى الكْكَرِيمُ، فَأَوْحى إِلَىَّ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ، بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ فِى عَلِىٍّ، "يَعنى فِى الْخِلافَةِ لِعَلٍّ بنِ أَبِى طالبٍ" وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ. مَعاشِرَ النّاسِ! ما قَصَّرْتُ فِى تَبْلِيْغِ ما اَنْزَلَ اللّهُ تَعالى إِلَىَّ، وَ أَنَا اُبَيِّنُ لَكُمْ سَبَبَ هَذَا الآيَةِ. إِنَّ جَبْرَئيلَعليه السلام هَبَطَ إِلَىَّ مِرارَاً ثَلاثَاً يَأْمُرُنى عَنِ السَّلامُ رَبِّى وَ هُوَ السَّلامُ أَنْ أَقُومَ فِى هذَ الْمَشهَدِ، فَاُعْلِمَ كُلَّ اَبْيَضٍ وَ أَسْوَدٍ أَنَّ عَلِىَّ بْنِ أَبِى طالِبٍ، أَخِى وَ وَصِّيىِّ وَ خَلْيفَتى عَلى اُمَّتى وَ الإِمامُ مِنْ بَعْدِى، الَّذِى مَحَلُّهُ مِنِّى مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسى، إِلاّ أَنَّهُ لا نَبِىَّ بَعْدِى، وَ هُوَ وَلِيُّكُمْ بَعْدَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللّهُ تَبارَكَ تَعالى عَلَىَّ بِذلِكَ آيَةً مِنْ كِتابِهِ: اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكوةَ وَ هُمْ راكِعُونَ )مائده: ۵۵ وَ عَلِىُّ ابْنِ أَبِى طالِبٍ أَلَّذى أَقامَ الصَّلوةَ وَ آتَى الزَّكوةَ وَ هُوَ راكِعٌ يُريدُ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فِى كُلِّ حالٍ. ۱۰- مَعاشِرَ النّاسِ! لا تَضِلُّوا عَنْهُ وَ لا تَنْفِرُوا مِنْهُ، وَ لا تَسْتَنْكِفُوا مِنْ وِلايَتِهِ، فَهُوَ الَّذِي يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَ يَعْمَلُ بِهِ، وَ يُزْهِقُ الْباطِلَ وَ يَنْهى عَنْهُ، وَ لا تَأْخُذُهُ فِي اللّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ. مَعاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ اللّهُ، وَاقبَلْوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ اللّهَ. مَعاشِرَ النّاسِ! إِنَّهُ إِمامٌ مِنَ اللّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللّهُ عَلى أَحَدٍ اَنْكَرَ وِلايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُ، حَتماً عَلَى اللّهِ أَنْ يَفْعَلَ ذلِك مِمَّن خالفَف أَمْرَهُ فِيهِ، وَ أَنْ يُعَذِّبَهُ عَذاباً نُكْراً، اَبَدَ اَلآبادِ وَ دَهَرَ الدُّهُورِ. فَاحْذَرُوا أَنْ تُخالِفُوهُ فَتَصْلُوا ناراً وَقودُها النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ اُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ. ۱۱-مَعاشِرَ النَّاسِ! اِنَّ عَلِيَّاً وَ الطَّيِبينَ مِنْ وُلْدي مِنْ صُلْبِهِ هُمُ الثَّقْلُ الْاَصْغَرُ، وَ الْقُرانُ هُوَ الثَّقْلُ الأَكْبَرُ، فَكُلُّ واحِدٍ مِنْهُما مُنْبِىءُ عَنْ صاحِبِهِ، وَ مُوافِقٌ لَهُ، لَنْ يَفْتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَىَّ الْحَوْضَ. أَلا اِنَّهُمْ أُمَناءُ اللّهِ فِي خَلْقِهِ وَ حُكّامُهُ فِي أَرْضِهِ(، اشاره به حديث "انّى تارك فيكم الثقلين كتاب اللّه و عترتى" است. ۱۲- مَعاشِرَ النّاس! اِنَّما اَكْمَلَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ دينَكُمْ بِاِمامَتِهِ فَمَنْ لَمْ يَاْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ يقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اِلى يَومِْ القِيامَةِ، وَ الْعَرْضِ عَلَى اللّه عَزَّوَجَلَّ، فَاولئكَ الَّذينَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ، وَ فِى النّارِ هُمْ خالِدُونَ، لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَروُن(، اشاره به امامت ائمه معصومينعليهم السلام از فرزندان امام علىعليه السلام است. ۱۳- مَعاشِرَ النّاسِ اَنَا صِراطُ اللّهِ المُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتَّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعدِى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ )الْهُدى( يَهْدُونَ اِلَى الحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ( ۱۴-مَعاشِرَ النّاسِ أَلا وَ إِنِّى رَسُولٌ وَ عَلِىٌّ الإِمامُ وَ الْوَصِىُّ مِنْ بَعْدِى وَ الْاَئِمَةُ مِنْ وُلْدُهُ أَلا وَ اِنِّى والِدُهُمْ وَ هُمْ يَخْرُجُونَ مِنْ صُلْبِهِ( ۱۵- أَلا اِنَّ خاتَمَ الْاَئِمَةِ مِنَّا الْقائِمَ الْمَهدِىَّ )صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِ( اَلا اِنَّهُ الظّاهِرُ عَلَى الدِّينِ، اَلا اِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظّالِمِينَ… اَلا اِنَّهُ وارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الُْمحيطُ بِكُلِّ فَهْمٍ… أَلا اِنَّهُ الْباقِى حُجَّةً وَ لا حُجَّةَ بَعْدَهُ، وَ لا حَقَّ اِلاّ مَعَهُ وَ لا نُورَ اِلاّ عِنْدَهُ… أَلا وَ اِنَّهُ وَلِىُّ اللّهِ في اَرْضِهِ، وَ حَكَمُهُ فِى خَلقِهِ وَ اَمينُهُ فِى سَرِّهِ وَ عَلانِيَّتِهِ…( ۱۶-منابع كامل حديث غدير قبلا بيان شد. * وبوتو * بهمن ۴, ۱۴۰۲ * ۰ ویژه نامه اربعین زیارت قبور امامان نوعی بت‌پرستی و رفتن به بتخانه است موضوع عام: زیارت موضوع خاص: فلسفه زیارت ايرادگرشبهه: شکوه بختیاری منبع شبهه: سایت فضول محله: http://www.fozoolemahaleh.com/ هدف‌های احتمالی: اعتبارزدایی از زیارت و زیارتگاه، تضعیف باروها و انگیزهای مذهبی شیعیان متن شبهه: ۱. چگونه می‌توان به ضریح امامانی متوسل شد که خود توانایی نجات نزدیک‌ترین افراد خانواده خود را نیز نداشته‌اند و بیش‌ترشان به طرز فجیعی به دست مردم عادی و معترض زمان خود به قتل رسیده‌اند؟! پس کجا بودند نیروهای غیبی امداد خداوندی برای کمک به این امامان که حتی نتوانستد رهایی‌بخش خاندانشان باشند؟! و چگونه می‌توان به ضریح افرادی دخیل امید و آرزو و بهبودی از بیماری‌ها را گره کرد که بنابر قصه‌های مبلغان مذهبی، حتی توانایی فراهم‌آوردن دو مشک آب را برای کودکان تشنه لب خود نیز نداشته‌اند؟ ۲. آیا تاکنون مسئولان مقبره امام حسین، که هدایای میلیاردی مردم ایران را دریافت می‌کنند، برای مردم محروم ایران قدمی به خیر برداشته‌اند یا این ایرانیان هستند که دسترنج کار طاقت فرسای خود را با سفر به کشور عراق و شرکت در تورهای زیارتی و حضور در هتل‌ها و بازارها و… به چرخ اقتصادی کشور عراق و جیب مسئولان مراسم و تورهای زیارتی و مقبره‌ها سرازیر کرده و با امید به خرافه حل‌شدن مشکلات‌شان، با جیب خالی و چمدانی پر از خرید اجناس عراقی به ایران بازگشته‌اند؟! ۳. آیا این تنها بت‌پرستان در قرون گذشته بودند که مجسمه‌ها و نمادهایی از طلا و نقره و زینت آلات در بتکده‌ها بنا می‌کردند و قربانی‌ها به پیشگاه خدایان نادیده تقدیم می‌کردند، و برای خدایان یا بت‌هایی که حتی توانایی ترمیم خود را نداشتند، صدقه‌ها و نذرها می‌دادند یا اینکه امروز هم مردم سرگردانی که به دنبال نجات دهنده‌ای می‌گردند به همان طریق در زیارتگاه‌ها و مقبره‌ها و امامزاده‌ها به زیارت نیرویی خیالی مشغولند؟! ۴. اعتقاد به خرافاتی چون درخواست کمک از امامان و پیامبران و…، تنها مسکن خیالی جهلی است که حکومت‌های مذهبی به بدنه جامعه ستمدیده تزریق می‌کنند تا از طغیان مردم در برابر ظلم و نابرابری‌ها حکومت‌های دیکتاتوری جلوگیری کنند و یا مردم ساده دل را به چشم انتظاری امداد‌های غیبی و یا قبول نصیب و قسمتی که حاکمان ستمگر بر آنان تحمیل کرده‌اند، راضی نگاه دارند! پاسخ اجمالی: ۱. یکی از رسوم اخلاقی مثبت و ستوده همه اقوام و ملت‌ها تکریم و بزرگداشت انسان‌هایی است که در تاریخ آن قوم، اثرگذار بوده و با علم یا عمل خود به تداوم حیات یا ارتقاء مادی و معنوی جامعه کمک کرده‌اند. امروزه در همه جای جهان، مقابر شخصیت‌های تاریخی، به مثابه نمادی از عظمت و شکوه و جایگاه ملت‌ها محترم داشته می‌شود. مقابر و مراقد امامان علیهم السلام هم به عنوان نمادهایی از دین، اخلاق، انسانیت و خیرخواهی برای باورمندان به آنان محترم و مورد تکریم است. ۲. انسان، موجودی دوساحتی است که علاوه بر جنبه مادی، جنبه معنوی نیز دارد. همانگونه که سلامت مادی انسان در گرو مراقبت از جسم و روان و رسیدگی مداوم به تن و پیشگیری از بیماری و درمان آن در صورت بیماری است، سلامت و حیات روح نیز مستلزم مراقبت معنوی، تغذیه صحیح، پیشگیری از بیماری روحی و درمان آن در وقت بیماری است. مراقد ائمه علیهم السلام به عنوان مکان‌های زیارتی و عبادتی، به مثابه درمانگاه معنوی و محلی برای نیروبخشیدن به انگیزه‌های ایمانی است. مقابر و مراقد امامان و دیگر صالحان، نه عبادتگاه انسانها، بلکه محلی برای کسب آرامش و عبادت خدا است. در بتکده، بت‌پرستان به سوی بت‌ها توجه کرده و در برابر بت‌ها به خاک می‌افتند و بتان را مدبّر امور خویش می‌خوانند؛ اما زائران مراقد امامان علیهم السلام آنان را انسان‌هایی والا و مقرب خداوند دانسته و عقیده دارند که اگر خداوند را به نام ایشان بخوانند، خداوند مهربان به فرد دعاکننده توجه بیش‌تری می‌کند. ۳. حضور در مکان‌های زیارتی، موجب زنده‌شدن تاریخ پرفراز و نشیب دین و دیندارن شده و زمینه درس‌آموزی و عبرت‌گیری از سرگذشت مجاهدان راه خدا را فراهم می‌کند. منابعی برای مطالعه بیشتر: • واعظ جوادی، مرتضی، فلسفه زیارت و آئین آن، قم، اسرا، چاپ هشتم، ۱۳۹۰، ۲۵۵ص؛ وزیری. چاپ اول ۱۳۸۲. • پورامینی، محمدباقر، فرصت زیبای زیارت، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی؛ • کربلا؛ پایگاه تخصصی امام حسین: https://www.karbobala.com ایده‌هایی برای مقابله: تهیه و انتشار موشن‌ها، پادکست‌ها و عکس‌نوشت‌هایی درباره فلسفه، آداب، شرایط و آثار زیارت، مقالات علمی درباره ماهیت و فلسفه زیارت وتمایز آن از رفتارهای مشرکان، ساخت مستند و نیز تهیه مجموعه‌های داستانی و روایی از تجارب زیسته زائران مراقد ائمه علیهم السلام. * وبوتو * شهریور ۱۲, ۱۴۰۲ * ۰ ویژه نامه اربعین ثواب‌هایی که برای زیارت قبور امامان مطرح می‌شود جعلی و خرافی است موضوع عام: زیارت موضوع خاص: فلسفه زیارت ايرادگرشبهه: مجهول منبع شبهه: خلاصه‌ای از شبهات مندرج در کتاب‌های نقد عقائد شیعه هدف‌های احتمالی: اعتبارزدایی از اهمیت زیارت مراقد ائمه، نقد و نفی عقائد شیعیان. متن شبهه: ۱. زیارت قبور در ابتدای اسلام توسط پیامبر نهی شد، اما پس از آنکه مردم از فرهنگ جاهلی و افتخار به قبور پدران خود فاصله گرفتند، با هدف عبرت گرفتن از سرنوشت مردگان، حکم به جواز آن صادر شد. اینک زیرارت قبور یکی از امور راجح تربیتی و اخلاقی (مستحب) در اسلام است. هدف از جواز زیارت قبور توجه به آخرت و عبرت از گذرابودن دنیا است که موجب دل‌کندن از هوس‌ها و تعلقات مادی و دل‌سپردن به خدا و زندگی ابدی است؛ وگرنه هیچ خاصیت دیگری مانند قضای حوایج، ثواب کثیر و غیره بر آن مترتب نیست. اساسا اگر زیارت قبور موجب غرور کاذب، دنیازدگی و کاهش خوف از خدا گردد، عملی مکروه خواهد بود. به همین سبب تزیین مقابر و برپایی مراسم های تشریفاتی در کنار آن جایز نیست و زیارت را از هدف اصلی آن تهی می‌سازد. ۲. خفتگان در خاک، چه پیامبر و امام و امازاده و چه دیگر مردمان، صدای زائران را نمی‌شنوند و نمی‌توانند به آنان پاسخی داده و برای آنان کاری کنند؛ بنابر این سخن گفتن با مردگان، کاری عبث و درخواست حاجت از آنان شرک به خدا است. قرآن با صراحت پیامبر را خطاب قرارداده و می‌فرماید: «انک میّت و انّهم میّتون» (زمر: ۳۰) و درباره مردگان می‌فرماید: «انك لاتسمع الموتي …» (نمل: ۸۰) و اگر گفته شود که پیامبر با مردمان عادی متفاوت است، قرآن می‌فرماید: «قل انما انا بشر مثلکم …» (کهف: ۱۱۰) اين آیات به خوبي دلالت ميكند كه پيامبر خفته در قبر و به طريق اولي اصحاب او و ديگر بندگان صالح خدا، چيزي از مناجات زائران خود را نمي‌شنوند تا به آن پاسخ دهند. در سوره مباركه مائده از زبان حضرت عیسی، پیامبر الوالعزم خدا، چنين آمده است: «… و کنت علیهم شهیدا مادمت فیهم فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم و انت علی کل شئ شهید» (117) در این آیه بر سه نکته تصریح شده: اولا شهادت پیامبران و به طریق اولی دیگران بر اعمال امت، فقط در زمان حیات آنان است، ثانیا پس از مرگ هیچ ارتباطی با انسان‌های زنده ندارند و فقط خداوند بر بندگانش رقیب است و ثالثا تنها و تنها خداوند است که مطلقا بر هرچیز شهید است و آگاهی همه انسانها بر زنده‌بودن و در چارچوب محدودیت‌های بالفعل انسانی متوقف است. بنابر این زیارت مراقد پیامبر و امامان و دیگر صالحان اگر اثر تربیتی و اخلاقی در کاهش تعلقات مادی و ازدیاد خوف خدا و انگیزه‌های معنوی داشته باشد، روا و مستحب است، اما اگر باعث غرور کاذب شده و بخواهد جای اصول اعتقادات و برتر از واجبات الهی بنشیند، روا نیست. به همین سبب همه آنچه که در فضائل زیارت قبور و ثواب‌های عجیب و غریبی که در کتاب‌های مزار برای زیارت قبور برخی از صالحان، نوشته شده جعلی و خرافی و با مبانی دین در تضاد است. چگونه است که زیارت خود پیامبر و امام در زمان حیاتشان ثوابی ندارد، اما زیارت قبور آنان پس از مرگ، موجب ثواب‌های شگفت انگیزی مثل هزاران حج و عمره می‌شود؟! چگونه است که پیامبر و اولیا در زمان حیاتشان مثل دیگر مردمان می زیسته‌اند و قدرت قضای حوائج دیگران را جز به مقداری عادی نداشته‌اند، اما پس از مرگ‌شان قدرت‌های فرابشری یافته و چونان خدای حی قیوم همه جا حاضر و ناظر و قاضی حاجات می‌شوند؟! پاسخ اجمالی: ۱. بر اساس برخی از روایات دینی، اعمال بندگان علاوه بر نیات و انگیزه‌های عاملان، بر اساس ملاک سختی و آسانی آن اعمال نیز مورد سنجش قرار می‌گیرد: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا». ۲. صرف انجام عمل یا تلفظ و خواندن دعایی هرگز نمی‌تواند ثواب‌های نامبرده را در پی داشته باشد. بلکه اگر این گونه دعاها و اعمال سبب تکامل و رشد انسان شود، به گونه‌ای که اراده و اختیار و اعمال انسان کاملا مطابق خواست و اراده الهی قرار گیرد و او تجسم عینی اراده خداوند و تجسم عینی مضمون ادعیه گردد، چنین دعایی قطعا می‌تواند به قدری مورد محبت الهی باشد، که ثواب‌های فراوانی در مقابل آن قرار دهد. در روایات فراوانی بر ارزش و اهمیت عنصر معرفت در پذیرش و اثربخشی زیارت تأکید شده شده است. حتی در مورد فریضه حج روایاتی وجود دارد که در آن، حجی را که به ارتباط با امام زمان معصوم منتهی نگردد، حج جاهلی به حساب آورده شده است. ۳. از مجموع روایاتی که درباره زیارت وارد شده، می‌توان استنباط کرد که عنصر معرفت خدا و ولی خدا، در ارزش زیارت، نقش اساسی دارد؛ زیرا معرفت است که انسان را به حقیقت عبودیت می‌رساند و او را به منبع اصلی تمام فیوضات و کمالات وجودی، یعنی خدا متصل می‌کند. منابعی برای مطالعه بیشتر: • زمخشرى، محمود بن عمر، أساس البلاغة، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۷۹م. • بهایی، بهاءالدین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، بیروت، نشر دار الأضواء، بی‌تا. • ابن قولویه، جعفر، كامل الزيارات، ناشر مرتضوی نجف، سال ۱۳۵۶ ق، چاپ اول. • جوادي آملي، عبدالله، آداب فناي مقربان، نشر اسراء، ۱۳۸۱، قم. • اميني، عبدالحسين، الغدير، مؤسسه الاعلمي، بيروت. • صدوق، محمد بن علی، من لايحضره الفقيه، انتشارات كتابخانه صدوق، تهران ۱۳۶۷. • نظامي، علما، سيماي ائمه اطهار در زيارت جامعه كبيره نشر مرتضي، ۱۳۷۴. ایده‌هایی برای مقابله: تهیه و انتشار موشن‌ها، پادکست‌ها و عکس نوشت‌هایی درباره فلسفه، آداب، شرایط و آثار زیارت، مقالات علمی درباره ماهیت و فلسفه زیارت وتمایز آن از رفتارهای مشرکان و نیز تهیه مجموعه‌های داستانی و روایی از تجارب زیسته زائران مراقد ائمه علیهم السلام.، ساخت مستند. * وبوتو * شهریور ۱۲, ۱۴۰۲ * ۰ دهه فجر انقلاب اسلامی انقلاب اسلامی؛ احیای هویت ملی دینی بی تردید شکل گیری انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی جهان در قرن بیستم است که هم تحول شگرفی در صحنه عینی جهان به وجود آورد و دین را که روزگاری افیون توده ها خوانده می شد و از حیات اجتماعی و سیاسی کنار گذاشته شده بود، را به این عرصه باز گرداند و به یکّه تازی تفکر سکولاریسم پایان داد و هم نظریات و رهیافت های پیرامون تحلیل انقلاب ها را دگرگون ساخت و نگرش های تنگ نظرانه و تک بعدی نسبت به وقوع انقلاب را کنار زده و افق جدیدی را در نظریه پردازی انقلاب گشود. تا جایی که برخی اندیشمندان غربی را به تحیّر و ناتوانی در تحلیل آن معترف ساخت به عنوان نمونه تدا اسكاچپول جامعه‌شناس آمریکایی می نویسد:«سرنگونی شاه ايران، پیروزی و روند انقلاب اسلامی بین سالهای ۱۹۷۷ و ۱۹۷۹ شگفتی ناظران خارجی را به همراه داشت. از دوستان آمريكايي شاه گرفته تا روزنامه نگاران و متخصصان سياسي و متخصصان علوم اجتماعي از جمله افرادي مثل من كه متخصص مسائل انقلاب هستم، همه ما با شگفتی و شايد ناباوری نظاره گر این وقايع بودیم. تعدادي از ما به سوي تفحص در مورد واقعيات اجتماعي، سياسي ايران در وراي اين رخدادها سوق داده شديم. براي من چنين تحقيقي غيرقابل اجتناب بود؛ بيش از همه به خاطر اين بود كه انقلاب ايران از جنبه‌هاي مختلف غير عادي اش مرا تحت تأثير قرار داد. اين انقلاب مطمئناً شرايط يك انقلاب اجتماعي را دارا مي باشد. با اين حال، وقوع آن به ويژه در جهت وقايعي كه منجر به سقوط شاه شدند انتظارات مربوط به علل انقلابات را، كه من پيش تر در تحقيق تطبيقي، تاريخي ام در مورد انقلاب‌هاي فرانسه، روسيه و چين تكامل بخشيده ام، زير سؤال برد.»