elektroonline.pl
Open in
urlscan Pro
51.83.164.128
Public Scan
URL:
http://elektroonline.pl/a/9155,Standard-IEC-61850-dziesiec-lat-pozniej,,Energetyka
Submission Tags: falconsandbox
Submission: On February 03 via api from US — Scanned from FR
Submission Tags: falconsandbox
Submission: On February 03 via api from US — Scanned from FR
Form analysis 6 forms found in the DOM
POST /users/login
<form target="_top" method="post" action="/users/login">
<fieldset style="display:none;"><input type="hidden" name="_method" value="POST"></fieldset>
<table class="clear_table" style="border:0px;width:460px;">
<tbody>
<tr>
<td style=" font-size: 11px;"> e-mail: </td>
<td style="padding-left: 2px;">
<input name="data[User][username]" type="text" class="input small_input" tabindex="1" maxlength="100" value="" id="UserUsername">
</td>
<td style="padding-left:10px; font-size: 11px;"> hasło: </td>
<td>
<input type="password" name="data[User][password]" class="input small_input" tabindex="2" value="" id="UserPassword">
</td>
<td style="padding-right: 5px;padding-left: 2px;">
<input type="submit" class="submit_login" style="font-size:10px;" alt="zaloguj" value=" ">
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="5" style="padding-left:5px;">
<table>
<tbody>
<tr>
<td style="padding-left: 20px; width: 126px; vertical-align: middle;">
<a href="/logowanie" style="font-size:10px;font-weight:bold;color:#222222;" alt="Społeczność">Społeczność</a>
</td>
<td style="width: 104px; vertical-align: middle;">
<a href="/users/new_user" style="font-size:10px;"><img src="/img/layout/new_user_new2.png" style="font-size:10px;" alt="rejestracja"></a>
</td>
<td style="padding-left: 20px; width: 126px; vertical-align: middle;">
<a href="/users/renew_passwd" style="font-size:10px;"><img src="/img/layout/new_password_new2.png" style="font-size:10px;" alt="zapomniałem hasło"></a>
</td>
<td style="vertical-align: middle; padding-left: 20px;">
<input type="hidden" name="data[User][cookie]" id="UserCookie_" value="0"><input type="checkbox" name="data[User][cookie]" tabindex="5"
style="border: 1px solid #818181; height: 11px!important; width: 11px!important; padding: 0!important; margin: 0!important;" value="1" id="UserCookie">
</td>
<td style="vertical-align: middle">
<img src="/img/layout/remember_me_new2.png" alt="">
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</form><form class="gsc-search-box gsc-search-box-tools" accept-charset="utf-8">
<table cellspacing="0" cellpadding="0" class="gsc-search-box">
<tbody>
<tr>
<td class="gsc-input">
<div class="gsc-input-box" id="gsc-iw-id1">
<table cellspacing="0" cellpadding="0" id="gs_id50" class="gstl_50 gsc-input" style="width: 100%; padding: 0px;">
<tbody>
<tr>
<td id="gs_tti50" class="gsib_a"><input autocomplete="off" type="text" size="10" class="gsc-input" name="search" title="szukaj" id="gsc-i-id1" dir="ltr" spellcheck="false"
style="width: 100%; padding: 0px; border: none; margin: 0px; height: auto; background: url("https://www.google.com/cse/static/images/1x/pl/branding.png") left center no-repeat rgb(255, 255, 255); outline: none;"></td>
<td class="gsib_b">
<div class="gsst_b" id="gs_st50" dir="ltr"><a class="gsst_a" href="javascript:void(0)" title="Wyczyść pole wyszukiwania" role="button" style="display: none;"><span class="gscb_a" id="gs_cb50" aria-hidden="true">×</span></a></div>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</div>
</td>
<td class="gsc-search-button"><button class="gsc-search-button gsc-search-button-v2"><svg width="13" height="13" viewBox="0 0 13 13">
<title>szukaj</title>
<path