[۱]ویژگی و شاخصه های ممتاز انقلاب اسلامی موجب شد تا وی که روزگاری منکر نقش آگاهی در پدید آمدن انقلاب ها بوده و معتقد بود، انقلابها ساخته نمي شوند، بلکه به وجود مي آيند. تصریح کند:«مراحل اوليه انقلاب ايران آشکارا نظرات قبل من در مورد دلایل انقلاب اجتماعي را زير سؤال برد…اگر در واقع بتوان گفت كه يك انقلاب در دنيا وجود داشته است كه عمداً و آگاهانه توسط يك نهضت اجتماعي توده اي ساخته شده تا نظام پيشين را سرنگون سازد، به طور قطع آن انقلاب، انقلاب ايرانیان عليه شاه است.»[۲] همچنین رابرت دي لي، از استادان برجسته علوم سياسي در ايالات متحده آمريكا، در مقاله «انقلاب اسلامي و اصالت» اذعان مي كند كه انقلاب اسلامي ماهيت خاصي دارد كه در قالب متدلوژي متداول در غرب قابل تحليل نيست. وي در بخش از این مقاله مي نويسد: «انقلاب اسلامي پيچيده و اسرارآميز مي نمايد، مساوات طلب است، اما در عين حال سوسياليست يا دمكراتيك نيست. راديكال است، اما سنتي نيز به نظر مي رسد. بيگانه گريز است، اما به ندرت انزواگراست و نمايانگر انقلاب‌هاي فرانسه، روسيه و يا تجربه آمريكا نيست. نظريه‌هاي علوم اجتماعي راجع به نوسازي، خواه ماركسيست خواه ملهم از سرمايه داري ليبرال نتوانستند وقوع آن را پيش بيني كنند و هنوز توضيح قانع كننده اي براي آن ارائه نكرده اند، تنها در دل تاريخ اسلام كه با قيام‌هاي زاهدانه در هر عصري مشحون است، مي توان معنايي براي اين جنبش عظيم كه جهان اسلام را درنورديد پيدا كرد…انقلاب اسلامي در جستجوي يك آغاز تازه، يك تأسيس مجدد، بازآفريني و فعال كردن دوباره اقدامات انقلابي محمّد(صلی الله علیه وآله) است كه ملهم از كلام قرآن بود.»[۳] تحلیل و بررسی دیدگاهها در مورد چرایی و عوامل وقوع انقلاب اسلامی موضوع این نوشتار نبوده و مجال خاص خود را می طلبد[۴] اما چه بخواهیم و چه نخواهیم، خوشایند ما باشد یا نباشد، ویژگی بارز انقلاب اسلامی، دینی و مردمی بودن آن است و نمی توان در تحلیل انقلاب آن را نادیده گرفت. در این بین برخی با نادیده گرفتن ماهیت انقلاب اسلامی و ابعاد آن و چشم پوشی نسبت به دستاوردهای انقلاب اسلامی و تمرکز بر برخی مشکلات و ضعف های عملکردی، درصدد القای نوعی سرخوردگی در میان نسل های کنونی نسبت به واکاوی درباره علل انقلاب اسلامی هستند و اینکه ایرانیان بعد از انقلاب از آن دورتر و بیگانه تر شده اند.[۵] گرچه در تبیین انقلاب اسلامی ضعف هایی وجود داشته و آنگونه که بایسته است، انقلاب برای نسل امروز تبیین نشده است و همین مسأله موجب شده تا شاهد ارایه چنین تحلیل های نادرستی باشیم، اما اصل اینکه برای نسل های کنونی که رژیم گذشته و شرایط آن زمان را درک نکرده و مسائل امروز کشور برای آنها ملموس است، چرایی وقوع انقلاب به عنوان یک امر تاریخی چندان مطرح نباشد، دور از ذهن نیست. اما تشکیک ها و تردیدهای به وجود آمده در اذهان نسل امروز بیش از آنکه نتیجه وجود برخی مشکلات و کاستیهای موجود باشد، برآمده از تلاش جریان رسانه ای معاند و وابسته به نظام سلطه است، رسانه هایی که با تحریف واقعیات و تطهیر چهره رژیم پهلوی و حجم لجن پراکنی علیه نظام جمهوری اسلامی و نیز با تمرکز و بزرگ نمایی مشکلات در صدد القای یأس و ناامیدی هستند و این با سوء استفاده از فضای مجازی و القائات برخی به اصطلاح روشنفکران خود باخته و وادادگی برخی افراد و فاصله گرفتن از آرمانهای انقلاب، در کنار ضعف تبیین انقلاب اسلامی حاصل می گردد. تشخیص چرایی وقوع انقلاب اسلامی نیاز به داشتن سن و درک آن زمان و حتی چندان مطالعه تاریخی نیست، بلکه نیازمند تفکر و فهم صحیح و رها شدن از سایه تبلیغات منفی رسانه ای و کنار گذاشتن بغض و کینه توزی و قدری انصاف است. تأمل در اینکه چرا از میان همه افکار و اندیشه ها، مردم ایران، اسلام را پذیرفتند و از میان جریان های سیاسی، جریان مذهبی با رهبری حضرت امام را پذیرفتند، گمشده مردم چه بود و در سیمای حضرت امام چه دیدند که حتی افراد غیر مذهبی نیز به صف انقلاب پیوستند.؟ دلیل دشمنی پایان ناپذیر نظام سلطه با انقلاب اسلامی و گناه جمهوری اسلامی از نظر آنان چیست که با این حجم از توطئه و دشمنی روبرو است، ما را به درک ماهیت انقلاب اسلامی رهنمون خواهد ساخت، به هر حال انقلاب اسلامی برآیند تلاش تاریخی یک ملت برای بازیابی هویت فراموش شده و عزت تحقیر شده و استقلال پایمال گردیده، آزادی مصادره شده بود که آن را در قالب اسلام به رهبری حضرت امام دست یافتنی می دیدند. تحلیلی که برخی اندیشمندان خارجی نیز به آن اذعان نموده و در آثار خود به آن معترفند. به عنوان نمونه جان فوران مي نويسد: در ميان فرهنگ‌هاي گوناگون مخالف در دهه ۱۹۷۰، اسلام مبارز موفق شد قدرت دولتي را به دست گيرد. امام خميني(ره) به دليل موضع گيري سازش ناپذير و دراز مدت عليه شاه، جاذبه و صراحت و صداقت شخصي ديدگاه هايش در مسائل مهم سياسي، در صف اول جاي گرفت و توانست اسلام مردم گرايي را ارائه دهد كه براي گروه‌هاي مختلف اجتماعي جاذبه داشت، هرچند پايگاه اجتماعي اش در صفوف برخي از علما، طلّاب ديني و تجار و پيشه وران بازار بود، ولي سياست ضدامپريالستي اش نيز روشن فكران غيرمذهبي، چپگرايان و زحمت كشان را جذب مي كرد؛ وانگهي، كلام مذهبي او در ميان گروه‌هاي حاشيه اي شهري و روستايي كه آنها را مستضعفان مي خواند نفوذ مي كرد.[۶] استاد شهید مرتضی مطهری فرمودند: « بی شک از جان گذشتگی و مبارزه خستگی ناپذیر با ظلم و ظالم و دفاع سرسختانه از مظلوم وصداقت و صراحت و شجاعت و سازش ناپذیری این رهبر در انتخاب او به مقام رهبری نقش داشته است، امّا مطلب اساسی چیز دیگری است و آن اینکه ندای امام خمینی از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و ژرفای روح این ملت بر می خواست، مردمی که در طول چهارده قرن حماسه محمد، علی، زهرا، حسین، زینب، سلمان، ابوذر…وصدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسه ها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند. علی را و حسین را در چهره او دیدند، او را آینه تمام نمای فرهنگ خود که تحقیر شده بود تشخیص دادند. امام چه کرد؟ او به مردم ما شخصیت داد. خود واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند ».[۷] از این رو هر تحلیلی از انقلاب اسلامی ارایه دهیم، ویژگی اسلامی بودن، مردمی بودن، استقلال طلبی، عزت مداری، عدالت خواهی، سلطه ستیزی را نمی توان از آن جدا کرد. اینها روایت های واقعی از انقلاب اسلامی است. نسل امروز با چشم خود استقلال کشور را در منطقه پر تنش خاورمیانه می بیند، ذلت برخی از کشورهای وابسته به نظام سلطه را به چشم مشاهده می کند که برای نظام سلطه ارزشی جز گاو شیرده ندارند، توطئه ها و دشمنی های نظام سلطه با نظام جمهوری اسلامی و زیاده خواهی های او را در برابر خواسته های منطقی و عقلانی نظام نظاره می کند. جایگاه و نقشی که انقلاب اسلامی به مردم داده و دستاوردهای عظیم آن را در بخش های مختلف و ظرفیت ها و توانمندی های آن را می بیند و در کنار آن مشکلات و ضعف ها را نیز می نگرد و در می یابد که مشکلات موجود، نتیجه عملکردها و ضعف های مدیریتی و انتخاب هاست نه اصول انقلاب اسلامی. نتیجه گیری اصل اینکه برای نسل های کنونی که رژیم گذشته و شرایط آن زمان را درک نکرده و مسائل امروز کشور برای آنها ملموس است، چرایی وقوع انقلاب به عنوان یک امر تاریخی چندان مطرح نباشد، دور از ذهن نیست. اما تشکیک ها و تردیدهای به وجود آمده در اذهان نسل امروز بیش از آنکه نتیجه وجود برخی مشکلات و کاستیهای موجود باشد، برآمده از تلاش خبیثانه جریان رسانه ای معاند و وابسته به نظام سلطه و تحریف واقعیات و تطهیر چهره پلید رژیم پهلوی و حجم لجن پراکنی علیه نظام جمهوری اسلامی می باشد که با تمرکز و بزرگ نمایی مشکلات و القای یأس و ناامیدی در میان مردم است و این با سوء استفاده از فضای مجازی و القائات برخی به اصطلاح روشنفکران خود باخته و وادادگی برخی افراد و فاصله گرفتن از آرمانهای انقلاب، در کنار ضعف تبیین انقلاب اسلامی حاصل می گردد. تأمل در اینکه چرا از میان همه افکار و اندیشه ها، مردم ایران، اسلام را پذیرفتند و از میان جریان های سیاسی، جریان مذهبی با رهبری حضرت امام را پذیرفتند، گمشده مردم چه بود و در سیمای حضرت امام چه دیدند که حتی افراد غیر مذهبی نیز به صف انقلاب پیوستند.؟ البته دلیل دشمنی پایان ناپذیر نظام سلطه با انقلاب اسلامی و گناه جمهوری اسلامی از نظر آنان چیست که با این حجم از توطئه و دشمنی روبرو است؟ همین ما را به درک ماهیت انقلاب اسلامی رهنمون می سازد که انقلاب اسلامی برآیند تلاش تاریخی یک ملت برای بازیابی هویت فراموش شده و عزت تحقیر شده و استقلال پایمال گردیده، آزادی مصادره شده بود که آن را در قالب اسلام به رهبری حضرت امام دست یافتنی می دیدند. فهرست منابع اسکاچپول، تدا، «دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، مترجم: محمدتقی دلفروز، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم شماره ۱ (پیاپی ۱۹، بهار ۱۳۸۲) دلی لی، رابرت، «انقلاب اسلامي و اصالت»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹ فوران، جان، «انقلاب ۷۹-۱۹۷۷ چالشي بر تئوري اجتماعي»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹ فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹ مطهری ، مرتضی ، پیرامون انقلاب اسلامی ، تهران :صدرا ، ۱۳۶۸ ملکوتیان، مصطفی، سیری در نظریه های انقلاب، تهران: نشر قومس، ۱۳۷۲ ملکوتیان، مصطفی، زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)، قم:معارف، ۱۳۹۵ -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . اسکاچپول، تدا، «دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، مترجم: محمدتقی دلفروز، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم شماره ۱ (پیاپی ۱۹، بهار ۱۳۸۲)، ص ۱۱۹ [۲] . همان، ص ۱۲۲-۱۲۱ [۳] . دلی لی، رابرت، «انقلاب اسلامي و اصالت»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹، ص ۲۱۸-۲۱۷ [۴] . ر.ک: ملکوتیان، مصطفی، سیری در نظریه های انقلاب، تهران: نشر قومس، ۱۳۷۲، ملکوتیان، مصطفی، زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)، قم:معارف، ۱۳۹۵، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹،سبزه اى، محمد تقی، نقد آسیب شناسانه تئورى هاى انقلاب [۵] .زیبا کلام، صادق، انقلاب براي چه بود؟ چه پاسخي براي نسل‌هاي بعد از انقلاب داريم؟!؛ سایت خبر نامه دانشجويان ايران: https://iusnews.ir/fa/home [۶] . فوران، جان، «انقلاب ۷۹-۱۹۷۷ چالشي بر تئوري اجتماعي»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي، پیشین،ص ۳۶۱-۳۶۰ [۷] . مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران :صدرا ، ۱۳۶۸، ص ۱۱۹ * وبوتو * بهمن ۱۶, ۱۴۰۲ * ۰ دهه فجر انقلاب اسلامی تفکراشرافي گري آسيب جدی برای انقلاب و نظام اسلامي مقدمه اشراف به عنوان يک جريان اجتماعي نامتوازن، در جوامع بشري از افراد و طبقات تأثيرگذار جامعه اند که رفتار، گفتار و عقايدشان پي آمدهاي مستقيم و غير مستقيمي بر ساير افراد جامعه ( به ويژه طبقات پايين تر) دارد. اينان براي مطرح کردن خود و کسب اعتبار و جلب احترام ديگران، به حفظ و گسترش نظام منزلتي مي پردازند. پيامبران و مصلحان اجتماعي براي اعتلاي مقام انسان و پيشرفت و تعالي جامعه، با اشراف به مبارزه پرداخته اند. مقابله با اشراف و اشرافي گري، از دغدغه هاي اصلي پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بوده است. آن حضرت براي مقابله با نظام منزلتي (تمايز ناعادلانه طبقاتي) که زمينه ساز اعمال اشرافي بود و هم چنين براي از بين بردن اعمال اشرافي، کارهاي بزرگي انجام داد. ايشان کوشيدند نظام برابري و برادري (اخوت اسلامي) را جاي گزين نظام منزلتي کنند که تشکيل «امت واحده» ثمره اين کار بزرگ بود. نتيجه طبيعي جوامعي که اجازه مي دهند که اشراف زمام امور را به دست بگيرند چيزي جز نابهنجاري در حوزه اجتماع و تجاوز از حدّ و حقوق و قانون در امور سياسي و… نخواهد بود. اين گونه است که زمام امور اجتماعي از حالت اعتدال خارج شده و گرفتار انحراف مي گردد. در نتيجه افزايش ظلم و ستم و نابودي همبستگي و اتحاد و همدلي و در نهايت زوال حکومت جامعه ديني را موجب مي گردد. انقلاب ما که از جمله انقلابات نادر تاريخ بشري است در تلاش براي حذف جريان و تفکر اشرافي گري بوده و يکي از اهداف اصلي خود را در حقيقت مبارزه با اين جريان قرار داده و در اين راه گام هاي بلندي برداشته است. چيستي اشرافي گري مي توان از اشرافي گري به عنوان جرياني ياد کرد که مي کوشد تا با قدرت و بهره مندي از امکانات مادي، خود را به صاحبان قدرت نظامي و سياسي و… نزديک سازد و از سوي آنان مورد حمايت قرار گرفته و مردمان و جامعه خويش را استثمار و استعمار کنند. اين جريان ممکن است الزاماً از طبقات برخوردار و مرفه جامعه نباشند بلکه تمام افرادي که در اثر رسوخ و نفوذ روحيه اشرافي گري در آنان، در ميان مردم کنش هاي خاصي دارند را نيز شامل مي گردد. شاخصه هاي اشرافي گري بدون شک هر جرياني داراي شاخص ها و ويژگي هايي است که با آن قابل شناسايي خواهد بود. از آنجا که جريان اشرافيت هم از اين قاعده مستثني نمي باشد لذا ما در اين مجال و بر حسب نياز به برخي از شاخص هاي اين جريان اشاره مي کنيم. ۱. محافظه کاري: از آنجا که جريان اشرافي گري هميشه به دنبال بهره جويي از فرصت هاي مختلف(موافق و مخالف)مي باشد يکي از شاخص هاي آن محافظه کاري است يعنی همواره در تلاش است تا شرائط پيش آمده که در راستاي خواسته هاي آنان مي باشد حفظ گردد تا بتواند از اين ميان بهره هاي خود را برگيرد. ۲. ناديده انگاري طبقات پايين: يکي ديگر از ويژگي هاي اشرافي گري اين است که هيچ گاه حاضر به پذيرش طبقات پايين دست جامعه نبوده و گاه هم در جهت نابودي آنان گام برمي دارد و مرتباً حقوق آنان را تضييع مي کند. اين در حالي است که آموزه هاي ديني دقيقاً خلاف آن را به جامعه آموزش مي دهند و همواره بر رعايت اين طبقات سفارش مي کنند. «فَأَمَّا الْيَتيمَ فَلا تَقْهَر».[۱] ۳. منفعت طلبي: انسان بر اساس طبيعت خويش به دنبال تامين منافع فردي و گروهي خود مي باشد که اگر به دور از ضوابط اجتماعي و لجام گسيخته باشد امري نامطلوب و ضد ارزش و در غير اين صورت مطلوب خواهد بود. جريان اشرافيت هميشه ايام در تلاش براي تامين منافع خود (به هر قيمت ممکن بوده) است و لو اين که نُرم ها و هنجارهاي ديني و اجتماعي ناديده گرفته شود. اين در حالي است که بر اساس آموزه هاي ديني هر فرد و يا گروهي حق دارد در حدود شرع و عرف، اقدام به تدارک منافع خود بنمايد و به عبارتي از منظر دين، تنها منافع مشروع افراد قابل بازيابي و اکتساب مي باشد. ۴. تن آسايي و عافيت طلبي: عافيت طلبي و تن آسايي همواره از جمله شاخص هاي اشرافيت بوده است. به عنوان مثال در صدر اسلام که پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با مشرکان و دشمنان دين خدا در جنگ بودند هيچ گاه جريان اشرافيت، ايشان را در اين راه همراهي نکرده و در پي عافيت و آسودگي خود بودند. از اين جريان در ادبيات قرآني به «قاعدون» تعبير شده است. خداوند نسبت به اين جريان مي فرمايد: «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ وَ کرِهُوا أَنْ يُجاهِدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ في سَبيلِ اللَّهِ وَ قالُوا لا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ؛ آنها که در خانه ها نشستند و از همراهي با رسول خدا [در جهاد] تخلف ورزيدند خوشحال شدند و از جهاد با مال و جان خود در راه خدا کراهت داشتند، و گفتند: در اين گرما به جنگ نرويد».[۲] ۵. سازشکاري: جريان اشرافي به لحاظ کسب و حفظ منافع همواره در پي دست دوستي دادن به دشمنان مي باشد از جمله خصوصياتش اين است که در برابر خواسته هاي آنان سازشکاري نموده و مهر تاييد و تصديق بر آن مي نهد در حالي که بر اساس آموزه هاي ديني، دقيقا مي بايد عکس آن عمل نمود و به تعبير قرآن کريم با دشمنان بايد غليظ و شديد بود و با دوستان مهرباني نمود. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَي الْکفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُم».[۳] ۶. عدم پايبندي به هنجارهاي ديني: از ديگر شاخص هاي جريان اشرافي گري اين است که اين جريان در طول تاريخ نشان داده است که به باورهاي ديني و هنجارهاي آن اعتقاد چنداني ندارد و بدان عملاً پايبند نمي باشد. نمونه بارز آن را مي توان در حوادث فتنه سال ۸۸ يافت که عملاً به مقدسات جامعه توهين و جسارت شد. آسيب هاي اشرافي گري نسبت به انقلاب در ارتباط با روند نفوذ و گسترش اشرافي گري که امروز ما متاسفانه در درون جامعه خويش تا حدودي شاهد نشانه هاي آن هستيم و اين که آن چه آسيب هايي را متوجه انقلاب خواهد نمود به اختصار اين موارد را می توان يادآور شد: ۱. به چالش کشيده شدن انقلاب: يکي از آسيب هاي جدي جريان اشرافي گري، به چالش کشيده شدن انقلاب خواهد بود که هر روز ممکن از سوي اين جريان رخ نمايد. نمونه بارز اين جريان را مي توان در فتنه سال ۸۸ جستجو نمود که اين جريان توانست با دسيسه هاي پيدا و پنهان خود، انقلاب اسلامي (که ثمره خون شهيدان اين مملکت است) را به چالش بکشد و قدري حرکت رو به رشد آن را متوقف نمايد. ۲. بروز فاصله ميان مردم و حاکميت: انقلاب ما که به واقع در تلاش براي رفع حوائج و رسيدگي به طبقات ضعيف و به تعبيري فرودست جامعه مي باشد و همين ها هم در راه آن از هيچ تلاشي فروگذار نبودند و همواره و در همه زمينه ها از انقلاب، به بهترين وجه ممکن حمايت کرده و اجازه نداده اند ديگران اين انقلاب الهي را به بن بست بکشانند براي تداوم اين خط نيز اين حمايت ها همچنان مي بايد مستمر و مستقر باشد تا اين که بتوان به آينده انقلاب اميدوار بود. از اين رو اگر جريان و تفکر اشرافي گري در ميان جامعه و مسئولين گسترش يافته و نفوذ يابد بدون ترديد ميان مردم و حاکميت فاصله و شکاف ايجاد خواهد شد و هر دو از يکديگر جدا خواهند شد. ۳. تسليم در برابر دشمنان: از ديگر آسيب هاي اشرافي گري اين است که موجب خواهد شد تا جامعه در برابر تهديد، تطميع و… دشمنان ايستادگي و مقاومت نکرده و تسليم خواسته هاي آن شوند. شاهد بر اين مدعا اتفاقاتي است که در طول تاريخ اسلام رخ نموده است از جمله حادثه کربلا که دستگاه يزيد، برخي از سران قبايل (که به ظاهر شيعه هم بودند) اشرافي منش را با تهديد و تطميع توانست از قيام عليه دربار باز دارد و موجبات آن حادثه بزرگ را فراهم آورد. بنابراين اگر روحيه اشرافي گري در جامعه حاکم شود تحقيقاً جامعه گرفتار سستي و ذلت خواهد شد و نخواهد توانست بر اساس نيازها، مصالح و اهداف خويش تصميم بگيرد و عمل نمايد. ۴. تضعيف روحيه انقلابي گري: از ديگر مخاطرات و مَضرات اشرافي گري در ارتباط با انقلاب اين است که در دراز مدت بستر ساز اين خواهد بود که روحيه انقلابي گري انقلابيون را از خود متأثر نموده و آهسته آهسته آنان را از اين خط اصيل دور و زمينه سلطه اجانب را فراهم آورد. ۵. ناديده گرفته شدن دستاوردهاي انقلاب: بدون ترديد انقلاب اسلامي (به اعتراف دوست و دشمن، عليرغم تمام مشکلات و موانعي که بر سر راه داشته است) دستاوردهاي بي نظيري در طول بيش از سه دهه از عمر خود به همراه داشته است. از اين رو مي توان يکي از آسيب هاي جدي جريان اشرافي گري را ناديده انگاشتن اين دستاوردها و ناسپاسی آنان دربرابر نعمت انقلاب دانست که کفران نعمت های انقلاب و گسترش آن در جامعه براي تداوم حيات انقلاب اسلامي بسيار مضرّ مخرّب خواهد بود. ۶. انحراف جريان اصيل انقلاب: به گواهي تاريخ انقلاب ها، هر انقلابي که از مسير اصلي خود خارج شده و رسالت خود را نتوانسته است به انجام برساند علل مختلفي از جمله به انحراف رفتن آن از جهت و خط اصيل آن داشته است که توسط عده اي از معاندان نسبت با آن صورت گفته است. از زمره آسيب هاي اشرافي گري که متوجه انقلاب اسلامي است اين است که اين جريان با نفوذ در ميان لايه هاي مختلف اجتماعي و انقلابي، جريان اصيل انقلاب را از درون تهي کرده و در گذر زمان آن را از مسير اصلي خود دور می سازد و تمام زحمات ملت بزرگ ايران را هدر می دهد. ۷. براندازي نظام: يکي از مخاطراتي که همواره انقلاب ها را تهديد مي کند اين است که آن ها بر اثر طرح ريزي و دسيسه مخالفان خود از ميان رفته و به عبارتي از هستي ساقط گرديده اند. انقلاب اسلامي که در همان ابتداي ظهور خود با دشمناني قسم خورده در مبارزه اي سخت قرار گرفته است تا کنون از اين مخاطره ها دور نبوده و هر روز عليه آن توطئه هاي جديدي رخ مي نمايد. از جمله آسيب هاي اشرافي گري را مي توان براندازي نظام دانست که با گذشت زمان ممکن است اتفاق بي افتد، زيرا روند و سمت و سوي نظام که با جهت گيري انقلابي اهداف و آرمان هاي انقلابي را خواهان است با منافع جريان اشرافي سازگاري ندارد. از اين رو ممکن است جريان اشرافي به اين لحاظ با مخالفان و دشمنان در جهت براندازي هم موضع گيري هماهنگي پيدا نمايد. درمان اشرافي گري هر جريان ناموزون و ناهمگون و به عبارتي مُخرّب و به تعبير رهبري انقلاب، بيمارگونه[۴] در هر اجتماع براي جلوگيري از عوارض و عواقب منفي آن مي بايست درمان شده و از جامعه حذف گردد. جريان اشرافي گري که از اين دسته از جريانات مي باشد در کوتاه مدت و دراز مدت مي بايد مورد درمان قرار گيريد تا جامعه ما از آسيب هاي آن در امان بماند. ما در اين ارتباط تنها به سخني از مقام معظم رهبري اکتفا مي کنيم که ايشان در چاره جويي راه درمان اشرافيت بيان مي دارند: «گرايش اشرافي گري، آن چيزي نيست که بشود با قانون و با دادگاه و با بازجويي و با امثال اينها علاجش کرد؛… اين از جمله مقولاتي است که بايستي فضاي عمومي کشور، احساسات مردم، خواست مردم و به تعبير رساتر، فرهنگ عمومي مردم آن را دفع کند تا اين علاج شود».[۵] -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. ضحي / ۹. [۲]. توبه / ۸۱. [۳]. فتح / ۲۹. [۴]. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در اجتماع بزرگ مردم يزد در تاريخ ۱۲/۱۰/۱۳۸۶. [۵]. پاسخ هاي رهبر معظم انقلاب اسلامي به پرسش هاي دانشجويان در دانشگاه صنعتي شريف در تاريخ ۰۱/۰۹/۱۳۷۸. * وبوتو * بهمن ۱۶, ۱۴۰۲ * ۰ دهه فجر انقلاب اسلامی انقلاب مردم ایران قابل مصادره شدن نبود در جریان تحولات انقلاب اسلامی ایران تا پيروزی برخی جریان ها در میانة راه و حتی بهتر بگوئيم روزهای آخر به خیل عظيم مردم انقلابی پیوستند، با این حال این حضور در مقایسه و نسبت به حضور انبوه و مؤثر نیروهای مذهبی و نیز حضور گسترده مردم به رهبری علما و روحانيت، چندان مؤثر و تأثیر گذار نبود، چرا که سابقه فعالیت های پراکنده این گروه ها به خصوص جریان های غیرمذهبی به علت عدم استقبال مردم و نیز سرکوب رژيم و متلاشی شدن این گروه ها، به گونه ای بود که آنان ديگر چندان قدرت ابراز وجود و يا توانایی ابتکار عمل در جریان انقلاب را نداشتند، به همين دلیل نیروهای پراکنده آنان که در گام های آخر به حرکت گسترده مردم انقلابی پیوستند در يک عمل انجام شده قرار گرفته و ناگزیر باید هدايت و رهبری امام را می پذیرفتند و پیوستن برخی جامانده های این جریان ها به انقلاب، آن هم در مراحل و روزهای مشرف به پيروزی و نيز مطرح شدن آنان در برخی رسانه ها نمی توانست در هدایت سير انقلاب چندان کارساز باشد، چرا که با توجه به حضور انبوه نیروی های مذهبی به رهبری امام خمینی(ره) ديگر امکان و فرصتی برای برخی از مدعیان نبود و ديگر اين که انقلاب اسلامی حاصل تجربه چند حرکت پیشین خود بود، یعنی تجربه شکست جریان مشروطه و نیز حرکت ملی شدن صنعت نفت و همچنین سرکوب قیام پانزده خرداد و همین تجربیات نیز می توانست برای مدیریت و هدايت انقلاب و نیز در اختیار گرفتن ابتکار عمل توسط رهبری انقلاب، بسيار مفید و کارساز باشد، به عبارتی بی مهری جریان های متمایل به غرب در مشروطه و نیز ملی شدن صنعت نفت موجب گردید تا مردم و نیروهای مذهبی در انقلاب سال پنجاه و هفت برای این که همچون دو حرکت پیشين با انحراف در مسير مواجه نگردند، نسبت به اين گروه ها و جریان ها اعتماد نداشته باشند و هدایت جریان انقلاب را به آنان نسپارند. به هر حال برخی از این جریان ها و گروه ها به دلیل این که به صورت جریان های وابسته به بیگانه در کشور ظاهر شدند، با اقبال مردمی رو به رو نشدند، آن ها حتی کوشيدند با ارائه قرائت مذهبی و دینی از خود وارد عرصه شوند، ولی مردم استقبال چندانی نکردند، افزون بر وابستگی برخی از این گروه ها، ناهمگونی گفتمان موجود در این گروه ها با هویت فرهنگی جامعه ایران سبب شد که دامنه فعالیت آنان بسيار محدود گردد، گروه هایی که تحت گفتمان مارکسيستی و يا سوسيالیستی قرار می گرفتند چنین وضعيتی داشتند، بنابراین مهم ترین ضعف آن ها را می توان نداشتن پایگاه و جایگاه مردمی دانست، جریان های فکری ناسيونال لیبرال به دلیل این که موضع گیری مخالف خویش را در چهارچوب قانون اساسی قرار داده بودند و به هيچ وجه به دنبال انقلاب و براندازی حکومت شاه نبودند صرفاً به اصلاحات بر مبنای قانون اساسی بسنده کردند و در نهایت امیدشان به دولت شاپور بختیار بود که از آن طرفی نبستند و از این روی سوار شدن برخی از آنان در قطار انقلاب آن هم در ایستگاه آخر نمی توانست برای آنان جايگاهی نزد مردم ترسيم نماید. همینطور جریان های التقاطی لیبرال هم که اساساً با سلطنت مشکلی نداشته و نیز نسبت به انقلاب و يا براندازی نظام شاهنشاهی به عنوان يک خواسته اصلی و بنیادین مردم انقلابی تمایلی نداشتند از قافله عقب افتاده و دیرهنگام به سیل خروشان مردم پیوستند، افزون بر این که خاستگاه اجتماعی اين گروه ها از جايگاه و پایگاه و مقبولیت مردمی بر خوردار نبود و با وجود این که آنان به ناگزیر در زمان اوجگیری مبارزات با امواج خروشان مردمی همراه شدند ولی وابستگی فکری آنان به غرب و خوش بینی آنان به قدرت های جهانی به ويژه آمریکا موجب گردید همراهی آنان با مردم انقلابی چندان دوام نداشته باشد، چون جریان های لیبرال از جمله نهضت آزادی به دلیل خاستگاه فکری که داشتند غالباً متمایل به غرب بودند و همانگونه که خود معترف و معتقد بودند: زندگی که ما امروز داریم همه اش فرنگی است، طرز فکر ما ….. تمام ارمغان غرب است،[۱] برای همین به رغم ادعایی که درباره اصل بی طرفی در روابط و سیاست خارجی مطرح می کردند، ولی همچنان خواهان حمایت و رابطه نزدیک با بلوک غرب بودند و حتی درک آن ها از استقلال همان سیاست موازنه منفی دکتر مصدق بود که به معنای نفی غرب و یا غرب زدایی نبود، آنان حتی پیش از پیروزی انقلاب معتقد بودند که حمله همزمان به استبداد و استعمار، مصلحت نیست و ما نباید با آمریکا مخالفت کنیم؛ چرا که آن ها سد محکمی در مقابل کمونیست های ملحد هستند، از این روی آن ها علیرغم این که اذعان داشتند آمریکایی ها موجبات کودتای بیست و هشتم مرداد سی و دو را فراهم کردند، ولی به حفظ و ادامه روابط نزدیک با آمریکا معتقد بودند و حتی بنابر نوشته ویلیام سولیوان آخرین سفیر آمریکا در ایران، آن ها با تعلیق مأموریت هیأت مستشاری نظامی و خروج کلیه اعضای آن از ایران موافق نبوده و خواهان ادامه همکاری نظامی آمریکا با ایران، به خصوص در نیروی هوایی بودند.[۲] در عین حال با پیروزی انقلاب اسلامی جریان ها و گروه های مختلف در فضای آزاد و رهایی يافته از استبداد، فرصت های زیادی برای ابراز وجود پیدا کردند؛ رهبری انقلاب در فضای بعد از پیروزی اين امکان و فرصت را فراهم کرد تا اگر آنان ادعای خدمت به مردم دارند، بیشتر برای مردم محک زده شوند، به عنوان نمونه رهبري انقلاب به سران جبهة ملي فرصت داد با اينكه پرونده آنان در نهضت ملي نفت و ديگر برهههاي تاريخ براي امام (ره) روشن بود، ملّت ایران به خوبی یاد دارد که پس از پیروزی انقلاب براي نهضت به اصطلاح آزادي و هم مسلكان آنان فرصت های زیادی فراهم گردید، به گونه ای که آنان دولت موقت را در اختيار داشتند امّا براي این ملت خداجوي چه كردند؟ جز اينكه با داعيه داران تجزيهطلبي و قوميتگرايي در مناطق مختلف ايران از تركمن صحرا گرفته تا كردستان به مماشات پرداخته و درصدد تقويت آن برآمدند و امنيت ملي و تماميت ارضي كشور را به مخاطره انداختند، ما می بینيم در همين زمان است كه طرح خودمختاري توسط سران گروه‌هاي مدعی دفاع از خلق كُرد تسليم دولت گردیده و تماميت ارضي كشور به حراج گذاشته می شود، به راستي در صورت محقق شدن خواسته های این مدعیان تجزیه طلبی، چه كسي در برابر تاريخ می بایست پاسخگو باشد، ناگفته نماند که روحيه و تمایلات غربگرايانه اعضای نهضت آزادی تا جایی پیش رفت که در نهایت اسم و نام برخی از این افراد سر از اسناد لانه جاسوسي آمريكا درآورد که گواه خوبي در اين باره می باشد، در جنگ تحميلي نیز همينها بودند كه بر عليه دفاع مشروع ملت مسلمان و انقلابي اعلاميه پراكني کرده و در صدد تضعيف صفوف مجاهدين اسلام گام برداشتند، در اين میان افرادی چون بنيصدر را داریم كه داعية مليت و مليگرايي را داشتند که با توجه به اقبال مردمی به ایشان، امام خمينی(ره) امکان و فرصتهای خدمت به مردم را برای وی فراهم نمودند و به رغم این که نفوذ كلام امام (ره) ميتوانست به بستن پرونده او در همان ابتدا منجر شود، ولی ایشان همچنان بزرگوارانه فرصت را تا فرماندهي كل قوا براي او فراهم نمودند لکن ديري نپاييد كه خيانتهاي او در واقعه طبس و همينطور در واگذاري اراضي ميهن اسلامي به دشمن براي مردم روشن گرديد و همین باعث شد تا خود مردم او را پس زده و رأيشان را بازپس گرفتند، در تاريخ انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی از این نمونه فرصت ها و امکان ها برای این گروه ها و نیز این مدعیان به کرّات قابل مشاهده است که به خوبی نشان می دهد پس از پیروزی انقلاب فضای خدمت به مردم برای آن ها مهيا گشته است ولی کارنامه این گروه ها و مدعیان وابسته به این گروه ها نمايانگر این واقعیت است که عملکردشان ديگر جایی برای اعتماد مردم باقی نگذاشته است. در مجموع می توان گفت؛ انقلاب مردم ما در سال پنجاه و هفت در واقع انقلابی است با صبغه دینی که با هدایت و رهبری امام خمينی(ره) به پیروزی رسيد، رهبری پر قدرتی که توانست خیل عظيمی از مردم را به صحنه آورد و با يک حضور فراگير مردمی انقلاب را به ثمر رساند، با توجه به همین حضور فراگير و هدایت و رهبری بلامنازع آن و نيز نبود پايگاه مردمی برای برخی جریان ها و گروه های مدعی می توان گفت؛ اين گروه ها و جریانات سياسی چندان نقش مؤثری در خصوص به ثمر رساندن انقلاب نداشته و به عبارتی آنان از اين حرکت عظيم مردمی جامانده اند و بعد از پیروزی انقلاب باوجود این که برای این گروه ها و جریان ها، امکان و فرصت های ظهور و بروز در راستای خدمت به مردم فراهم گردید، ولی متأسفانه آن ها با عملکرد خود نشان دادند که بر خلاف ادعاهای خویش چندان دغدغه خدمت به مردم را ندارند، از این روی با نبود مقبولیت های مردمی مواجه گردیده و بالطبع محلی برای پاسخ به سهم خواهی آنان باقی نماند و اگر آنان در صحنه هم باقی می ماندند با توجه به کارنامه ای که دارند، راه را به راحتی برای بازگشت و نيز تسلط بیگانگان بر کشور فراهم می کردند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. مواضع نهضت آزادی در برابر انقلاب اسلامی، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱، ص۲۴ [۲]. سوليوان، ماموريت در تهران، ص ۱۸۹ و رک به اسناد لانه جاسوسی ، ج ۹و ۱۰، ص۹۱-۹۲ * وبوتو * بهمن ۱۶, ۱۴۰۲ * ۰ مطلب روز تصریح رسول الله به امامت امیر مومنان پس از خود برخی شبهه می نمایند که پیامبر (ص) هرگز به امامت وجانشینی علی (ع) تصریح نکرد و آنچه شیعه می گوید سندیت معتبر ندارد. دقت در زندگى پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله – از روزى كه مأمور شد شريعت خود را به بستگان نزديك و سپس به كل مردم اعلام كند، تا لحظه رحلت آن حضرت – اين مطلب را قطعى مىسازد كه آن حضرت بر امامت علىعليه السلام بعد از خود كراراً تصريح كرده است. در زمان حیات خود ودر آغاز دعوت وشروع نبوت جانشینی علی را تا آخرین روزهای حیات خود برای مردم بیان نموده اند واین از جانب خداوند بود ویکی از ماموریتهای حضرت در کنار دعوت به اسلام معرفی جانشینی علی (ع) بوده است. در اين جا به نمونههايى از روايات وارده درباره امامت علىعليه السلام از زبان پيامبرصلى الله عليه وآله اشاره مىكنيم: 1-حديث يوم الدار: پس از گذشت سه سال از آغاز بعثت، خداى متعال پيامبر را مأمور ساخت كه دعوت خود را آشكار سازد. و آيه وَ اَنذِر عَشيرتَكَ الأقرَبينَ (شعراء – ۲۴۱) در اين مورد نازل شد. پيامبرصلى الله عليه وآله سران بنى هاشم را جمع كرد و فرمود: من خير دنيا و آخرت را براى شما آورده‌ام. خداوند به من امر كرده است كه شما را به آن دعوت كنم. كدام يك از شما مرا در نشر اين آيين يارى مىكند تا برادر و وصى و جانشين من در ميان شما باشد؟ حضرت سه مرتبه اين سخن را تكرار نمود و در هر سه بار تنها علىعليه السلام آمادگى خود را اعلان كرد. در اين موقع پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: "انَّ هذا أخى وَ وَصيّى وَ خليفتى فيكُم»1 2-حديث منزلت: رسول گرامى اسلام فرمود: «يا على أنت منّى بمنزله هارون من موسى إلاّ أنّه لا نبىّ بعدى»(2) اى على مقام تو نسبت به من به منزله مقام هارون به موسى است الاّ اين كه بعد از من پيامبرى نيست. 3-رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «..علىٌّ هو الإمام و الحجّة بعدى» علىعليه السلام امام و حجت بعد از من است. ۳ 4-حديثى نقل شده كه مردى پيش رسول خداصلى الله عليه وآله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا آيا درست است كه على مىگويد: خدا او را به رهبرى خلق امر نموده است؟ حضرت فرمود: على اميرالمؤمنين است ولايت او از جانب خداست… همانا على خليفه خدا و حجت او است، او امام مسلمين است. «اِنَّ عَليّاً خَليفَةُ اللّهِ وَ حُجَّةُ اللّهِ وَ اِنَّهُ اِمَامُ الْمُسْلِمينَ…» 4 5-رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «يا على أنت اميرالمؤمنين و امام المتّقين، يا على أنت سيّد الوصيّين و وارث علم النبيّين… يا على أنت… خليفة المرسلين، يا على انت مولى المؤمنين، يا على أنت الحجّة على النّاس أجمعين…» 5 اى على جان، تو اميرالمؤمنين امام متقين هستى، اى على تو سيّد وصيين و وارث علم پيامبرانى، اى على تو خليفه انبياء، مولاى مؤمنينى، اى على تو حجّت خدا بر تمام مردمى. ۶-حديث غدير: اين حديث از احاديث متواتر است و راويان حديث، از صحابه و تابعين و محدثان اسلامى، آن را، در هر قرنى به صورت متواتر نقل كرده‌اند. طبق تحقيق محققين، ۱۱۰ نفر از صحابه، ۸۹ تن از تابعين، و ۳۵۰۰ نفر از علما و محدثان اسلامى حديث غدير را نقل كرده‌اند، با اين تواتر، در اصالت و اعتبار اين حديث جاى هيچ ترديدى وجود ندارد. علما به طور مستقل درباره حديث غدير كتابهايى نوشتهاند جامعترين آن، كتاب شريف الغدير – تأليف علامه عبدالحسين امينى – مىباشد. ۶ فرازهايى از حديث شريف غدير: رسول خداصلى الله عليه وآله در روز غدير خم فرمود: الف – نيست خدايى جز او – زيرا خداوند به من اعلام فرموده كه اگر آنچه در حقّ على بر من نازل نموده ابلاغ نكنم رسالت او را نرساندهام، و براى من حفظ از شرّ مردم را ضمانت نموده است و خدا كفايت كننده و كريم است. خداوند به من چنين وحى كرده است: (بسم اللّه الرحمن الرحيم)اى پيامبر، ابلاغ كن آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده – درباره علىّ، يعنى خلافت علىّ بن ابى طالب – و اگر انجام ندهى رسالت او را نرساندهاى، و خداوند تو را از مردم حفظ مىكند. ۷ اى مردم! من در رساندن آنچه خداوند بر من نازل كرده كوتاهى نكردهام و من سبب نزول اين آيه را براى شما بيان مىكنم: جبرئيل سه مرتبه بر من نازل شد و از طرف خداوندِ سلام پروردگارم – كه او سلام است – مرا مأمور كرد كه در اين محلّ اجتماع بپاخيزم و بر هر سفيد و سياهى اعلام كنم كه: "أَنَّ عَلِىَّ بْنِ أبى طالب أَخى وَ وَصِّيىِّ وَ خَليْفَتى عَلى اُمَّتى وَ الإِمامُ مِن بَعْدِى»«على بن ابى طالب برادرِ من و وصىّ من و جانشين من بر امّتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسى است جز اين كه پيامبرى بعد از من نيست. و او صاحب اختيار شما بعد از خدا و رسولش است» و خداوند در اين مورد آيهاى از كتابش بر من نازل كرده است: «صاحب اختيار شما خدا و رسولش هستند و كسانى كه ايمان آورده و نماز را بپا مىدارند و در حال ركوع زكات مىدهند»(8) و علىّ بن ابى طالب است كه نماز را بپا داشته و در حال ركوع زكات و در هر حال خداوند عزوجل را قصد مىكند. ۹ ب – اى مردم! از او )علىعليه السلام( بسوى ديگر گمراه نشويد، و از او روى بر مگردانيد و از ولايت او سرباز نزنيد. اوست كه به حق هدايت نموده و به آن عمل مىكند، و باطل را ابطال نموده و از آن نهى مىنمايد، و در راه خدا سرزنش ملامت كنندهاى او را مانع نمىشود. اى مردم! او را فضيلت دهيد كه خدا او را فضيلت داده است، و او را قبول كنيد كه خداوند او را منصوب نموده است. «مَعاشِرَ النَّاس! اِنَّهُ اِمامٌ مِنَ اللّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللّهُ عَلى أَحَدٍ اَنْكَرَ وِلايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُ» اى مردم! او از طرف خداوند امام است و هر كس ولايت او را انكار كند خداوند هرگز توبهاش را نمىپذيرد و او را نمىبخشد. حتمى است بر خداوند كه با كسى كه با او مخالفت نمايد چنين كند و او را به عذابى شديد تا ابديّت و تا آخر روزگار معذّب نمايد. پس بپرهيزيد از اين كه با او مخالفت كنيد و گرفتار آتشى شويد كه آتشگيره آن مردم و سنگها هستند و به براى كافران آماده شده است۱۰ ج – «أَلا إِنَّ جَبْرَئيِلَ خَبَّرَنِى عَنِ اللّهِ تَعالى بِذلِكَ وَ يَقُولُ "مَن عادى عَلِيَّاً وَ لَمْ يَتَوَلَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَتى» بدانيد كه جبرئيل از جانب خداوند اين خبر را براى من آورده است و مىگويد: "هر كس با على دشمنى كند و ولايت او را نپذيرد لعنت و غضب من بر او باد." د – «مَعاشِرَ النَّاسِ… مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَولاهُ، وَ هُوَ عَلِىُّ بْنُ اَبي طالِبٍ اَخي وَ وَصِيّى وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ اَنْزَلَها عَلَىَّ» اى مردم هر كس من صاحب اختيار اويم اين على صاحب اختيار اوست و او على بن ابى طالب برادر و جانشين من است و ولايت او از جانب خداوند )عزوجل( است كه بر من نازل شده است. ه «أَلا وَ قَد بَلَّغْتُ، أَلا وَ قَد اَسْمَعتُ، أَلا وَ قَدْ اَوْ ضَحْتُ، أَلا وَ اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ قالَ وَ اَنَا قُلْتُ عَنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، أَلا اِنَّهُ لا اَميرَ الْمُؤمِنينَ غَيْرَ اَخي هذا» بدانيد من پيام خدا را رساندم، و وظيفه خود را ادا كردم، بدانيد كه من شنوانيدم، بدانيد كه من )مسأله ولايت و امامت را( توضيح دادم و روشن نمودم، بدانيد كه خداوند فرموده است و من از جانب خداوند عزّوجلّ مىگويم، بدانيد كه اميرالمؤمنين جز اين برادرم على نيست، و «مَعاشِرَ النّاسِ! هذا عَلِىٌّ اَخِى، وَ وَصِيّى وَ واعِى عِلْمِى، وَ خَليِفَتى فِى اُمَّتى….اِنَّهُ خَلِفَةُ رَسُولِ اللّهِ وَ اَميرُالمُؤمِنينَ، وَ الاِمامُ الْهادِى مِنَ اللّهِ…» اى مردم! اين على برادر من، وصىّ من، جامع علم من و جانشين امّتم است…. او خليفه رسول خدا، اميرالمؤمنين و امام هدايت كننده از طرف خداوند است. پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در خطبه غدير خم نه تنها به امامت علىصلى الله عليه وآله تصريح نموده است )چنان كه در فرازهاى بالا ملاحظه نموديد( بلكه امامت و جانشينى يازده امام ديگر از فرزندان امام علىصلى الله عليه وآله را نيز با صراحت كامل بيان نموده و توضيح داده است. در ذيل به نمونههاى آن اشاره مىكنيم: الف – »اى مردم، على و پاكان از فرزندانم از نسل او ثقل اصغرند و قرآن ثقل اكبر است، هر يك از اين دو از ديگرى خبر مىدهد و با آن موافق است. آنها از يكديگر جدا نمىشوند تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند. بدانيد كه آنان امينهاى خداوند بين مردم و حاكمان او در زمين هستند»11 «اى مردم! خداوند دين شما را با امامت او كامل نمود، پس هر كس اقتدا نكند به او و به كسانى كه جانشين او از فرزندان من و از نسل او هستند تا روز قيامت و روز رفتن به پيشگاه خداوند، چنين كسانى اعمالشان در دنيا و آخرت از بين رفته و در آتش دائمى خواهند بود، عذاب از آنان تخفيف نمىيابد و به آنان مهلت داده نمىشود».12 ج – «اى مردم من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به تبعيت از او نموده و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان ولايتند، به حق هدايت مىكنند، و به يارى حق به عدالت رفتار مىكنند»13 د – «اى مردم! بدانيد كه من پيامبرم و على امام و وصىّ بعد از من است، و امامان بعد از او فرزند او هستند، بدانيد كه من پدر آنانم و آنها از صلب على به وجود مىآيند»14 ه – «بدانيد كه آخرين امامان مهدى قائم از ماست، اوست غالب بر اديان، اوست انتقام گيرنده از ظالمين… اوست وارث هر علمى، و محيط بر هر فهمى… اوست كه به عنوان حجت باقى مىماند و بعد از او حجتى نيست، هيچ حقى نيست مگر همراه او، و هيچ نورى نيست مگر در نزد او، اوست ولى خدا در زمين و حكم كننده بين خلقش و امين او بر نهان و آشكارش»15 اينها فرازهايى از خطبه غدير بود كه پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در ضمن آن امام علىعليه السلام و يازده نفر از اولاد او را به عنوان امام و خليفه خدا بر زمين معرفى نمود و در پايان مردم را به بيعت دعوت نموده و فرمودند: »اى مردم شما بيش از آن هستيد كه با يك دست و در يك زمان با من دست دهيد، پروردگارم مرا مأمور كرده است كه از زبان شما اقرار بگيرم و درباره آن چه كه منعقد نمودم براى على اميرالمؤمنين و امامانى كه بعد از او مىآيند و از نسل من و اويند چنان كه به شما فهماندم كه از فرزندان من از صلب اويند. پس همگى چنين بگوييد: ما شنيديم و اطاعت مىكنيم و راضى هستيم و سر تسليم فرود مىآوريم و درباره آن چه از جانب پروردگار ما و خودت بر ما رساندى، درباره امر امامت امامان، و امامت على اميرالمؤمنين و امامانى كه از صلب او به دنيا مىآيند به اين مطلب با قلبهايمان و با جانمان و با زبانمان و با دستمان با تو بيعت مىكنيم و بر اين عقيده زندهايم و با آن مىميريم و با آن محشور مىشويم. تغيير نخواهيم داد و تبديل نمىكنيم و شك نمىكنيم و انكار نمىكنيم و ترديد به دل راه نمىدهيم و از اين قول بر نمىگرديم و پيمان را نمىشكنيم.« اى مردم آن چه به شما گفتم بگوييد و بر على به عنوان اميرالمؤمنين سلام كنيد… » 16 چنان كه ملاحظه مىكنيد پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در خاتمه خطبه از تمام مردم با جملاتى كه خود بيان فرمودند اقرار و بيعت گرفتند و آن چنان اين جملات صراحت و تأكيد دارد كه از هرگونه توضيح و تفسير بىنياز است. آيا با اين توضيحات و بيانات باز مىتوان گفت: پيامبرصلى الله عليه وآله با صراحت امام علىعليه السلام و امامان ديگر از فرزندان او را به عنوان امام بعد از خود معرفى نكرد؟!! آيا اين افتراء و دروغ بستن به پيامبر عظيم الشأن اسلام نيست كه ما با اين همه صراحت بگوييم پيامبرصلى الله عليه وآله صراحتاً امام علىعليه السلام را امام بعد از خود معرفى نكرده است؟!! پی نوشتها ۱- مسند أحمد بن حنبل، ج ۱، ص ۱۵۹. تاريخ طبرى، ج ۲، ص ۴۰۶. تفسير طبرى، ج ۱۹، ص ۷۴ و ۷۵. ۲-صحيح بخارى، ج ۶، ص ۳ در باب غزوه تبوك. صحيح مسلم، ج ۷، ص ۱۲۰ باب فضائل علىعليه السلام. سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۵، باب فضائل أصحاب النبىعليه السلام. مسند ابن حنبل، ج ۱، ص ۱۷۳. سيره ابن هشام، ج ۴، ص ۱۶۳. غزوه تبوك. ۳-عوالم العلوم بحرانى، ج ۳/۱۵، ص ۲۱۹. ۴-الامالى شيخ الصدوق، ص ۱۹۴. ۵-بحارالانوار، علامه مجلسىرحمه الله )چاپ ايران، تهران( ج ۲۷، ص ۱۹۹. ۶- منشور عقايد اماميه، ص ۱۶۰. ۷-مائده: ۶۷. مائده: ۵۵. ۹- لا إِله إِلاّ هُوَ – لاَِنَّهُ قَدْ أَعْلَمَنِى أَنِّى إِنْ لَمْ اُبَلِّغْ مَا أَنْزَلَ إِلَىَّ فى حَقِّ عَلِىٍّ فَما بَلَّغْتُ رِسالَتَهُ، فَقَدْ ضَمِنَ لِى )تَبارَكَ وَ تعالى( الْعِصْمَةَ مِنَ النّاسِ وَ هُوَ اللّهُ الْكافِى الكْكَرِيمُ، فَأَوْحى إِلَىَّ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ، بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ فِى عَلِىٍّ، "يَعنى فِى الْخِلافَةِ لِعَلٍّ بنِ أَبِى طالبٍ" وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ. مَعاشِرَ النّاسِ! ما قَصَّرْتُ فِى تَبْلِيْغِ ما اَنْزَلَ اللّهُ تَعالى إِلَىَّ، وَ أَنَا اُبَيِّنُ لَكُمْ سَبَبَ هَذَا الآيَةِ. إِنَّ جَبْرَئيلَعليه السلام هَبَطَ إِلَىَّ مِرارَاً ثَلاثَاً يَأْمُرُنى عَنِ السَّلامُ رَبِّى وَ هُوَ السَّلامُ أَنْ أَقُومَ فِى هذَ الْمَشهَدِ، فَاُعْلِمَ كُلَّ اَبْيَضٍ وَ أَسْوَدٍ أَنَّ عَلِىَّ بْنِ أَبِى طالِبٍ، أَخِى وَ وَصِّيىِّ وَ خَلْيفَتى عَلى اُمَّتى وَ الإِمامُ مِنْ بَعْدِى، الَّذِى مَحَلُّهُ مِنِّى مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسى، إِلاّ أَنَّهُ لا نَبِىَّ بَعْدِى، وَ هُوَ وَلِيُّكُمْ بَعْدَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللّهُ تَبارَكَ تَعالى عَلَىَّ بِذلِكَ آيَةً مِنْ كِتابِهِ: اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكوةَ وَ هُمْ راكِعُونَ )مائده: ۵۵ وَ عَلِىُّ ابْنِ أَبِى طالِبٍ أَلَّذى أَقامَ الصَّلوةَ وَ آتَى الزَّكوةَ وَ هُوَ راكِعٌ يُريدُ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فِى كُلِّ حالٍ. ۱۰- مَعاشِرَ النّاسِ! لا تَضِلُّوا عَنْهُ وَ لا تَنْفِرُوا مِنْهُ، وَ لا تَسْتَنْكِفُوا مِنْ وِلايَتِهِ، فَهُوَ الَّذِي يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَ يَعْمَلُ بِهِ، وَ يُزْهِقُ الْباطِلَ وَ يَنْهى عَنْهُ، وَ لا تَأْخُذُهُ فِي اللّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ. مَعاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ اللّهُ، وَاقبَلْوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ اللّهَ. مَعاشِرَ النّاسِ! إِنَّهُ إِمامٌ مِنَ اللّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللّهُ عَلى أَحَدٍ اَنْكَرَ وِلايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُ، حَتماً عَلَى اللّهِ أَنْ يَفْعَلَ ذلِك مِمَّن خالفَف أَمْرَهُ فِيهِ، وَ أَنْ يُعَذِّبَهُ عَذاباً نُكْراً، اَبَدَ اَلآبادِ وَ دَهَرَ الدُّهُورِ. فَاحْذَرُوا أَنْ تُخالِفُوهُ فَتَصْلُوا ناراً وَقودُها النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ اُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ. ۱۱-مَعاشِرَ النَّاسِ! اِنَّ عَلِيَّاً وَ الطَّيِبينَ مِنْ وُلْدي مِنْ صُلْبِهِ هُمُ الثَّقْلُ الْاَصْغَرُ، وَ الْقُرانُ هُوَ الثَّقْلُ الأَكْبَرُ، فَكُلُّ واحِدٍ مِنْهُما مُنْبِىءُ عَنْ صاحِبِهِ، وَ مُوافِقٌ لَهُ، لَنْ يَفْتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَىَّ الْحَوْضَ. أَلا اِنَّهُمْ أُمَناءُ اللّهِ فِي خَلْقِهِ وَ حُكّامُهُ فِي أَرْضِهِ(، اشاره به حديث "انّى تارك فيكم الثقلين كتاب اللّه و عترتى" است. ۱۲- مَعاشِرَ النّاس! اِنَّما اَكْمَلَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ دينَكُمْ بِاِمامَتِهِ فَمَنْ لَمْ يَاْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ يقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اِلى يَومِْ القِيامَةِ، وَ الْعَرْضِ عَلَى اللّه عَزَّوَجَلَّ، فَاولئكَ الَّذينَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ، وَ فِى النّارِ هُمْ خالِدُونَ، لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَروُن(، اشاره به امامت ائمه معصومينعليهم السلام از فرزندان امام علىعليه السلام است. ۱۳- مَعاشِرَ النّاسِ اَنَا صِراطُ اللّهِ المُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتَّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعدِى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ )الْهُدى( يَهْدُونَ اِلَى الحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ( ۱۴-مَعاشِرَ النّاسِ أَلا وَ إِنِّى رَسُولٌ وَ عَلِىٌّ الإِمامُ وَ الْوَصِىُّ مِنْ بَعْدِى وَ الْاَئِمَةُ مِنْ وُلْدُهُ أَلا وَ اِنِّى والِدُهُمْ وَ هُمْ يَخْرُجُونَ مِنْ صُلْبِهِ( ۱۵- أَلا اِنَّ خاتَمَ الْاَئِمَةِ مِنَّا الْقائِمَ الْمَهدِىَّ )صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِ( اَلا اِنَّهُ الظّاهِرُ عَلَى الدِّينِ، اَلا اِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظّالِمِينَ… اَلا اِنَّهُ وارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الُْمحيطُ بِكُلِّ فَهْمٍ… أَلا اِنَّهُ الْباقِى حُجَّةً وَ لا حُجَّةَ بَعْدَهُ، وَ لا حَقَّ اِلاّ مَعَهُ وَ لا نُورَ اِلاّ عِنْدَهُ… أَلا وَ اِنَّهُ وَلِىُّ اللّهِ في اَرْضِهِ، وَ حَكَمُهُ فِى خَلقِهِ وَ اَمينُهُ فِى سَرِّهِ وَ عَلانِيَّتِهِ…( ۱۶-منابع كامل حديث غدير قبلا بيان شد. * وبوتو * بهمن ۴, ۱۴۰۲ * ۰ ویژه نامه اربعین زیارت قبور امامان نوعی بت‌پرستی و رفتن به بتخانه است موضوع عام: زیارت موضوع خاص: فلسفه زیارت ايرادگرشبهه: شکوه بختیاری منبع شبهه: سایت فضول محله: http://www.fozoolemahaleh.com/ هدف‌های احتمالی: اعتبارزدایی از زیارت و زیارتگاه، تضعیف باروها و انگیزهای مذهبی شیعیان متن شبهه: ۱. چگونه می‌توان به ضریح امامانی متوسل شد که خود توانایی نجات نزدیک‌ترین افراد خانواده خود را نیز نداشته‌اند و بیش‌ترشان به طرز فجیعی به دست مردم عادی و معترض زمان خود به قتل رسیده‌اند؟! پس کجا بودند نیروهای غیبی امداد خداوندی برای کمک به این امامان که حتی نتوانستد رهایی‌بخش خاندانشان باشند؟! و چگونه می‌توان به ضریح افرادی دخیل امید و آرزو و بهبودی از بیماری‌ها را گره کرد که بنابر قصه‌های مبلغان مذهبی، حتی توانایی فراهم‌آوردن دو مشک آب را برای کودکان تشنه لب خود نیز نداشته‌اند؟ ۲. آیا تاکنون مسئولان مقبره امام حسین، که هدایای میلیاردی مردم ایران را دریافت می‌کنند، برای مردم محروم ایران قدمی به خیر برداشته‌اند یا این ایرانیان هستند که دسترنج کار طاقت فرسای خود را با سفر به کشور عراق و شرکت در تورهای زیارتی و حضور در هتل‌ها و بازارها و… به چرخ اقتصادی کشور عراق و جیب مسئولان مراسم و تورهای زیارتی و مقبره‌ها سرازیر کرده و با امید به خرافه حل‌شدن مشکلات‌شان، با جیب خالی و چمدانی پر از خرید اجناس عراقی به ایران بازگشته‌اند؟! ۳. آیا این تنها بت‌پرستان در قرون گذشته بودند که مجسمه‌ها و نمادهایی از طلا و نقره و زینت آلات در بتکده‌ها بنا می‌کردند و قربانی‌ها به پیشگاه خدایان نادیده تقدیم می‌کردند، و برای خدایان یا بت‌هایی که حتی توانایی ترمیم خود را نداشتند، صدقه‌ها و نذرها می‌دادند یا اینکه امروز هم مردم سرگردانی که به دنبال نجات دهنده‌ای می‌گردند به همان طریق در زیارتگاه‌ها و مقبره‌ها و امامزاده‌ها به زیارت نیرویی خیالی مشغولند؟! ۴. اعتقاد به خرافاتی چون درخواست کمک از امامان و پیامبران و…، تنها مسکن خیالی جهلی است که حکومت‌های مذهبی به بدنه جامعه ستمدیده تزریق می‌کنند تا از طغیان مردم در برابر ظلم و نابرابری‌ها حکومت‌های دیکتاتوری جلوگیری کنند و یا مردم ساده دل را به چشم انتظاری امداد‌های غیبی و یا قبول نصیب و قسمتی که حاکمان ستمگر بر آنان تحمیل کرده‌اند، راضی نگاه دارند! پاسخ اجمالی: ۱. یکی از رسوم اخلاقی مثبت و ستوده همه اقوام و ملت‌ها تکریم و بزرگداشت انسان‌هایی است که در تاریخ آن قوم، اثرگذار بوده و با علم یا عمل خود به تداوم حیات یا ارتقاء مادی و معنوی جامعه کمک کرده‌اند. امروزه در همه جای جهان، مقابر شخصیت‌های تاریخی، به مثابه نمادی از عظمت و شکوه و جایگاه ملت‌ها محترم داشته می‌شود. مقابر و مراقد امامان علیهم السلام هم به عنوان نمادهایی از دین، اخلاق، انسانیت و خیرخواهی برای باورمندان به آنان محترم و مورد تکریم است. ۲. انسان، موجودی دوساحتی است که علاوه بر جنبه مادی، جنبه معنوی نیز دارد. همانگونه که سلامت مادی انسان در گرو مراقبت از جسم و روان و رسیدگی مداوم به تن و پیشگیری از بیماری و درمان آن در صورت بیماری است، سلامت و حیات روح نیز مستلزم مراقبت معنوی، تغذیه صحیح، پیشگیری از بیماری روحی و درمان آن در وقت بیماری است. مراقد ائمه علیهم السلام به عنوان مکان‌های زیارتی و عبادتی، به مثابه درمانگاه معنوی و محلی برای نیروبخشیدن به انگیزه‌های ایمانی است. مقابر و مراقد امامان و دیگر صالحان، نه عبادتگاه انسانها، بلکه محلی برای کسب آرامش و عبادت خدا است. در بتکده، بت‌پرستان به سوی بت‌ها توجه کرده و در برابر بت‌ها به خاک می‌افتند و بتان را مدبّر امور خویش می‌خوانند؛ اما زائران مراقد امامان علیهم السلام آنان را انسان‌هایی والا و مقرب خداوند دانسته و عقیده دارند که اگر خداوند را به نام ایشان بخوانند، خداوند مهربان به فرد دعاکننده توجه بیش‌تری می‌کند. ۳. حضور در مکان‌های زیارتی، موجب زنده‌شدن تاریخ پرفراز و نشیب دین و دیندارن شده و زمینه درس‌آموزی و عبرت‌گیری از سرگذشت مجاهدان راه خدا را فراهم می‌کند. منابعی برای مطالعه بیشتر: • واعظ جوادی، مرتضی، فلسفه زیارت و آئین آن، قم، اسرا، چاپ هشتم، ۱۳۹۰، ۲۵۵ص؛ وزیری. چاپ اول ۱۳۸۲. • پورامینی، محمدباقر، فرصت زیبای زیارت، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی؛ • کربلا؛ پایگاه تخصصی امام حسین: https://www.karbobala.com ایده‌هایی برای مقابله: تهیه و انتشار موشن‌ها، پادکست‌ها و عکس‌نوشت‌هایی درباره فلسفه، آداب، شرایط و آثار زیارت، مقالات علمی درباره ماهیت و فلسفه زیارت وتمایز آن از رفتارهای مشرکان، ساخت مستند و نیز تهیه مجموعه‌های داستانی و روایی از تجارب زیسته زائران مراقد ائمه علیهم السلام. * وبوتو * شهریور ۱۲, ۱۴۰۲ * ۰ ویژه نامه اربعین ثواب‌هایی که برای زیارت قبور امامان مطرح می‌شود جعلی و خرافی است موضوع عام: زیارت موضوع خاص: فلسفه زیارت ايرادگرشبهه: مجهول منبع شبهه: خلاصه‌ای از شبهات مندرج در کتاب‌های نقد عقائد شیعه هدف‌های احتمالی: اعتبارزدایی از اهمیت زیارت مراقد ائمه، نقد و نفی عقائد شیعیان. متن شبهه: ۱. زیارت قبور در ابتدای اسلام توسط پیامبر نهی شد، اما پس از آنکه مردم از فرهنگ جاهلی و افتخار به قبور پدران خود فاصله گرفتند، با هدف عبرت گرفتن از سرنوشت مردگان، حکم به جواز آن صادر شد. اینک زیرارت قبور یکی از امور راجح تربیتی و اخلاقی (مستحب) در اسلام است. هدف از جواز زیارت قبور توجه به آخرت و عبرت از گذرابودن دنیا است که موجب دل‌کندن از هوس‌ها و تعلقات مادی و دل‌سپردن به خدا و زندگی ابدی است؛ وگرنه هیچ خاصیت دیگری مانند قضای حوایج، ثواب کثیر و غیره بر آن مترتب نیست. اساسا اگر زیارت قبور موجب غرور کاذب، دنیازدگی و کاهش خوف از خدا گردد، عملی مکروه خواهد بود. به همین سبب تزیین مقابر و برپایی مراسم های تشریفاتی در کنار آن جایز نیست و زیارت را از هدف اصلی آن تهی می‌سازد. ۲. خفتگان در خاک، چه پیامبر و امام و امازاده و چه دیگر مردمان، صدای زائران را نمی‌شنوند و نمی‌توانند به آنان پاسخی داده و برای آنان کاری کنند؛ بنابر این سخن گفتن با مردگان، کاری عبث و درخواست حاجت از آنان شرک به خدا است. قرآن با صراحت پیامبر را خطاب قرارداده و می‌فرماید: «انک میّت و انّهم میّتون» (زمر: ۳۰) و درباره مردگان می‌فرماید: «انك لاتسمع الموتي …» (نمل: ۸۰) و اگر گفته شود که پیامبر با مردمان عادی متفاوت است، قرآن می‌فرماید: «قل انما انا بشر مثلکم …» (کهف: ۱۱۰) اين آیات به خوبي دلالت ميكند كه پيامبر خفته در قبر و به طريق اولي اصحاب او و ديگر بندگان صالح خدا، چيزي از مناجات زائران خود را نمي‌شنوند تا به آن پاسخ دهند. در سوره مباركه مائده از زبان حضرت عیسی، پیامبر الوالعزم خدا، چنين آمده است: «… و کنت علیهم شهیدا مادمت فیهم فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم و انت علی کل شئ شهید» (117) در این آیه بر سه نکته تصریح شده: اولا شهادت پیامبران و به طریق اولی دیگران بر اعمال امت، فقط در زمان حیات آنان است، ثانیا پس از مرگ هیچ ارتباطی با انسان‌های زنده ندارند و فقط خداوند بر بندگانش رقیب است و ثالثا تنها و تنها خداوند است که مطلقا بر هرچیز شهید است و آگاهی همه انسانها بر زنده‌بودن و در چارچوب محدودیت‌های بالفعل انسانی متوقف است. بنابر این زیارت مراقد پیامبر و امامان و دیگر صالحان اگر اثر تربیتی و اخلاقی در کاهش تعلقات مادی و ازدیاد خوف خدا و انگیزه‌های معنوی داشته باشد، روا و مستحب است، اما اگر باعث غرور کاذب شده و بخواهد جای اصول اعتقادات و برتر از واجبات الهی بنشیند، روا نیست. به همین سبب همه آنچه که در فضائل زیارت قبور و ثواب‌های عجیب و غریبی که در کتاب‌های مزار برای زیارت قبور برخی از صالحان، نوشته شده جعلی و خرافی و با مبانی دین در تضاد است. چگونه است که زیارت خود پیامبر و امام در زمان حیاتشان ثوابی ندارد، اما زیارت قبور آنان پس از مرگ، موجب ثواب‌های شگفت انگیزی مثل هزاران حج و عمره می‌شود؟! چگونه است که پیامبر و اولیا در زمان حیاتشان مثل دیگر مردمان می زیسته‌اند و قدرت قضای حوائج دیگران را جز به مقداری عادی نداشته‌اند، اما پس از مرگ‌شان قدرت‌های فرابشری یافته و چونان خدای حی قیوم همه جا حاضر و ناظر و قاضی حاجات می‌شوند؟! پاسخ اجمالی: ۱. بر اساس برخی از روایات دینی، اعمال بندگان علاوه بر نیات و انگیزه‌های عاملان، بر اساس ملاک سختی و آسانی آن اعمال نیز مورد سنجش قرار می‌گیرد: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا». ۲. صرف انجام عمل یا تلفظ و خواندن دعایی هرگز نمی‌تواند ثواب‌های نامبرده را در پی داشته باشد. بلکه اگر این گونه دعاها و اعمال سبب تکامل و رشد انسان شود، به گونه‌ای که اراده و اختیار و اعمال انسان کاملا مطابق خواست و اراده الهی قرار گیرد و او تجسم عینی اراده خداوند و تجسم عینی مضمون ادعیه گردد، چنین دعایی قطعا می‌تواند به قدری مورد محبت الهی باشد، که ثواب‌های فراوانی در مقابل آن قرار دهد. در روایات فراوانی بر ارزش و اهمیت عنصر معرفت در پذیرش و اثربخشی زیارت تأکید شده شده است. حتی در مورد فریضه حج روایاتی وجود دارد که در آن، حجی را که به ارتباط با امام زمان معصوم منتهی نگردد، حج جاهلی به حساب آورده شده است. ۳. از مجموع روایاتی که درباره زیارت وارد شده، می‌توان استنباط کرد که عنصر معرفت خدا و ولی خدا، در ارزش زیارت، نقش اساسی دارد؛ زیرا معرفت است که انسان را به حقیقت عبودیت می‌رساند و او را به منبع اصلی تمام فیوضات و کمالات وجودی، یعنی خدا متصل می‌کند. منابعی برای مطالعه بیشتر: • زمخشرى، محمود بن عمر، أساس البلاغة، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۷۹م. • بهایی، بهاءالدین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، بیروت، نشر دار الأضواء، بی‌تا. • ابن قولویه، جعفر، كامل الزيارات، ناشر مرتضوی نجف، سال ۱۳۵۶ ق، چاپ اول. • جوادي آملي، عبدالله، آداب فناي مقربان، نشر اسراء، ۱۳۸۱، قم. • اميني، عبدالحسين، الغدير، مؤسسه الاعلمي، بيروت. • صدوق، محمد بن علی، من لايحضره الفقيه، انتشارات كتابخانه صدوق، تهران ۱۳۶۷. • نظامي، علما، سيماي ائمه اطهار در زيارت جامعه كبيره نشر مرتضي، ۱۳۷۴. ایده‌هایی برای مقابله: تهیه و انتشار موشن‌ها، پادکست‌ها و عکس نوشت‌هایی درباره فلسفه، آداب، شرایط و آثار زیارت، مقالات علمی درباره ماهیت و فلسفه زیارت وتمایز آن از رفتارهای مشرکان و نیز تهیه مجموعه‌های داستانی و روایی از تجارب زیسته زائران مراقد ائمه علیهم السلام.، ساخت مستند. * وبوتو * شهریور ۱۲, ۱۴۰۲ * ۰ دهه فجر انقلاب اسلامی انقلاب اسلامی؛ احیای هویت ملی دینی بی تردید شکل گیری انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین رویدادهای سیاسی و اجتماعی جهان در قرن بیستم است که هم تحول شگرفی در صحنه عینی جهان به وجود آورد و دین را که روزگاری افیون توده ها خوانده می شد و از حیات اجتماعی و سیاسی کنار گذاشته شده بود، را به این عرصه باز گرداند و به یکّه تازی تفکر سکولاریسم پایان داد و هم نظریات و رهیافت های پیرامون تحلیل انقلاب ها را دگرگون ساخت و نگرش های تنگ نظرانه و تک بعدی نسبت به وقوع انقلاب را کنار زده و افق جدیدی را در نظریه پردازی انقلاب گشود. تا جایی که برخی اندیشمندان غربی را به تحیّر و ناتوانی در تحلیل آن معترف ساخت به عنوان نمونه تدا اسكاچپول جامعه‌شناس آمریکایی می نویسد:«سرنگونی شاه ايران، پیروزی و روند انقلاب اسلامی بین سالهای ۱۹۷۷ و ۱۹۷۹ شگفتی ناظران خارجی را به همراه داشت. از دوستان آمريكايي شاه گرفته تا روزنامه نگاران و متخصصان سياسي و متخصصان علوم اجتماعي از جمله افرادي مثل من كه متخصص مسائل انقلاب هستم، همه ما با شگفتی و شايد ناباوری نظاره گر این وقايع بودیم. تعدادي از ما به سوي تفحص در مورد واقعيات اجتماعي، سياسي ايران در وراي اين رخدادها سوق داده شديم. براي من چنين تحقيقي غيرقابل اجتناب بود؛ بيش از همه به خاطر اين بود كه انقلاب ايران از جنبه‌هاي مختلف غير عادي اش مرا تحت تأثير قرار داد. اين انقلاب مطمئناً شرايط يك انقلاب اجتماعي را دارا مي باشد. با اين حال، وقوع آن به ويژه در جهت وقايعي كه منجر به سقوط شاه شدند انتظارات مربوط به علل انقلابات را، كه من پيش تر در تحقيق تطبيقي، تاريخي ام در مورد انقلاب‌هاي فرانسه، روسيه و چين تكامل بخشيده ام، زير سؤال برد.»[۱]ویژگی و شاخصه های ممتاز انقلاب اسلامی موجب شد تا وی که روزگاری منکر نقش آگاهی در پدید آمدن انقلاب ها بوده و معتقد بود، انقلابها ساخته نمي شوند، بلکه به وجود مي آيند. تصریح کند:«مراحل اوليه انقلاب ايران آشکارا نظرات قبل من در مورد دلایل انقلاب اجتماعي را زير سؤال برد…اگر در واقع بتوان گفت كه يك انقلاب در دنيا وجود داشته است كه عمداً و آگاهانه توسط يك نهضت اجتماعي توده اي ساخته شده تا نظام پيشين را سرنگون سازد، به طور قطع آن انقلاب، انقلاب ايرانیان عليه شاه است.»[۲] همچنین رابرت دي لي، از استادان برجسته علوم سياسي در ايالات متحده آمريكا، در مقاله «انقلاب اسلامي و اصالت» اذعان مي كند كه انقلاب اسلامي ماهيت خاصي دارد كه در قالب متدلوژي متداول در غرب قابل تحليل نيست. وي در بخش از این مقاله مي نويسد: «انقلاب اسلامي پيچيده و اسرارآميز مي نمايد، مساوات طلب است، اما در عين حال سوسياليست يا دمكراتيك نيست. راديكال است، اما سنتي نيز به نظر مي رسد. بيگانه گريز است، اما به ندرت انزواگراست و نمايانگر انقلاب‌هاي فرانسه، روسيه و يا تجربه آمريكا نيست. نظريه‌هاي علوم اجتماعي راجع به نوسازي، خواه ماركسيست خواه ملهم از سرمايه داري ليبرال نتوانستند وقوع آن را پيش بيني كنند و هنوز توضيح قانع كننده اي براي آن ارائه نكرده اند، تنها در دل تاريخ اسلام كه با قيام‌هاي زاهدانه در هر عصري مشحون است، مي توان معنايي براي اين جنبش عظيم كه جهان اسلام را درنورديد پيدا كرد…انقلاب اسلامي در جستجوي يك آغاز تازه، يك تأسيس مجدد، بازآفريني و فعال كردن دوباره اقدامات انقلابي محمّد(صلی الله علیه وآله) است كه ملهم از كلام قرآن بود.»[۳] تحلیل و بررسی دیدگاهها در مورد چرایی و عوامل وقوع انقلاب اسلامی موضوع این نوشتار نبوده و مجال خاص خود را می طلبد[۴] اما چه بخواهیم و چه نخواهیم، خوشایند ما باشد یا نباشد، ویژگی بارز انقلاب اسلامی، دینی و مردمی بودن آن است و نمی توان در تحلیل انقلاب آن را نادیده گرفت. در این بین برخی با نادیده گرفتن ماهیت انقلاب اسلامی و ابعاد آن و چشم پوشی نسبت به دستاوردهای انقلاب اسلامی و تمرکز بر برخی مشکلات و ضعف های عملکردی، درصدد القای نوعی سرخوردگی در میان نسل های کنونی نسبت به واکاوی درباره علل انقلاب اسلامی هستند و اینکه ایرانیان بعد از انقلاب از آن دورتر و بیگانه تر شده اند.[۵] گرچه در تبیین انقلاب اسلامی ضعف هایی وجود داشته و آنگونه که بایسته است، انقلاب برای نسل امروز تبیین نشده است و همین مسأله موجب شده تا شاهد ارایه چنین تحلیل های نادرستی باشیم، اما اصل اینکه برای نسل های کنونی که رژیم گذشته و شرایط آن زمان را درک نکرده و مسائل امروز کشور برای آنها ملموس است، چرایی وقوع انقلاب به عنوان یک امر تاریخی چندان مطرح نباشد، دور از ذهن نیست. اما تشکیک ها و تردیدهای به وجود آمده در اذهان نسل امروز بیش از آنکه نتیجه وجود برخی مشکلات و کاستیهای موجود باشد، برآمده از تلاش جریان رسانه ای معاند و وابسته به نظام سلطه است، رسانه هایی که با تحریف واقعیات و تطهیر چهره رژیم پهلوی و حجم لجن پراکنی علیه نظام جمهوری اسلامی و نیز با تمرکز و بزرگ نمایی مشکلات در صدد القای یأس و ناامیدی هستند و این با سوء استفاده از فضای مجازی و القائات برخی به اصطلاح روشنفکران خود باخته و وادادگی برخی افراد و فاصله گرفتن از آرمانهای انقلاب، در کنار ضعف تبیین انقلاب اسلامی حاصل می گردد. تشخیص چرایی وقوع انقلاب اسلامی نیاز به داشتن سن و درک آن زمان و حتی چندان مطالعه تاریخی نیست، بلکه نیازمند تفکر و فهم صحیح و رها شدن از سایه تبلیغات منفی رسانه ای و کنار گذاشتن بغض و کینه توزی و قدری انصاف است. تأمل در اینکه چرا از میان همه افکار و اندیشه ها، مردم ایران، اسلام را پذیرفتند و از میان جریان های سیاسی، جریان مذهبی با رهبری حضرت امام را پذیرفتند، گمشده مردم چه بود و در سیمای حضرت امام چه دیدند که حتی افراد غیر مذهبی نیز به صف انقلاب پیوستند.؟ دلیل دشمنی پایان ناپذیر نظام سلطه با انقلاب اسلامی و گناه جمهوری اسلامی از نظر آنان چیست که با این حجم از توطئه و دشمنی روبرو است، ما را به درک ماهیت انقلاب اسلامی رهنمون خواهد ساخت، به هر حال انقلاب اسلامی برآیند تلاش تاریخی یک ملت برای بازیابی هویت فراموش شده و عزت تحقیر شده و استقلال پایمال گردیده، آزادی مصادره شده بود که آن را در قالب اسلام به رهبری حضرت امام دست یافتنی می دیدند. تحلیلی که برخی اندیشمندان خارجی نیز به آن اذعان نموده و در آثار خود به آن معترفند. به عنوان نمونه جان فوران مي نويسد: در ميان فرهنگ‌هاي گوناگون مخالف در دهه ۱۹۷۰، اسلام مبارز موفق شد قدرت دولتي را به دست گيرد. امام خميني(ره) به دليل موضع گيري سازش ناپذير و دراز مدت عليه شاه، جاذبه و صراحت و صداقت شخصي ديدگاه هايش در مسائل مهم سياسي، در صف اول جاي گرفت و توانست اسلام مردم گرايي را ارائه دهد كه براي گروه‌هاي مختلف اجتماعي جاذبه داشت، هرچند پايگاه اجتماعي اش در صفوف برخي از علما، طلّاب ديني و تجار و پيشه وران بازار بود، ولي سياست ضدامپريالستي اش نيز روشن فكران غيرمذهبي، چپگرايان و زحمت كشان را جذب مي كرد؛ وانگهي، كلام مذهبي او در ميان گروه‌هاي حاشيه اي شهري و روستايي كه آنها را مستضعفان مي خواند نفوذ مي كرد.[۶] استاد شهید مرتضی مطهری فرمودند: « بی شک از جان گذشتگی و مبارزه خستگی ناپذیر با ظلم و ظالم و دفاع سرسختانه از مظلوم وصداقت و صراحت و شجاعت و سازش ناپذیری این رهبر در انتخاب او به مقام رهبری نقش داشته است، امّا مطلب اساسی چیز دیگری است و آن اینکه ندای امام خمینی از قلب فرهنگ و از اعماق تاریخ و ژرفای روح این ملت بر می خواست، مردمی که در طول چهارده قرن حماسه محمد، علی، زهرا، حسین، زینب، سلمان، ابوذر…وصدها هزار زن و مرد دیگر را شنیده بودند و این حماسه ها با روحشان عجین شده بود، بار دیگر همان ندای آشنا را از حلقوم این مرد شنیدند. علی را و حسین را در چهره او دیدند، او را آینه تمام نمای فرهنگ خود که تحقیر شده بود تشخیص دادند. امام چه کرد؟ او به مردم ما شخصیت داد. خود واقعی و هویت اسلامی آنها را به آنان بازگرداند ».[۷] از این رو هر تحلیلی از انقلاب اسلامی ارایه دهیم، ویژگی اسلامی بودن، مردمی بودن، استقلال طلبی، عزت مداری، عدالت خواهی، سلطه ستیزی را نمی توان از آن جدا کرد. اینها روایت های واقعی از انقلاب اسلامی است. نسل امروز با چشم خود استقلال کشور را در منطقه پر تنش خاورمیانه می بیند، ذلت برخی از کشورهای وابسته به نظام سلطه را به چشم مشاهده می کند که برای نظام سلطه ارزشی جز گاو شیرده ندارند، توطئه ها و دشمنی های نظام سلطه با نظام جمهوری اسلامی و زیاده خواهی های او را در برابر خواسته های منطقی و عقلانی نظام نظاره می کند. جایگاه و نقشی که انقلاب اسلامی به مردم داده و دستاوردهای عظیم آن را در بخش های مختلف و ظرفیت ها و توانمندی های آن را می بیند و در کنار آن مشکلات و ضعف ها را نیز می نگرد و در می یابد که مشکلات موجود، نتیجه عملکردها و ضعف های مدیریتی و انتخاب هاست نه اصول انقلاب اسلامی. نتیجه گیری اصل اینکه برای نسل های کنونی که رژیم گذشته و شرایط آن زمان را درک نکرده و مسائل امروز کشور برای آنها ملموس است، چرایی وقوع انقلاب به عنوان یک امر تاریخی چندان مطرح نباشد، دور از ذهن نیست. اما تشکیک ها و تردیدهای به وجود آمده در اذهان نسل امروز بیش از آنکه نتیجه وجود برخی مشکلات و کاستیهای موجود باشد، برآمده از تلاش خبیثانه جریان رسانه ای معاند و وابسته به نظام سلطه و تحریف واقعیات و تطهیر چهره پلید رژیم پهلوی و حجم لجن پراکنی علیه نظام جمهوری اسلامی می باشد که با تمرکز و بزرگ نمایی مشکلات و القای یأس و ناامیدی در میان مردم است و این با سوء استفاده از فضای مجازی و القائات برخی به اصطلاح روشنفکران خود باخته و وادادگی برخی افراد و فاصله گرفتن از آرمانهای انقلاب، در کنار ضعف تبیین انقلاب اسلامی حاصل می گردد. تأمل در اینکه چرا از میان همه افکار و اندیشه ها، مردم ایران، اسلام را پذیرفتند و از میان جریان های سیاسی، جریان مذهبی با رهبری حضرت امام را پذیرفتند، گمشده مردم چه بود و در سیمای حضرت امام چه دیدند که حتی افراد غیر مذهبی نیز به صف انقلاب پیوستند.؟ البته دلیل دشمنی پایان ناپذیر نظام سلطه با انقلاب اسلامی و گناه جمهوری اسلامی از نظر آنان چیست که با این حجم از توطئه و دشمنی روبرو است؟ همین ما را به درک ماهیت انقلاب اسلامی رهنمون می سازد که انقلاب اسلامی برآیند تلاش تاریخی یک ملت برای بازیابی هویت فراموش شده و عزت تحقیر شده و استقلال پایمال گردیده، آزادی مصادره شده بود که آن را در قالب اسلام به رهبری حضرت امام دست یافتنی می دیدند. فهرست منابع اسکاچپول، تدا، «دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، مترجم: محمدتقی دلفروز، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم شماره ۱ (پیاپی ۱۹، بهار ۱۳۸۲) دلی لی، رابرت، «انقلاب اسلامي و اصالت»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹ فوران، جان، «انقلاب ۷۹-۱۹۷۷ چالشي بر تئوري اجتماعي»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹ فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹ مطهری ، مرتضی ، پیرامون انقلاب اسلامی ، تهران :صدرا ، ۱۳۶۸ ملکوتیان، مصطفی، سیری در نظریه های انقلاب، تهران: نشر قومس، ۱۳۷۲ ملکوتیان، مصطفی، زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)، قم:معارف، ۱۳۹۵ -------------------------------------------------------------------------------- [۱] . اسکاچپول، تدا، «دولت رانتیر و اسلام شیعی در انقلاب ایران»، مترجم: محمدتقی دلفروز، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال ششم شماره ۱ (پیاپی ۱۹، بهار ۱۳۸۲)، ص ۱۱۹ [۲] . همان، ص ۱۲۲-۱۲۱ [۳] . دلی لی، رابرت، «انقلاب اسلامي و اصالت»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹، ص ۲۱۸-۲۱۷ [۴] . ر.ک: ملکوتیان، مصطفی، سیری در نظریه های انقلاب، تهران: نشر قومس، ۱۳۷۲، ملکوتیان، مصطفی، زمینه‌ها، عوامل و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران (رهیافت فرهنگی)، قم:معارف، ۱۳۹۵، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي (مجموعه مقالات)، قم: معارف، ۱۳۷۹،سبزه اى، محمد تقی، نقد آسیب شناسانه تئورى هاى انقلاب [۵] .زیبا کلام، صادق، انقلاب براي چه بود؟ چه پاسخي براي نسل‌هاي بعد از انقلاب داريم؟!؛ سایت خبر نامه دانشجويان ايران: https://iusnews.ir/fa/home [۶] . فوران، جان، «انقلاب ۷۹-۱۹۷۷ چالشي بر تئوري اجتماعي»، فراتی، عبد الوهاب، رهيافت نظري بر انقلاب اسلامي، پیشین،ص ۳۶۱-۳۶۰ [۷] . مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، تهران :صدرا ، ۱۳۶۸، ص ۱۱۹ * وبوتو * بهمن ۱۶, ۱۴۰۲ * ۰ دهه فجر انقلاب اسلامی تفکراشرافي گري آسيب جدی برای انقلاب و نظام اسلامي مقدمه اشراف به عنوان يک جريان اجتماعي نامتوازن، در جوامع بشري از افراد و طبقات تأثيرگذار جامعه اند که رفتار، گفتار و عقايدشان پي آمدهاي مستقيم و غير مستقيمي بر ساير افراد جامعه ( به ويژه طبقات پايين تر) دارد. اينان براي مطرح کردن خود و کسب اعتبار و جلب احترام ديگران، به حفظ و گسترش نظام منزلتي مي پردازند. پيامبران و مصلحان اجتماعي براي اعتلاي مقام انسان و پيشرفت و تعالي جامعه، با اشراف به مبارزه پرداخته اند. مقابله با اشراف و اشرافي گري، از دغدغه هاي اصلي پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بوده است. آن حضرت براي مقابله با نظام منزلتي (تمايز ناعادلانه طبقاتي) که زمينه ساز اعمال اشرافي بود و هم چنين براي از بين بردن اعمال اشرافي، کارهاي بزرگي انجام داد. ايشان کوشيدند نظام برابري و برادري (اخوت اسلامي) را جاي گزين نظام منزلتي کنند که تشکيل «امت واحده» ثمره اين کار بزرگ بود. نتيجه طبيعي جوامعي که اجازه مي دهند که اشراف زمام امور را به دست بگيرند چيزي جز نابهنجاري در حوزه اجتماع و تجاوز از حدّ و حقوق و قانون در امور سياسي و… نخواهد بود. اين گونه است که زمام امور اجتماعي از حالت اعتدال خارج شده و گرفتار انحراف مي گردد. در نتيجه افزايش ظلم و ستم و نابودي همبستگي و اتحاد و همدلي و در نهايت زوال حکومت جامعه ديني را موجب مي گردد. انقلاب ما که از جمله انقلابات نادر تاريخ بشري است در تلاش براي حذف جريان و تفکر اشرافي گري بوده و يکي از اهداف اصلي خود را در حقيقت مبارزه با اين جريان قرار داده و در اين راه گام هاي بلندي برداشته است. چيستي اشرافي گري مي توان از اشرافي گري به عنوان جرياني ياد کرد که مي کوشد تا با قدرت و بهره مندي از امکانات مادي، خود را به صاحبان قدرت نظامي و سياسي و… نزديک سازد و از سوي آنان مورد حمايت قرار گرفته و مردمان و جامعه خويش را استثمار و استعمار کنند. اين جريان ممکن است الزاماً از طبقات برخوردار و مرفه جامعه نباشند بلکه تمام افرادي که در اثر رسوخ و نفوذ روحيه اشرافي گري در آنان، در ميان مردم کنش هاي خاصي دارند را نيز شامل مي گردد. شاخصه هاي اشرافي گري بدون شک هر جرياني داراي شاخص ها و ويژگي هايي است که با آن قابل شناسايي خواهد بود. از آنجا که جريان اشرافيت هم از اين قاعده مستثني نمي باشد لذا ما در اين مجال و بر حسب نياز به برخي از شاخص هاي اين جريان اشاره مي کنيم. ۱. محافظه کاري: از آنجا که جريان اشرافي گري هميشه به دنبال بهره جويي از فرصت هاي مختلف(موافق و مخالف)مي باشد يکي از شاخص هاي آن محافظه کاري است يعنی همواره در تلاش است تا شرائط پيش آمده که در راستاي خواسته هاي آنان مي باشد حفظ گردد تا بتواند از اين ميان بهره هاي خود را برگيرد. ۲. ناديده انگاري طبقات پايين: يکي ديگر از ويژگي هاي اشرافي گري اين است که هيچ گاه حاضر به پذيرش طبقات پايين دست جامعه نبوده و گاه هم در جهت نابودي آنان گام برمي دارد و مرتباً حقوق آنان را تضييع مي کند. اين در حالي است که آموزه هاي ديني دقيقاً خلاف آن را به جامعه آموزش مي دهند و همواره بر رعايت اين طبقات سفارش مي کنند. «فَأَمَّا الْيَتيمَ فَلا تَقْهَر».[۱] ۳. منفعت طلبي: انسان بر اساس طبيعت خويش به دنبال تامين منافع فردي و گروهي خود مي باشد که اگر به دور از ضوابط اجتماعي و لجام گسيخته باشد امري نامطلوب و ضد ارزش و در غير اين صورت مطلوب خواهد بود. جريان اشرافيت هميشه ايام در تلاش براي تامين منافع خود (به هر قيمت ممکن بوده) است و لو اين که نُرم ها و هنجارهاي ديني و اجتماعي ناديده گرفته شود. اين در حالي است که بر اساس آموزه هاي ديني هر فرد و يا گروهي حق دارد در حدود شرع و عرف، اقدام به تدارک منافع خود بنمايد و به عبارتي از منظر دين، تنها منافع مشروع افراد قابل بازيابي و اکتساب مي باشد. ۴. تن آسايي و عافيت طلبي: عافيت طلبي و تن آسايي همواره از جمله شاخص هاي اشرافيت بوده است. به عنوان مثال در صدر اسلام که پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ با مشرکان و دشمنان دين خدا در جنگ بودند هيچ گاه جريان اشرافيت، ايشان را در اين راه همراهي نکرده و در پي عافيت و آسودگي خود بودند. از اين جريان در ادبيات قرآني به «قاعدون» تعبير شده است. خداوند نسبت به اين جريان مي فرمايد: «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللَّهِ وَ کرِهُوا أَنْ يُجاهِدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ في سَبيلِ اللَّهِ وَ قالُوا لا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ؛ آنها که در خانه ها نشستند و از همراهي با رسول خدا [در جهاد] تخلف ورزيدند خوشحال شدند و از جهاد با مال و جان خود در راه خدا کراهت داشتند، و گفتند: در اين گرما به جنگ نرويد».[۲] ۵. سازشکاري: جريان اشرافي به لحاظ کسب و حفظ منافع همواره در پي دست دوستي دادن به دشمنان مي باشد از جمله خصوصياتش اين است که در برابر خواسته هاي آنان سازشکاري نموده و مهر تاييد و تصديق بر آن مي نهد در حالي که بر اساس آموزه هاي ديني، دقيقا مي بايد عکس آن عمل نمود و به تعبير قرآن کريم با دشمنان بايد غليظ و شديد بود و با دوستان مهرباني نمود. «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَي الْکفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُم».[۳] ۶. عدم پايبندي به هنجارهاي ديني: از ديگر شاخص هاي جريان اشرافي گري اين است که اين جريان در طول تاريخ نشان داده است که به باورهاي ديني و هنجارهاي آن اعتقاد چنداني ندارد و بدان عملاً پايبند نمي باشد. نمونه بارز آن را مي توان در حوادث فتنه سال ۸۸ يافت که عملاً به مقدسات جامعه توهين و جسارت شد. آسيب هاي اشرافي گري نسبت به انقلاب در ارتباط با روند نفوذ و گسترش اشرافي گري که امروز ما متاسفانه در درون جامعه خويش تا حدودي شاهد نشانه هاي آن هستيم و اين که آن چه آسيب هايي را متوجه انقلاب خواهد نمود به اختصار اين موارد را می توان يادآور شد: ۱. به چالش کشيده شدن انقلاب: يکي از آسيب هاي جدي جريان اشرافي گري، به چالش کشيده شدن انقلاب خواهد بود که هر روز ممکن از سوي اين جريان رخ نمايد. نمونه بارز اين جريان را مي توان در فتنه سال ۸۸ جستجو نمود که اين جريان توانست با دسيسه هاي پيدا و پنهان خود، انقلاب اسلامي (که ثمره خون شهيدان اين مملکت است) را به چالش بکشد و قدري حرکت رو به رشد آن را متوقف نمايد. ۲. بروز فاصله ميان مردم و حاکميت: انقلاب ما که به واقع در تلاش براي رفع حوائج و رسيدگي به طبقات ضعيف و به تعبيري فرودست جامعه مي باشد و همين ها هم در راه آن از هيچ تلاشي فروگذار نبودند و همواره و در همه زمينه ها از انقلاب، به بهترين وجه ممکن حمايت کرده و اجازه نداده اند ديگران اين انقلاب الهي را به بن بست بکشانند براي تداوم اين خط نيز اين حمايت ها همچنان مي بايد مستمر و مستقر باشد تا اين که بتوان به آينده انقلاب اميدوار بود. از اين رو اگر جريان و تفکر اشرافي گري در ميان جامعه و مسئولين گسترش يافته و نفوذ يابد بدون ترديد ميان مردم و حاکميت فاصله و شکاف ايجاد خواهد شد و هر دو از يکديگر جدا خواهند شد. ۳. تسليم در برابر دشمنان: از ديگر آسيب هاي اشرافي گري اين است که موجب خواهد شد تا جامعه در برابر تهديد، تطميع و… دشمنان ايستادگي و مقاومت نکرده و تسليم خواسته هاي آن شوند. شاهد بر اين مدعا اتفاقاتي است که در طول تاريخ اسلام رخ نموده است از جمله حادثه کربلا که دستگاه يزيد، برخي از سران قبايل (که به ظاهر شيعه هم بودند) اشرافي منش را با تهديد و تطميع توانست از قيام عليه دربار باز دارد و موجبات آن حادثه بزرگ را فراهم آورد. بنابراين اگر روحيه اشرافي گري در جامعه حاکم شود تحقيقاً جامعه گرفتار سستي و ذلت خواهد شد و نخواهد توانست بر اساس نيازها، مصالح و اهداف خويش تصميم بگيرد و عمل نمايد. ۴. تضعيف روحيه انقلابي گري: از ديگر مخاطرات و مَضرات اشرافي گري در ارتباط با انقلاب اين است که در دراز مدت بستر ساز اين خواهد بود که روحيه انقلابي گري انقلابيون را از خود متأثر نموده و آهسته آهسته آنان را از اين خط اصيل دور و زمينه سلطه اجانب را فراهم آورد. ۵. ناديده گرفته شدن دستاوردهاي انقلاب: بدون ترديد انقلاب اسلامي (به اعتراف دوست و دشمن، عليرغم تمام مشکلات و موانعي که بر سر راه داشته است) دستاوردهاي بي نظيري در طول بيش از سه دهه از عمر خود به همراه داشته است. از اين رو مي توان يکي از آسيب هاي جدي جريان اشرافي گري را ناديده انگاشتن اين دستاوردها و ناسپاسی آنان دربرابر نعمت انقلاب دانست که کفران نعمت های انقلاب و گسترش آن در جامعه براي تداوم حيات انقلاب اسلامي بسيار مضرّ مخرّب خواهد بود. ۶. انحراف جريان اصيل انقلاب: به گواهي تاريخ انقلاب ها، هر انقلابي که از مسير اصلي خود خارج شده و رسالت خود را نتوانسته است به انجام برساند علل مختلفي از جمله به انحراف رفتن آن از جهت و خط اصيل آن داشته است که توسط عده اي از معاندان نسبت با آن صورت گفته است. از زمره آسيب هاي اشرافي گري که متوجه انقلاب اسلامي است اين است که اين جريان با نفوذ در ميان لايه هاي مختلف اجتماعي و انقلابي، جريان اصيل انقلاب را از درون تهي کرده و در گذر زمان آن را از مسير اصلي خود دور می سازد و تمام زحمات ملت بزرگ ايران را هدر می دهد. ۷. براندازي نظام: يکي از مخاطراتي که همواره انقلاب ها را تهديد مي کند اين است که آن ها بر اثر طرح ريزي و دسيسه مخالفان خود از ميان رفته و به عبارتي از هستي ساقط گرديده اند. انقلاب اسلامي که در همان ابتداي ظهور خود با دشمناني قسم خورده در مبارزه اي سخت قرار گرفته است تا کنون از اين مخاطره ها دور نبوده و هر روز عليه آن توطئه هاي جديدي رخ مي نمايد. از جمله آسيب هاي اشرافي گري را مي توان براندازي نظام دانست که با گذشت زمان ممکن است اتفاق بي افتد، زيرا روند و سمت و سوي نظام که با جهت گيري انقلابي اهداف و آرمان هاي انقلابي را خواهان است با منافع جريان اشرافي سازگاري ندارد. از اين رو ممکن است جريان اشرافي به اين لحاظ با مخالفان و دشمنان در جهت براندازي هم موضع گيري هماهنگي پيدا نمايد. درمان اشرافي گري هر جريان ناموزون و ناهمگون و به عبارتي مُخرّب و به تعبير رهبري انقلاب، بيمارگونه[۴] در هر اجتماع براي جلوگيري از عوارض و عواقب منفي آن مي بايست درمان شده و از جامعه حذف گردد. جريان اشرافي گري که از اين دسته از جريانات مي باشد در کوتاه مدت و دراز مدت مي بايد مورد درمان قرار گيريد تا جامعه ما از آسيب هاي آن در امان بماند. ما در اين ارتباط تنها به سخني از مقام معظم رهبري اکتفا مي کنيم که ايشان در چاره جويي راه درمان اشرافيت بيان مي دارند: «گرايش اشرافي گري، آن چيزي نيست که بشود با قانون و با دادگاه و با بازجويي و با امثال اينها علاجش کرد؛… اين از جمله مقولاتي است که بايستي فضاي عمومي کشور، احساسات مردم، خواست مردم و به تعبير رساتر، فرهنگ عمومي مردم آن را دفع کند تا اين علاج شود».[۵] -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. ضحي / ۹. [۲]. توبه / ۸۱. [۳]. فتح / ۲۹. [۴]. بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در اجتماع بزرگ مردم يزد در تاريخ ۱۲/۱۰/۱۳۸۶. [۵]. پاسخ هاي رهبر معظم انقلاب اسلامي به پرسش هاي دانشجويان در دانشگاه صنعتي شريف در تاريخ ۰۱/۰۹/۱۳۷۸. * وبوتو * بهمن ۱۶, ۱۴۰۲ * ۰ دهه فجر انقلاب اسلامی انقلاب مردم ایران قابل مصادره شدن نبود در جریان تحولات انقلاب اسلامی ایران تا پيروزی برخی جریان ها در میانة راه و حتی بهتر بگوئيم روزهای آخر به خیل عظيم مردم انقلابی پیوستند، با این حال این حضور در مقایسه و نسبت به حضور انبوه و مؤثر نیروهای مذهبی و نیز حضور گسترده مردم به رهبری علما و روحانيت، چندان مؤثر و تأثیر گذار نبود، چرا که سابقه فعالیت های پراکنده این گروه ها به خصوص جریان های غیرمذهبی به علت عدم استقبال مردم و نیز سرکوب رژيم و متلاشی شدن این گروه ها، به گونه ای بود که آنان ديگر چندان قدرت ابراز وجود و يا توانایی ابتکار عمل در جریان انقلاب را نداشتند، به همين دلیل نیروهای پراکنده آنان که در گام های آخر به حرکت گسترده مردم انقلابی پیوستند در يک عمل انجام شده قرار گرفته و ناگزیر باید هدايت و رهبری امام را می پذیرفتند و پیوستن برخی جامانده های این جریان ها به انقلاب، آن هم در مراحل و روزهای مشرف به پيروزی و نيز مطرح شدن آنان در برخی رسانه ها نمی توانست در هدایت سير انقلاب چندان کارساز باشد، چرا که با توجه به حضور انبوه نیروی های مذهبی به رهبری امام خمینی(ره) ديگر امکان و فرصتی برای برخی از مدعیان نبود و ديگر اين که انقلاب اسلامی حاصل تجربه چند حرکت پیشین خود بود، یعنی تجربه شکست جریان مشروطه و نیز حرکت ملی شدن صنعت نفت و همچنین سرکوب قیام پانزده خرداد و همین تجربیات نیز می توانست برای مدیریت و هدايت انقلاب و نیز در اختیار گرفتن ابتکار عمل توسط رهبری انقلاب، بسيار مفید و کارساز باشد، به عبارتی بی مهری جریان های متمایل به غرب در مشروطه و نیز ملی شدن صنعت نفت موجب گردید تا مردم و نیروهای مذهبی در انقلاب سال پنجاه و هفت برای این که همچون دو حرکت پیشين با انحراف در مسير مواجه نگردند، نسبت به اين گروه ها و جریان ها اعتماد نداشته باشند و هدایت جریان انقلاب را به آنان نسپارند. به هر حال برخی از این جریان ها و گروه ها به دلیل این که به صورت جریان های وابسته به بیگانه در کشور ظاهر شدند، با اقبال مردمی رو به رو نشدند، آن ها حتی کوشيدند با ارائه قرائت مذهبی و دینی از خود وارد عرصه شوند، ولی مردم استقبال چندانی نکردند، افزون بر وابستگی برخی از این گروه ها، ناهمگونی گفتمان موجود در این گروه ها با هویت فرهنگی جامعه ایران سبب شد که دامنه فعالیت آنان بسيار محدود گردد، گروه هایی که تحت گفتمان مارکسيستی و يا سوسيالیستی قرار می گرفتند چنین وضعيتی داشتند، بنابراین مهم ترین ضعف آن ها را می توان نداشتن پایگاه و جایگاه مردمی دانست، جریان های فکری ناسيونال لیبرال به دلیل این که موضع گیری مخالف خویش را در چهارچوب قانون اساسی قرار داده بودند و به هيچ وجه به دنبال انقلاب و براندازی حکومت شاه نبودند صرفاً به اصلاحات بر مبنای قانون اساسی بسنده کردند و در نهایت امیدشان به دولت شاپور بختیار بود که از آن طرفی نبستند و از این روی سوار شدن برخی از آنان در قطار انقلاب آن هم در ایستگاه آخر نمی توانست برای آنان جايگاهی نزد مردم ترسيم نماید. همینطور جریان های التقاطی لیبرال هم که اساساً با سلطنت مشکلی نداشته و نیز نسبت به انقلاب و يا براندازی نظام شاهنشاهی به عنوان يک خواسته اصلی و بنیادین مردم انقلابی تمایلی نداشتند از قافله عقب افتاده و دیرهنگام به سیل خروشان مردم پیوستند، افزون بر این که خاستگاه اجتماعی اين گروه ها از جايگاه و پایگاه و مقبولیت مردمی بر خوردار نبود و با وجود این که آنان به ناگزیر در زمان اوجگیری مبارزات با امواج خروشان مردمی همراه شدند ولی وابستگی فکری آنان به غرب و خوش بینی آنان به قدرت های جهانی به ويژه آمریکا موجب گردید همراهی آنان با مردم انقلابی چندان دوام نداشته باشد، چون جریان های لیبرال از جمله نهضت آزادی به دلیل خاستگاه فکری که داشتند غالباً متمایل به غرب بودند و همانگونه که خود معترف و معتقد بودند: زندگی که ما امروز داریم همه اش فرنگی است، طرز فکر ما ….. تمام ارمغان غرب است،[۱] برای همین به رغم ادعایی که درباره اصل بی طرفی در روابط و سیاست خارجی مطرح می کردند، ولی همچنان خواهان حمایت و رابطه نزدیک با بلوک غرب بودند و حتی درک آن ها از استقلال همان سیاست موازنه منفی دکتر مصدق بود که به معنای نفی غرب و یا غرب زدایی نبود، آنان حتی پیش از پیروزی انقلاب معتقد بودند که حمله همزمان به استبداد و استعمار، مصلحت نیست و ما نباید با آمریکا مخالفت کنیم؛ چرا که آن ها سد محکمی در مقابل کمونیست های ملحد هستند، از این روی آن ها علیرغم این که اذعان داشتند آمریکایی ها موجبات کودتای بیست و هشتم مرداد سی و دو را فراهم کردند، ولی به حفظ و ادامه روابط نزدیک با آمریکا معتقد بودند و حتی بنابر نوشته ویلیام سولیوان آخرین سفیر آمریکا در ایران، آن ها با تعلیق مأموریت هیأت مستشاری نظامی و خروج کلیه اعضای آن از ایران موافق نبوده و خواهان ادامه همکاری نظامی آمریکا با ایران، به خصوص در نیروی هوایی بودند.