d="m4.8495 7.8226c0.82666 0 1.5262-0.29146 2.0985-0.87438 0.57232-0.58292 0.86378-1.2877 0.87438-2.1144 0.010599-0.82666-0.28086-1.5262-0.87438-2.0985-0.59352-0.57232-1.293-0.86378-2.0985-0.87438-0.8055-0.010599-1.5103 0.28086-2.1144 0.87438-0.60414 0.59352-0.8956 1.293-0.87438 2.0985 0.021197 0.8055 0.31266 1.5103 0.87438 2.1144 0.56172 0.60414 1.2665 0.8956 2.1144 0.87438zm4.4695 0.2115 3.681 3.6819-1.259 1.284-3.6817-3.7 0.0019784-0.69479-0.090043-0.098846c-0.87973 0.76087-1.92 1.1413-3.1207 1.1413-1.3553 0-2.5025-0.46363-3.4417-1.3909s-1.4088-2.0686-1.4088-3.4239c0-1.3553 0.4696-2.4966 1.4088-3.4239 0.9392-0.92727 2.0864-1.3969 3.4417-1.4088 1.3553-0.011889 2.4906 0.45771 3.406 1.4088 0.9154 0.95107 1.379 2.0924 1.3909 3.4239 0 1.2126-0.38043 2.2588-1.1413 3.1385l0.098834 0.090049z">
</path>
</svg></button></td>
<td class="gsc-clear-button">
<div class="gsc-clear-button" title="wyczyść wyniki"> </div>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
</form>POST /users/send_link
<form id="UsersSendLink" style="display: none;" method="post" action="/users/send_link">
<fieldset style="display:none;"><input type="hidden" name="_method" value="POST"></fieldset> <input type="hidden" name="data[SendLink][title]" value="Standard IEC 61850 dziesięć lat później" id="SendLinkTitle"> <input type="hidden"
name="data[SendLink][url]" value="/a/9155" id="SendLinkUrl">
</form>POST
<form id="add_note_form" method="post" action="" onsubmit="return false;" style="display:none">
<input type="hidden" name="data[Model][model_name]" value="ArticleNote" id="ModelModelName"> <input type="hidden" name="data[Model][my]" value="" id="ModelMy">
<input type="hidden" value="9155" name="data[0][article_id]">
</form>POST /newsletter/subscribers/subscribe
<form method="post" action="/newsletter/subscribers/subscribe" id="SubscribersSubscribe">
<p>Otrzymuj wiadomości z rynku elektrotechniki i informacje o nowościach produktowych bezpośrednio na swój adres e-mail.</p>
<table class="clear_table">
<tbody>
<tr>
<td style="padding: 3px 0px 3px 0px;">
<input name="data[Subscriber][email]" type="text" class="input search_input" style="width:250px;" placeholder="aktualny adres e-mail" maxlength="255" value="" id="SubscriberEmail">
</td>
<td style="padding: 3px 0px 3px 0px;">
<style>
#subscribers_subscribe_button:hover {
cursor: pointer;
}
</style>
<div class="submit_button" id="subscribers_subscribe_button" style="float: left;"> Zapisz się </div>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<div class="clear"></div>
</form>Name: bbcodeform — POST
<form name="bbcodeform" id="add_comment_form" method="post" action="" onsubmit="return false;">
<table class="clear_table" style="width: 100%;">
<tbody>
<tr>
<td class="comment_title_border"> Dodaj komentarz: </td>
<td> </td>
</tr>
<tr>
<td class="comment_title" style="padding-top: 10px;"> Twój pseudonim: </td>
<td style="padding-top: 10px;padding-left: 15px;">
<input name="data[Comment][nick_name]" type="text" class="comment_input" onclick="clickclear(this, 'Gość')" onblur="clickrecall(this,'Gość')" value="Gość" id="CommentNickName">
<a href="http://elektroonline.pl/users/login/from:/articles/show/9155" style="margin-left:20px;color:#ff6600;"> Zaloguj</a>
</td>
</tr>
<tr>
<td class="comment_title" style="vertical-align: top;padding-top: 18px;"> Twój komentarz: </td>
<td style="width: 421px;padding-top: 18px;padding-left: 15px;">
<textarea name="data[Comment][content]" class="comment_textarea" rows="5" cols="50" id="CommentContent"></textarea>
</td>
</tr>
</tbody>
</table>
<div class="clear"></div>
<div style="width: 100%; margin-top:10px;">
<div class="submit_button" id="add_comment_submit" title="Kliknij aby dodać komentarz" style="position: relative; right: 2px;"> dodaj komentarz </div>
</div>
<div class="clear"></div>
<input type="hidden" name="data[Comment][model]" value="Article" id="CommentModel"><input type="hidden" value="9155" name="data[0][article_id]">
</form>Text Content
Cookie Control
COOKIE CONTROL
Ta witryna korzysta z plików cookies w celu realizacji usług i zgodnie z
Polityką Plików Cookies.