[۲] در عین حال با پیروزی انقلاب اسلامی جریان ها و گروه های مختلف در فضای آزاد و رهایی يافته از استبداد، فرصت های زیادی برای ابراز وجود پیدا کردند؛ رهبری انقلاب در فضای بعد از پیروزی اين امکان و فرصت را فراهم کرد تا اگر آنان ادعای خدمت به مردم دارند، بیشتر برای مردم محک زده شوند، به عنوان نمونه رهبري انقلاب به سران جبهة ملي فرصت داد با اينكه پرونده آنان در نهضت ملي نفت و ديگر برهههاي تاريخ براي امام (ره) روشن بود، ملّت ایران به خوبی یاد دارد که پس از پیروزی انقلاب براي نهضت به اصطلاح آزادي و هم مسلكان آنان فرصت های زیادی فراهم گردید، به گونه ای که آنان دولت موقت را در اختيار داشتند امّا براي این ملت خداجوي چه كردند؟ جز اينكه با داعيه داران تجزيهطلبي و قوميتگرايي در مناطق مختلف ايران از تركمن صحرا گرفته تا كردستان به مماشات پرداخته و درصدد تقويت آن برآمدند و امنيت ملي و تماميت ارضي كشور را به مخاطره انداختند، ما می بینيم در همين زمان است كه طرح خودمختاري توسط سران گروه‌هاي مدعی دفاع از خلق كُرد تسليم دولت گردیده و تماميت ارضي كشور به حراج گذاشته می شود، به راستي در صورت محقق شدن خواسته های این مدعیان تجزیه طلبی، چه كسي در برابر تاريخ می بایست پاسخگو باشد، ناگفته نماند که روحيه و تمایلات غربگرايانه اعضای نهضت آزادی تا جایی پیش رفت که در نهایت اسم و نام برخی از این افراد سر از اسناد لانه جاسوسي آمريكا درآورد که گواه خوبي در اين باره می باشد، در جنگ تحميلي نیز همينها بودند كه بر عليه دفاع مشروع ملت مسلمان و انقلابي اعلاميه پراكني کرده و در صدد تضعيف صفوف مجاهدين اسلام گام برداشتند، در اين میان افرادی چون بنيصدر را داریم كه داعية مليت و مليگرايي را داشتند که با توجه به اقبال مردمی به ایشان، امام خمينی(ره) امکان و فرصتهای خدمت به مردم را برای وی فراهم نمودند و به رغم این که نفوذ كلام امام (ره) ميتوانست به بستن پرونده او در همان ابتدا منجر شود، ولی ایشان همچنان بزرگوارانه فرصت را تا فرماندهي كل قوا براي او فراهم نمودند لکن ديري نپاييد كه خيانتهاي او در واقعه طبس و همينطور در واگذاري اراضي ميهن اسلامي به دشمن براي مردم روشن گرديد و همین باعث شد تا خود مردم او را پس زده و رأيشان را بازپس گرفتند، در تاريخ انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی از این نمونه فرصت ها و امکان ها برای این گروه ها و نیز این مدعیان به کرّات قابل مشاهده است که به خوبی نشان می دهد پس از پیروزی انقلاب فضای خدمت به مردم برای آن ها مهيا گشته است ولی کارنامه این گروه ها و مدعیان وابسته به این گروه ها نمايانگر این واقعیت است که عملکردشان ديگر جایی برای اعتماد مردم باقی نگذاشته است. در مجموع می توان گفت؛ انقلاب مردم ما در سال پنجاه و هفت در واقع انقلابی است با صبغه دینی که با هدایت و رهبری امام خمينی(ره) به پیروزی رسيد، رهبری پر قدرتی که توانست خیل عظيمی از مردم را به صحنه آورد و با يک حضور فراگير مردمی انقلاب را به ثمر رساند، با توجه به همین حضور فراگير و هدایت و رهبری بلامنازع آن و نيز نبود پايگاه مردمی برای برخی جریان ها و گروه های مدعی می توان گفت؛ اين گروه ها و جریانات سياسی چندان نقش مؤثری در خصوص به ثمر رساندن انقلاب نداشته و به عبارتی آنان از اين حرکت عظيم مردمی جامانده اند و بعد از پیروزی انقلاب باوجود این که برای این گروه ها و جریان ها، امکان و فرصت های ظهور و بروز در راستای خدمت به مردم فراهم گردید، ولی متأسفانه آن ها با عملکرد خود نشان دادند که بر خلاف ادعاهای خویش چندان دغدغه خدمت به مردم را ندارند، از این روی با نبود مقبولیت های مردمی مواجه گردیده و بالطبع محلی برای پاسخ به سهم خواهی آنان باقی نماند و اگر آنان در صحنه هم باقی می ماندند با توجه به کارنامه ای که دارند، راه را به راحتی برای بازگشت و نيز تسلط بیگانگان بر کشور فراهم می کردند. -------------------------------------------------------------------------------- [۱]. مواضع نهضت آزادی در برابر انقلاب اسلامی، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱، ص۲۴ [۲]. سوليوان، ماموريت در تهران، ص ۱۸۹ و رک به اسناد لانه جاسوسی ، ج ۹و ۱۰، ص۹۱-۹۲ * وبوتو * بهمن ۱۶, ۱۴۰۲ * ۰ مطلب روز تصریح رسول الله به امامت امیر مومنان پس از خود برخی شبهه می نمایند که پیامبر (ص) هرگز به امامت وجانشینی علی (ع) تصریح نکرد و آنچه شیعه می گوید سندیت معتبر ندارد. دقت در زندگى پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله – از روزى كه مأمور شد شريعت خود را به بستگان نزديك و سپس به كل مردم اعلام كند، تا لحظه رحلت آن حضرت – اين مطلب را قطعى مىسازد كه آن حضرت بر امامت علىعليه السلام بعد از خود كراراً تصريح كرده است. در زمان حیات خود ودر آغاز دعوت وشروع نبوت جانشینی علی را تا آخرین روزهای حیات خود برای مردم بیان نموده اند واین از جانب خداوند بود ویکی از ماموریتهای حضرت در کنار دعوت به اسلام معرفی جانشینی علی (ع) بوده است. در اين جا به نمونههايى از روايات وارده درباره امامت علىعليه السلام از زبان پيامبرصلى الله عليه وآله اشاره مىكنيم: 1-حديث يوم الدار: پس از گذشت سه سال از آغاز بعثت، خداى متعال پيامبر را مأمور ساخت كه دعوت خود را آشكار سازد. و آيه وَ اَنذِر عَشيرتَكَ الأقرَبينَ (شعراء – ۲۴۱) در اين مورد نازل شد. پيامبرصلى الله عليه وآله سران بنى هاشم را جمع كرد و فرمود: من خير دنيا و آخرت را براى شما آورده‌ام. خداوند به من امر كرده است كه شما را به آن دعوت كنم. كدام يك از شما مرا در نشر اين آيين يارى مىكند تا برادر و وصى و جانشين من در ميان شما باشد؟ حضرت سه مرتبه اين سخن را تكرار نمود و در هر سه بار تنها علىعليه السلام آمادگى خود را اعلان كرد. در اين موقع پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: "انَّ هذا أخى وَ وَصيّى وَ خليفتى فيكُم»1 2-حديث منزلت: رسول گرامى اسلام فرمود: «يا على أنت منّى بمنزله هارون من موسى إلاّ أنّه لا نبىّ بعدى»(2) اى على مقام تو نسبت به من به منزله مقام هارون به موسى است الاّ اين كه بعد از من پيامبرى نيست. 3-رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «..علىٌّ هو الإمام و الحجّة بعدى» علىعليه السلام امام و حجت بعد از من است. ۳ 4-حديثى نقل شده كه مردى پيش رسول خداصلى الله عليه وآله آمد و عرض كرد: اى رسول خدا آيا درست است كه على مىگويد: خدا او را به رهبرى خلق امر نموده است؟ حضرت فرمود: على اميرالمؤمنين است ولايت او از جانب خداست… همانا على خليفه خدا و حجت او است، او امام مسلمين است. «اِنَّ عَليّاً خَليفَةُ اللّهِ وَ حُجَّةُ اللّهِ وَ اِنَّهُ اِمَامُ الْمُسْلِمينَ…» 4 5-رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «يا على أنت اميرالمؤمنين و امام المتّقين، يا على أنت سيّد الوصيّين و وارث علم النبيّين… يا على أنت… خليفة المرسلين، يا على انت مولى المؤمنين، يا على أنت الحجّة على النّاس أجمعين…» 5 اى على جان، تو اميرالمؤمنين امام متقين هستى، اى على تو سيّد وصيين و وارث علم پيامبرانى، اى على تو خليفه انبياء، مولاى مؤمنينى، اى على تو حجّت خدا بر تمام مردمى. ۶-حديث غدير: اين حديث از احاديث متواتر است و راويان حديث، از صحابه و تابعين و محدثان اسلامى، آن را، در هر قرنى به صورت متواتر نقل كرده‌اند. طبق تحقيق محققين، ۱۱۰ نفر از صحابه، ۸۹ تن از تابعين، و ۳۵۰۰ نفر از علما و محدثان اسلامى حديث غدير را نقل كرده‌اند، با اين تواتر، در اصالت و اعتبار اين حديث جاى هيچ ترديدى وجود ندارد. علما به طور مستقل درباره حديث غدير كتابهايى نوشتهاند جامعترين آن، كتاب شريف الغدير – تأليف علامه عبدالحسين امينى – مىباشد. ۶ فرازهايى از حديث شريف غدير: رسول خداصلى الله عليه وآله در روز غدير خم فرمود: الف – نيست خدايى جز او – زيرا خداوند به من اعلام فرموده كه اگر آنچه در حقّ على بر من نازل نموده ابلاغ نكنم رسالت او را نرساندهام، و براى من حفظ از شرّ مردم را ضمانت نموده است و خدا كفايت كننده و كريم است. خداوند به من چنين وحى كرده است: (بسم اللّه الرحمن الرحيم)اى پيامبر، ابلاغ كن آن چه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده – درباره علىّ، يعنى خلافت علىّ بن ابى طالب – و اگر انجام ندهى رسالت او را نرساندهاى، و خداوند تو را از مردم حفظ مىكند. ۷ اى مردم! من در رساندن آنچه خداوند بر من نازل كرده كوتاهى نكردهام و من سبب نزول اين آيه را براى شما بيان مىكنم: جبرئيل سه مرتبه بر من نازل شد و از طرف خداوندِ سلام پروردگارم – كه او سلام است – مرا مأمور كرد كه در اين محلّ اجتماع بپاخيزم و بر هر سفيد و سياهى اعلام كنم كه: "أَنَّ عَلِىَّ بْنِ أبى طالب أَخى وَ وَصِّيىِّ وَ خَليْفَتى عَلى اُمَّتى وَ الإِمامُ مِن بَعْدِى»«على بن ابى طالب برادرِ من و وصىّ من و جانشين من بر امّتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسى است جز اين كه پيامبرى بعد از من نيست. و او صاحب اختيار شما بعد از خدا و رسولش است» و خداوند در اين مورد آيهاى از كتابش بر من نازل كرده است: «صاحب اختيار شما خدا و رسولش هستند و كسانى كه ايمان آورده و نماز را بپا مىدارند و در حال ركوع زكات مىدهند»(8) و علىّ بن ابى طالب است كه نماز را بپا داشته و در حال ركوع زكات و در هر حال خداوند عزوجل را قصد مىكند. ۹ ب – اى مردم! از او )علىعليه السلام( بسوى ديگر گمراه نشويد، و از او روى بر مگردانيد و از ولايت او سرباز نزنيد. اوست كه به حق هدايت نموده و به آن عمل مىكند، و باطل را ابطال نموده و از آن نهى مىنمايد، و در راه خدا سرزنش ملامت كنندهاى او را مانع نمىشود. اى مردم! او را فضيلت دهيد كه خدا او را فضيلت داده است، و او را قبول كنيد كه خداوند او را منصوب نموده است. «مَعاشِرَ النَّاس! اِنَّهُ اِمامٌ مِنَ اللّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللّهُ عَلى أَحَدٍ اَنْكَرَ وِلايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُ» اى مردم! او از طرف خداوند امام است و هر كس ولايت او را انكار كند خداوند هرگز توبهاش را نمىپذيرد و او را نمىبخشد. حتمى است بر خداوند كه با كسى كه با او مخالفت نمايد چنين كند و او را به عذابى شديد تا ابديّت و تا آخر روزگار معذّب نمايد. پس بپرهيزيد از اين كه با او مخالفت كنيد و گرفتار آتشى شويد كه آتشگيره آن مردم و سنگها هستند و به براى كافران آماده شده است۱۰ ج – «أَلا إِنَّ جَبْرَئيِلَ خَبَّرَنِى عَنِ اللّهِ تَعالى بِذلِكَ وَ يَقُولُ "مَن عادى عَلِيَّاً وَ لَمْ يَتَوَلَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَتى» بدانيد كه جبرئيل از جانب خداوند اين خبر را براى من آورده است و مىگويد: "هر كس با على دشمنى كند و ولايت او را نپذيرد لعنت و غضب من بر او باد." د – «مَعاشِرَ النَّاسِ… مَنْ كُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِىٌّ مَولاهُ، وَ هُوَ عَلِىُّ بْنُ اَبي طالِبٍ اَخي وَ وَصِيّى وَ مُوالاتُهُ مِنَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ اَنْزَلَها عَلَىَّ» اى مردم هر كس من صاحب اختيار اويم اين على صاحب اختيار اوست و او على بن ابى طالب برادر و جانشين من است و ولايت او از جانب خداوند )عزوجل( است كه بر من نازل شده است. ه «أَلا وَ قَد بَلَّغْتُ، أَلا وَ قَد اَسْمَعتُ، أَلا وَ قَدْ اَوْ ضَحْتُ، أَلا وَ اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ قالَ وَ اَنَا قُلْتُ عَنِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ، أَلا اِنَّهُ لا اَميرَ الْمُؤمِنينَ غَيْرَ اَخي هذا» بدانيد من پيام خدا را رساندم، و وظيفه خود را ادا كردم، بدانيد كه من شنوانيدم، بدانيد كه من )مسأله ولايت و امامت را( توضيح دادم و روشن نمودم، بدانيد كه خداوند فرموده است و من از جانب خداوند عزّوجلّ مىگويم، بدانيد كه اميرالمؤمنين جز اين برادرم على نيست، و «مَعاشِرَ النّاسِ! هذا عَلِىٌّ اَخِى، وَ وَصِيّى وَ واعِى عِلْمِى، وَ خَليِفَتى فِى اُمَّتى….اِنَّهُ خَلِفَةُ رَسُولِ اللّهِ وَ اَميرُالمُؤمِنينَ، وَ الاِمامُ الْهادِى مِنَ اللّهِ…» اى مردم! اين على برادر من، وصىّ من، جامع علم من و جانشين امّتم است…. او خليفه رسول خدا، اميرالمؤمنين و امام هدايت كننده از طرف خداوند است. پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در خطبه غدير خم نه تنها به امامت علىصلى الله عليه وآله تصريح نموده است )چنان كه در فرازهاى بالا ملاحظه نموديد( بلكه امامت و جانشينى يازده امام ديگر از فرزندان امام علىصلى الله عليه وآله را نيز با صراحت كامل بيان نموده و توضيح داده است. در ذيل به نمونههاى آن اشاره مىكنيم: الف – »اى مردم، على و پاكان از فرزندانم از نسل او ثقل اصغرند و قرآن ثقل اكبر است، هر يك از اين دو از ديگرى خبر مىدهد و با آن موافق است. آنها از يكديگر جدا نمىشوند تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند. بدانيد كه آنان امينهاى خداوند بين مردم و حاكمان او در زمين هستند»11 «اى مردم! خداوند دين شما را با امامت او كامل نمود، پس هر كس اقتدا نكند به او و به كسانى كه جانشين او از فرزندان من و از نسل او هستند تا روز قيامت و روز رفتن به پيشگاه خداوند، چنين كسانى اعمالشان در دنيا و آخرت از بين رفته و در آتش دائمى خواهند بود، عذاب از آنان تخفيف نمىيابد و به آنان مهلت داده نمىشود».12 ج – «اى مردم من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به تبعيت از او نموده و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان ولايتند، به حق هدايت مىكنند، و به يارى حق به عدالت رفتار مىكنند»13 د – «اى مردم! بدانيد كه من پيامبرم و على امام و وصىّ بعد از من است، و امامان بعد از او فرزند او هستند، بدانيد كه من پدر آنانم و آنها از صلب على به وجود مىآيند»14 ه – «بدانيد كه آخرين امامان مهدى قائم از ماست، اوست غالب بر اديان، اوست انتقام گيرنده از ظالمين… اوست وارث هر علمى، و محيط بر هر فهمى… اوست كه به عنوان حجت باقى مىماند و بعد از او حجتى نيست، هيچ حقى نيست مگر همراه او، و هيچ نورى نيست مگر در نزد او، اوست ولى خدا در زمين و حكم كننده بين خلقش و امين او بر نهان و آشكارش»15 اينها فرازهايى از خطبه غدير بود كه پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در ضمن آن امام علىعليه السلام و يازده نفر از اولاد او را به عنوان امام و خليفه خدا بر زمين معرفى نمود و در پايان مردم را به بيعت دعوت نموده و فرمودند: »اى مردم شما بيش از آن هستيد كه با يك دست و در يك زمان با من دست دهيد، پروردگارم مرا مأمور كرده است كه از زبان شما اقرار بگيرم و درباره آن چه كه منعقد نمودم براى على اميرالمؤمنين و امامانى كه بعد از او مىآيند و از نسل من و اويند چنان كه به شما فهماندم كه از فرزندان من از صلب اويند. پس همگى چنين بگوييد: ما شنيديم و اطاعت مىكنيم و راضى هستيم و سر تسليم فرود مىآوريم و درباره آن چه از جانب پروردگار ما و خودت بر ما رساندى، درباره امر امامت امامان، و امامت على اميرالمؤمنين و امامانى كه از صلب او به دنيا مىآيند به اين مطلب با قلبهايمان و با جانمان و با زبانمان و با دستمان با تو بيعت مىكنيم و بر اين عقيده زندهايم و با آن مىميريم و با آن محشور مىشويم. تغيير نخواهيم داد و تبديل نمىكنيم و شك نمىكنيم و انكار نمىكنيم و ترديد به دل راه نمىدهيم و از اين قول بر نمىگرديم و پيمان را نمىشكنيم.« اى مردم آن چه به شما گفتم بگوييد و بر على به عنوان اميرالمؤمنين سلام كنيد… » 16 چنان كه ملاحظه مىكنيد پيامبر اسلامصلى الله عليه وآله در خاتمه خطبه از تمام مردم با جملاتى كه خود بيان فرمودند اقرار و بيعت گرفتند و آن چنان اين جملات صراحت و تأكيد دارد كه از هرگونه توضيح و تفسير بىنياز است. آيا با اين توضيحات و بيانات باز مىتوان گفت: پيامبرصلى الله عليه وآله با صراحت امام علىعليه السلام و امامان ديگر از فرزندان او را به عنوان امام بعد از خود معرفى نكرد؟!! آيا اين افتراء و دروغ بستن به پيامبر عظيم الشأن اسلام نيست كه ما با اين همه صراحت بگوييم پيامبرصلى الله عليه وآله صراحتاً امام علىعليه السلام را امام بعد از خود معرفى نكرده است؟!! پی نوشتها ۱- مسند أحمد بن حنبل، ج ۱، ص ۱۵۹. تاريخ طبرى، ج ۲، ص ۴۰۶. تفسير طبرى، ج ۱۹، ص ۷۴ و ۷۵. ۲-صحيح بخارى، ج ۶، ص ۳ در باب غزوه تبوك. صحيح مسلم، ج ۷، ص ۱۲۰ باب فضائل علىعليه السلام. سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۵۵، باب فضائل أصحاب النبىعليه السلام. مسند ابن حنبل، ج ۱، ص ۱۷۳. سيره ابن هشام، ج ۴، ص ۱۶۳. غزوه تبوك. ۳-عوالم العلوم بحرانى، ج ۳/۱۵، ص ۲۱۹. ۴-الامالى شيخ الصدوق، ص ۱۹۴. ۵-بحارالانوار، علامه مجلسىرحمه الله )چاپ ايران، تهران( ج ۲۷، ص ۱۹۹. ۶- منشور عقايد اماميه، ص ۱۶۰. ۷-مائده: ۶۷. مائده: ۵۵. ۹- لا إِله إِلاّ هُوَ – لاَِنَّهُ قَدْ أَعْلَمَنِى أَنِّى إِنْ لَمْ اُبَلِّغْ مَا أَنْزَلَ إِلَىَّ فى حَقِّ عَلِىٍّ فَما بَلَّغْتُ رِسالَتَهُ، فَقَدْ ضَمِنَ لِى )تَبارَكَ وَ تعالى( الْعِصْمَةَ مِنَ النّاسِ وَ هُوَ اللّهُ الْكافِى الكْكَرِيمُ، فَأَوْحى إِلَىَّ بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ يا أَيُّهَا الرَّسُولُ، بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ فِى عَلِىٍّ، "يَعنى فِى الْخِلافَةِ لِعَلٍّ بنِ أَبِى طالبٍ" وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ. مَعاشِرَ النّاسِ! ما قَصَّرْتُ فِى تَبْلِيْغِ ما اَنْزَلَ اللّهُ تَعالى إِلَىَّ، وَ أَنَا اُبَيِّنُ لَكُمْ سَبَبَ هَذَا الآيَةِ. إِنَّ جَبْرَئيلَعليه السلام هَبَطَ إِلَىَّ مِرارَاً ثَلاثَاً يَأْمُرُنى عَنِ السَّلامُ رَبِّى وَ هُوَ السَّلامُ أَنْ أَقُومَ فِى هذَ الْمَشهَدِ، فَاُعْلِمَ كُلَّ اَبْيَضٍ وَ أَسْوَدٍ أَنَّ عَلِىَّ بْنِ أَبِى طالِبٍ، أَخِى وَ وَصِّيىِّ وَ خَلْيفَتى عَلى اُمَّتى وَ الإِمامُ مِنْ بَعْدِى، الَّذِى مَحَلُّهُ مِنِّى مَحَلُّ هارُونَ مِنْ مُوسى، إِلاّ أَنَّهُ لا نَبِىَّ بَعْدِى، وَ هُوَ وَلِيُّكُمْ بَعْدَ اللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ قَدْ أَنْزَلَ اللّهُ تَبارَكَ تَعالى عَلَىَّ بِذلِكَ آيَةً مِنْ كِتابِهِ: اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكوةَ وَ هُمْ راكِعُونَ )مائده: ۵۵ وَ عَلِىُّ ابْنِ أَبِى طالِبٍ أَلَّذى أَقامَ الصَّلوةَ وَ آتَى الزَّكوةَ وَ هُوَ راكِعٌ يُريدُ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ فِى كُلِّ حالٍ. ۱۰- مَعاشِرَ النّاسِ! لا تَضِلُّوا عَنْهُ وَ لا تَنْفِرُوا مِنْهُ، وَ لا تَسْتَنْكِفُوا مِنْ وِلايَتِهِ، فَهُوَ الَّذِي يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَ يَعْمَلُ بِهِ، وَ يُزْهِقُ الْباطِلَ وَ يَنْهى عَنْهُ، وَ لا تَأْخُذُهُ فِي اللّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ. مَعاشِرَ النَّاسِ فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ اللّهُ، وَاقبَلْوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ اللّهَ. مَعاشِرَ النّاسِ! إِنَّهُ إِمامٌ مِنَ اللّهِ، وَ لَنْ يَتُوبَ اللّهُ عَلى أَحَدٍ اَنْكَرَ وِلايَتَهُ وَ لَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَهُ، حَتماً عَلَى اللّهِ أَنْ يَفْعَلَ ذلِك مِمَّن خالفَف أَمْرَهُ فِيهِ، وَ أَنْ يُعَذِّبَهُ عَذاباً نُكْراً، اَبَدَ اَلآبادِ وَ دَهَرَ الدُّهُورِ. فَاحْذَرُوا أَنْ تُخالِفُوهُ فَتَصْلُوا ناراً وَقودُها النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ اُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ. ۱۱-مَعاشِرَ النَّاسِ! اِنَّ عَلِيَّاً وَ الطَّيِبينَ مِنْ وُلْدي مِنْ صُلْبِهِ هُمُ الثَّقْلُ الْاَصْغَرُ، وَ الْقُرانُ هُوَ الثَّقْلُ الأَكْبَرُ، فَكُلُّ واحِدٍ مِنْهُما مُنْبِىءُ عَنْ صاحِبِهِ، وَ مُوافِقٌ لَهُ، لَنْ يَفْتَرِقا حَتّى يَرِدا عَلَىَّ الْحَوْضَ. أَلا اِنَّهُمْ أُمَناءُ اللّهِ فِي خَلْقِهِ وَ حُكّامُهُ فِي أَرْضِهِ(، اشاره به حديث "انّى تارك فيكم الثقلين كتاب اللّه و عترتى" است. ۱۲- مَعاشِرَ النّاس! اِنَّما اَكْمَلَ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ دينَكُمْ بِاِمامَتِهِ فَمَنْ لَمْ يَاْتَمَّ بِهِ وَ بِمَنْ يقُومُ مَقامَهُ مِنْ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اِلى يَومِْ القِيامَةِ، وَ الْعَرْضِ عَلَى اللّه عَزَّوَجَلَّ، فَاولئكَ الَّذينَ حَبِطَتْ اَعْمالُهُمْ، وَ فِى النّارِ هُمْ خالِدُونَ، لا يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ يُنْظَروُن(، اشاره به امامت ائمه معصومينعليهم السلام از فرزندان امام علىعليه السلام است. ۱۳- مَعاشِرَ النّاسِ اَنَا صِراطُ اللّهِ المُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتَّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعدِى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ )الْهُدى( يَهْدُونَ اِلَى الحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ( ۱۴-مَعاشِرَ النّاسِ أَلا وَ إِنِّى رَسُولٌ وَ عَلِىٌّ الإِمامُ وَ الْوَصِىُّ مِنْ بَعْدِى وَ الْاَئِمَةُ مِنْ وُلْدُهُ أَلا وَ اِنِّى والِدُهُمْ وَ هُمْ يَخْرُجُونَ مِنْ صُلْبِهِ( ۱۵- أَلا اِنَّ خاتَمَ الْاَئِمَةِ مِنَّا الْقائِمَ الْمَهدِىَّ )صَلَواتُ اللّهِ عَلَيْهِ( اَلا اِنَّهُ الظّاهِرُ عَلَى الدِّينِ، اَلا اِنَّهُ الْمُنْتَقِمُ مِنَ الظّالِمِينَ… اَلا اِنَّهُ وارِثُ كُلِّ عِلْمٍ وَ الُْمحيطُ بِكُلِّ فَهْمٍ… أَلا اِنَّهُ الْباقِى حُجَّةً وَ لا حُجَّةَ بَعْدَهُ، وَ لا حَقَّ اِلاّ مَعَهُ وَ لا نُورَ اِلاّ عِنْدَهُ… أَلا وَ اِنَّهُ وَلِىُّ اللّهِ في اَرْضِهِ، وَ حَكَمُهُ فِى خَلقِهِ وَ اَمينُهُ فِى سَرِّهِ وَ عَلانِيَّتِهِ…( ۱۶-منابع كامل حديث غدير قبلا بيان شد. * وبوتو * بهمن ۴, ۱۴۰۲ * ۰ ویژه نامه اربعین زیارت قبور امامان نوعی بت‌پرستی و رفتن به بتخانه است موضوع عام: زیارت موضوع خاص: فلسفه زیارت ايرادگرشبهه: شکوه بختیاری منبع شبهه: سایت فضول محله: http://www.fozoolemahaleh.com/ هدف‌های احتمالی: اعتبارزدایی از زیارت و زیارتگاه، تضعیف باروها و انگیزهای مذهبی شیعیان متن شبهه: ۱. چگونه می‌توان به ضریح امامانی متوسل شد که خود توانایی نجات نزدیک‌ترین افراد خانواده خود را نیز نداشته‌اند و بیش‌ترشان به طرز فجیعی به دست مردم عادی و معترض زمان خود به قتل رسیده‌اند؟! پس کجا بودند نیروهای غیبی امداد خداوندی برای کمک به این امامان که حتی نتوانستد رهایی‌بخش خاندانشان باشند؟! و چگونه می‌توان به ضریح افرادی دخیل امید و آرزو و بهبودی از بیماری‌ها را گره کرد که بنابر قصه‌های مبلغان مذهبی، حتی توانایی فراهم‌آوردن دو مشک آب را برای کودکان تشنه لب خود نیز نداشته‌اند؟ ۲. آیا تاکنون مسئولان مقبره امام حسین، که هدایای میلیاردی مردم ایران را دریافت می‌کنند، برای مردم محروم ایران قدمی به خیر برداشته‌اند یا این ایرانیان هستند که دسترنج کار طاقت فرسای خود را با سفر به کشور عراق و شرکت در تورهای زیارتی و حضور در هتل‌ها و بازارها و… به چرخ اقتصادی کشور عراق و جیب مسئولان مراسم و تورهای زیارتی و مقبره‌ها سرازیر کرده و با امید به خرافه حل‌شدن مشکلات‌شان، با جیب خالی و چمدانی پر از خرید اجناس عراقی به ایران بازگشته‌اند؟! ۳. آیا این تنها بت‌پرستان در قرون گذشته بودند که مجسمه‌ها و نمادهایی از طلا و نقره و زینت آلات در بتکده‌ها بنا می‌کردند و قربانی‌ها به پیشگاه خدایان نادیده تقدیم می‌کردند، و برای خدایان یا بت‌هایی که حتی توانایی ترمیم خود را نداشتند، صدقه‌ها و نذرها می‌دادند یا اینکه امروز هم مردم سرگردانی که به دنبال نجات دهنده‌ای می‌گردند به همان طریق در زیارتگاه‌ها و مقبره‌ها و امامزاده‌ها به زیارت نیرویی خیالی مشغولند؟! ۴. اعتقاد به خرافاتی چون درخواست کمک از امامان و پیامبران و…، تنها مسکن خیالی جهلی است که حکومت‌های مذهبی به بدنه جامعه ستمدیده تزریق می‌کنند تا از طغیان مردم در برابر ظلم و نابرابری‌ها حکومت‌های دیکتاتوری جلوگیری کنند و یا مردم ساده دل را به چشم انتظاری امداد‌های غیبی و یا قبول نصیب و قسمتی که حاکمان ستمگر بر آنان تحمیل کرده‌اند، راضی نگاه دارند! پاسخ اجمالی: ۱. یکی از رسوم اخلاقی مثبت و ستوده همه اقوام و ملت‌ها تکریم و بزرگداشت انسان‌هایی است که در تاریخ آن قوم، اثرگذار بوده و با علم یا عمل خود به تداوم حیات یا ارتقاء مادی و معنوی جامعه کمک کرده‌اند. امروزه در همه جای جهان، مقابر شخصیت‌های تاریخی، به مثابه نمادی از عظمت و شکوه و جایگاه ملت‌ها محترم داشته می‌شود. مقابر و مراقد امامان علیهم السلام هم به عنوان نمادهایی از دین، اخلاق، انسانیت و خیرخواهی برای باورمندان به آنان محترم و مورد تکریم است. ۲. انسان، موجودی دوساحتی است که علاوه بر جنبه مادی، جنبه معنوی نیز دارد. همانگونه که سلامت مادی انسان در گرو مراقبت از جسم و روان و رسیدگی مداوم به تن و پیشگیری از بیماری و درمان آن در صورت بیماری است، سلامت و حیات روح نیز مستلزم مراقبت معنوی، تغذیه صحیح، پیشگیری از بیماری روحی و درمان آن در وقت بیماری است. مراقد ائمه علیهم السلام به عنوان مکان‌های زیارتی و عبادتی، به مثابه درمانگاه معنوی و محلی برای نیروبخشیدن به انگیزه‌های ایمانی است. مقابر و مراقد امامان و دیگر صالحان، نه عبادتگاه انسانها، بلکه محلی برای کسب آرامش و عبادت خدا است. در بتکده، بت‌پرستان به سوی بت‌ها توجه کرده و در برابر بت‌ها به خاک می‌افتند و بتان را مدبّر امور خویش می‌خوانند؛ اما زائران مراقد امامان علیهم السلام آنان را انسان‌هایی والا و مقرب خداوند دانسته و عقیده دارند که اگر خداوند را به نام ایشان بخوانند، خداوند مهربان به فرد دعاکننده توجه بیش‌تری می‌کند. ۳. حضور در مکان‌های زیارتی، موجب زنده‌شدن تاریخ پرفراز و نشیب دین و دیندارن شده و زمینه درس‌آموزی و عبرت‌گیری از سرگذشت مجاهدان راه خدا را فراهم می‌کند. منابعی برای مطالعه بیشتر: • واعظ جوادی، مرتضی، فلسفه زیارت و آئین آن، قم، اسرا، چاپ هشتم، ۱۳۹۰، ۲۵۵ص؛ وزیری. چاپ اول ۱۳۸۲. • پورامینی، محمدباقر، فرصت زیبای زیارت، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی؛ • کربلا؛ پایگاه تخصصی امام حسین: https://www.karbobala.com ایده‌هایی برای مقابله: تهیه و انتشار موشن‌ها، پادکست‌ها و عکس‌نوشت‌هایی درباره فلسفه، آداب، شرایط و آثار زیارت، مقالات علمی درباره ماهیت و فلسفه زیارت وتمایز آن از رفتارهای مشرکان، ساخت مستند و نیز تهیه مجموعه‌های داستانی و روایی از تجارب زیسته زائران مراقد ائمه علیهم السلام. * وبوتو * شهریور ۱۲, ۱۴۰۲ * ۰ ویژه نامه اربعین ثواب‌هایی که برای زیارت قبور امامان مطرح می‌شود جعلی و خرافی است موضوع عام: زیارت موضوع خاص: فلسفه زیارت ايرادگرشبهه: مجهول منبع شبهه: خلاصه‌ای از شبهات مندرج در کتاب‌های نقد عقائد شیعه هدف‌های احتمالی: اعتبارزدایی از اهمیت زیارت مراقد ائمه، نقد و نفی عقائد شیعیان. متن شبهه: ۱. زیارت قبور در ابتدای اسلام توسط پیامبر نهی شد، اما پس از آنکه مردم از فرهنگ جاهلی و افتخار به قبور پدران خود فاصله گرفتند، با هدف عبرت گرفتن از سرنوشت مردگان، حکم به جواز آن صادر شد. اینک زیرارت قبور یکی از امور راجح تربیتی و اخلاقی (مستحب) در اسلام است. هدف از جواز زیارت قبور توجه به آخرت و عبرت از گذرابودن دنیا است که موجب دل‌کندن از هوس‌ها و تعلقات مادی و دل‌سپردن به خدا و زندگی ابدی است؛ وگرنه هیچ خاصیت دیگری مانند قضای حوایج، ثواب کثیر و غیره بر آن مترتب نیست. اساسا اگر زیارت قبور موجب غرور کاذب، دنیازدگی و کاهش خوف از خدا گردد، عملی مکروه خواهد بود. به همین سبب تزیین مقابر و برپایی مراسم های تشریفاتی در کنار آن جایز نیست و زیارت را از هدف اصلی آن تهی می‌سازد. ۲. خفتگان در خاک، چه پیامبر و امام و امازاده و چه دیگر مردمان، صدای زائران را نمی‌شنوند و نمی‌توانند به آنان پاسخی داده و برای آنان کاری کنند؛ بنابر این سخن گفتن با مردگان، کاری عبث و درخواست حاجت از آنان شرک به خدا است. قرآن با صراحت پیامبر را خطاب قرارداده و می‌فرماید: «انک میّت و انّهم میّتون» (زمر: ۳۰) و درباره مردگان می‌فرماید: «انك لاتسمع الموتي …» (نمل: ۸۰) و اگر گفته شود که پیامبر با مردمان عادی متفاوت است، قرآن می‌فرماید: «قل انما انا بشر مثلکم …» (کهف: ۱۱۰) اين آیات به خوبي دلالت ميكند كه پيامبر خفته در قبر و به طريق اولي اصحاب او و ديگر بندگان صالح خدا، چيزي از مناجات زائران خود را نمي‌شنوند تا به آن پاسخ دهند. در سوره مباركه مائده از زبان حضرت عیسی، پیامبر الوالعزم خدا، چنين آمده است: «… و کنت علیهم شهیدا مادمت فیهم فلما توفیتنی کنت انت الرقیب علیهم و انت علی کل شئ شهید» (117) در این آیه بر سه نکته تصریح شده: اولا شهادت پیامبران و به طریق اولی دیگران بر اعمال امت، فقط در زمان حیات آنان است، ثانیا پس از مرگ هیچ ارتباطی با انسان‌های زنده ندارند و فقط خداوند بر بندگانش رقیب است و ثالثا تنها و تنها خداوند است که مطلقا بر هرچیز شهید است و آگاهی همه انسانها بر زنده‌بودن و در چارچوب محدودیت‌های بالفعل انسانی متوقف است. بنابر این زیارت مراقد پیامبر و امامان و دیگر صالحان اگر اثر تربیتی و اخلاقی در کاهش تعلقات مادی و ازدیاد خوف خدا و انگیزه‌های معنوی داشته باشد، روا و مستحب است، اما اگر باعث غرور کاذب شده و بخواهد جای اصول اعتقادات و برتر از واجبات الهی بنشیند، روا نیست. به همین سبب همه آنچه که در فضائل زیارت قبور و ثواب‌های عجیب و غریبی که در کتاب‌های مزار برای زیارت قبور برخی از صالحان، نوشته شده جعلی و خرافی و با مبانی دین در تضاد است. چگونه است که زیارت خود پیامبر و امام در زمان حیاتشان ثوابی ندارد، اما زیارت قبور آنان پس از مرگ، موجب ثواب‌های شگفت انگیزی مثل هزاران حج و عمره می‌شود؟! چگونه است که پیامبر و اولیا در زمان حیاتشان مثل دیگر مردمان می زیسته‌اند و قدرت قضای حوائج دیگران را جز به مقداری عادی نداشته‌اند، اما پس از مرگ‌شان قدرت‌های فرابشری یافته و چونان خدای حی قیوم همه جا حاضر و ناظر و قاضی حاجات می‌شوند؟! پاسخ اجمالی: ۱. بر اساس برخی از روایات دینی، اعمال بندگان علاوه بر نیات و انگیزه‌های عاملان، بر اساس ملاک سختی و آسانی آن اعمال نیز مورد سنجش قرار می‌گیرد: «أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ أَحْمَزُهَا». ۲. صرف انجام عمل یا تلفظ و خواندن دعایی هرگز نمی‌تواند ثواب‌های نامبرده را در پی داشته باشد. بلکه اگر این گونه دعاها و اعمال سبب تکامل و رشد انسان شود، به گونه‌ای که اراده و اختیار و اعمال انسان کاملا مطابق خواست و اراده الهی قرار گیرد و او تجسم عینی اراده خداوند و تجسم عینی مضمون ادعیه گردد، چنین دعایی قطعا می‌تواند به قدری مورد محبت الهی باشد، که ثواب‌های فراوانی در مقابل آن قرار دهد. در روایات فراوانی بر ارزش و اهمیت عنصر معرفت در پذیرش و اثربخشی زیارت تأکید شده شده است. حتی در مورد فریضه حج روایاتی وجود دارد که در آن، حجی را که به ارتباط با امام زمان معصوم منتهی نگردد، حج جاهلی به حساب آورده شده است. ۳. از مجموع روایاتی که درباره زیارت وارد شده، می‌توان استنباط کرد که عنصر معرفت خدا و ولی خدا، در ارزش زیارت، نقش اساسی دارد؛ زیرا معرفت است که انسان را به حقیقت عبودیت می‌رساند و او را به منبع اصلی تمام فیوضات و کمالات وجودی، یعنی خدا متصل می‌کند. منابعی برای مطالعه بیشتر: • زمخشرى، محمود بن عمر، أساس البلاغة، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۷۹م. • بهایی، بهاءالدین، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیلة، بیروت، نشر دار الأضواء، بی‌تا. • ابن قولویه، جعفر، كامل الزيارات، ناشر مرتضوی نجف، سال ۱۳۵۶ ق، چاپ اول. • جوادي آملي، عبدالله، آداب فناي مقربان، نشر اسراء، ۱۳۸۱، قم. • اميني، عبدالحسين، الغدير، مؤسسه الاعلمي، بيروت. • صدوق، محمد بن علی، من لايحضره الفقيه، انتشارات كتابخانه صدوق، تهران ۱۳۶۷. • نظامي، علما، سيماي ائمه اطهار در زيارت جامعه كبيره نشر مرتضي، ۱۳۷۴. ایده‌هایی برای مقابله: تهیه و انتشار موشن‌ها، پادکست‌ها و عکس نوشت‌هایی درباره فلسفه، آداب، شرایط و آثار زیارت، مقالات علمی درباره ماهیت و فلسفه زیارت وتمایز آن از رفتارهای مشرکان و نیز تهیه مجموعه‌های داستانی و روایی از تجارب زیسته زائران مراقد ائمه علیهم السلام.، ساخت مستند. * وبوتو * شهریور ۱۲, ۱۴۰۲ * ۰ نقد و نظر جدیدترین کلیپ‌ها هیچ داده ای یافت نشد مشاهده همه پل‌های ارتباطی: * قم . بلوار شهید صدوقی . ساختمان صدوقی . فاز سوم. مرکز مطالعات * ajoopari@gmail.com * 025-32943649 دسترسی سریع: * دیگر پایگاه‌ها * درگاه پرسش و پاسخ * گفتمان دینی * کتابخانه * نگارخانه * اخبار بخش‌های اصلی: * مقالات * نقد و نظر * معارف قرآنی * فسلفه دین * اخلاق اسلامی * حقوق بشر اشتراک خبرنامه کلیه حقوق مادی و معنوی سایت محفوظ می‌باشد (مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات) ارتباط با پشتبانی سایت: pasokh_qom@gmail.com