Cookies are on
(One cookie will be set to store your preference)
Do not ask me again
(Ticking this sets a cookie to hide this popup if you then hit close. This will
not store any personal information)
about this tool
About Cookie ControlClose
read more
ENERGETYKA, AUTOMATYKA PRZEMYSŁOWA, ELEKTROTECHNIKA
e-mail: hasło:
Społeczność
PRZETARGI
AKTUALNOŚCI
ARTYKUŁY
BLOGI
FORUM
PRACA
FIRMY
PRODUKTY
×
szukaj
Twoja wyszukiwarka
Sortuj wg:
Relevance
Relevance
Date
Automatyka
Elektronika
Elektrotechnika
Energetyka
Informatyka
Technika świetlna
Telekomunikacja
strona główna ARTYKUŁY Energetyka Standard IEC 61850 dziesięć lat później
Energetyka
09 sierpień 2016
STANDARD IEC 61850 DZIESIĘĆ LAT PÓŹNIEJ
autor: mgr inż. Jerzy Nowak- PSE Inwestycje SA, Biuro Projektów w Krakowie
Minęło ponad 10 lat od opublikowania w 2004 r. pierwszej wersji standardu IEC
61850 „Sieci komunikacyjne i systemy w stacjach”. W kolejnej wersji z lat
2009-2011 zakres standardu rozszerzono poza stacje. Standard jest obszernym i
złożonym dokumentem (ponad 1500 stron), składającym się z 10 części, które
obejmują komunikację, modele danych (formułowanie i wymianę informacji) oraz
projektowanie, konfigurację, testowanie i eksploatację.
Obecnie w ponad 5 tysiącach stacji na świecie zastosowano standard IEC 61850. W
stacjach KSE wdrażanie IEC 61850 w 2013 r. przedstawiało się następująco [8]:
* na żadnej stacji nie zastosowano szyny procesowej IEC 61850 (przekładniki
oraz łączniki nie komunikują się z elementami obwodów wtórnych wg IEC 61850),
* w ok. 20% stacji zainstalowano SSiN z komunikacją wewnętrzną w standardzie
IEC 61850,
* w 15% stacji przekaźniki mają możliwość komunikacji z SSiN w standardzie IEC
61850,
* są dwie aplikacje automatyki odciążającej, której urządzenia komunikują się
między sobą zgodnie z IEC 61850.
Pomimo potencjalnych zalet o fundamentalnym znaczeniu dla obwodów wtórnych
stacji, optymalna implementacja standardu wciąż napotyka różne trudności.
Dotyczą one modeli danych (formułowanie i wymiana informacji) oraz
projektowania, konfiguracji, testowania i eksploatacji. Natomiast nie ma w
zasadzie zgłoszonych zastrzeżeń do części standardu dotyczących komunikacji. Po
poprawie standardu (jako dokumentu), tak aby jego implementacja nie sprawiała
trudności, pozostaje jednak bardzo ważne pytanie: czy stacja, w której
zastosowano IEC 61850 zapewnia: niezawodność, selektywność działania i
dyspozycyjność obwodów wtórnych na wymaganym poziomie. Odpowiedź na to pytanie
brzmi tak - dla funkcji sterowania operacyjnego i akwizycji danych (SCADA).
Natomiast w przypadku zabezpieczeń, blokad, impulsu wyłączającego od
zabezpieczeń, odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa.
W 2012 r. ENTSO-E (organizacja zrzeszająca 41 operatorów sieci przesyłowych w
Europie, m.in. PSE) wydała oświadczenie, w którym stwierdziła, iż standard
wymaga zasadniczej korekty [6, 7], Obecnie ENTSO-E przy udziale IEC opracowuje
profil standardu dla operatorów sieci przesyłowych w Europie. Profil ten ma być
przetestowany w tym roku.
W 2014 r. PSE podjęło decyzję o stosowaniu w nowych i modernizowanych stacjach
PSE do komunikacji pomiędzy urządzeniami EAZ i SSiN wyłącznie protokołu
komunikacyjnego PN-EN 61850-8-1.
Problemy ze standardem omawiane w tym artykule są sukcesywnie rozwiązywane i
niezależnie od opracowywanego profilu ENTSO-E trwają inne prace nad ulepszeniem
standardu. Standard IEC 61850 ciągle się zmienia. W latach 2009-2011
opublikowano drugą wersję standardu, w przygotowaniu jest kolejna wersja z
poprawkami i uzupełnieniami, wynikającymi z uwag do wersji drugiej. W 2013 r.
opublikowano zbiór wskazówek, jak modelować aplikacje, używając istniejących
węzłów logicznych. W trakcie opracowania są nowe/brakujące modele danych dla
stacji. Od 2013 r. w trakcie opracowania są także rozszerzenia SCL (języka
konfiguracji stacji) dla opisu funkcji i podfunkcji.
DLACZEGO STOSUJEMY STANDARD IEC 61850?
Istotą standardu IEC 61850 i powodem jego wprowadzenia jest umożliwienie
łatwrej, wzajemnej współpracy urządzeń różnych producentów w ciągu całego
okresu użytkowania obwodów wtórnych stacji (20 lat), niezależnie od szybkich
zmian w technologii komunikacji. Poza tym standard ma dodatkowe zalety, np.
możliwość eliminacji połączeń drutowych 220 V (110 V) DC i 1 A (5 A) AC, 100 V
(110 V) AC, dużą szybkość przesyłania informacji itp. Gdyby celem standardu była
tylko eliminacja połączeń drutowych 220 V (110 V) DC i 1 A (5 A) AC, 100 V (110
V) AC oraz duża szybkość przesyłania informacji, bez zapewnienia współpracy
urządzeń różnych producentów, to powstałby dokument prostszy i krótszy niż
standard IEC 61850, który byłby tylko kolejnym protokołem komunikacyjnym
(zestawem protokołów komunikacyjnych), mogącym zastąpić poprzednie protokoły.
Wystarczająco duże szybkości wymiany informacji można uzyskać również w innych
protokołach komunikacyjnych.
Jedno wielofunkcyjne, inteligentne urządzenie (1ED) może zawierać w sobie różne
funkcje, np. sterowanie operacyjne, akwizycję danych, zabezpieczenie
odległościowa 5-strefowe, zabezpieczenie różnicowe, zabezpieczenie zerowoprądowe
dwustopniowe kierunkowe, rejestrację zakłóceń, pomiary, synchronizację napięć,
SPZ, itd. IED z wybranym zestawem funkcji oraz wyposażone w interfejsy
komunikacyjne w tej chwili są powszechnie używane.
Przed pojawieniem się IEC 61850 komunikacja pomiędzy IED opierała się na różnych
prywatnych protokołach komunikacyjnych, dostosowanych do urządzeń jednego
producenta lub korzystała ze standardów z innych domen aplikacyjnych -
odpowiednio przystosowanych do konkretnych funkcji używanych na stacji, np. DNP
3, IEC 60870-5-104. Uzyskanie współpracy pomiędzy urządzeniami różnych
producentów czy pomiędzy różnymi wersjami urządzenia tego samego producenta jest
w tej sytuacji bardzo trudne i wymaga kosztownej konwersji protokołów lub
przekonfigurowania urządzeń. Ponadto pomimo używania interfejsów
komunikacyjnych jest dużo połączeń drutowych 220 V (110 V) DC i 1 A (5A) AC, 100
V (110 V) AC od IED do aparatury pierwotnej oraz dużo połączeń drutowych 220 V
(110 V) DC pomiędzy IED.
Powstała potrzeba stworzenia standardu, który umożliwiłby łatwą współpracę
urządzeń w każdej architekturze obwodów wtórnych oraz odpornego na jakiekolwiek
zmiany zarówno w technologii komunikacji jak i technologii IED. W miarę rozwoju
standardu dodano do niego dodatkowe elementy, które umożliwiają użycie łączy
szeregowych pomiędzy IED a aparaturą pierwotną.
Wymagania w momencie rozpoczęcia prac nad standardem były następujące [1]:
* Standard musi dotyczyć wszystkich funkcji na stacji, nie tylko podstawowych
funkcji: SC AD A, zabezpieczeń, blokad itp., ale również synchronizacji
czasu, samonadzoru, wersji oprogramowania itp.
* Współpraca IED różnych producentów lub różnych wersji tego samego producenta
oznacza wymianę i użycie informacji w czasie rzeczywistym bez jakichkolwiek
konwerterów protokołów i bez potrzeby interpretacji przez człowieka.
* Standard musi być globalny, tzn. musi być możliwe dowolne przyporządkowanie
funkcji do IED, musi być możliwe stosowanie konfiguracji skupionej lub
rozproszonej IED w zależności od wymagań w danym kraju lub w danym
przedsiębiorstwie energetycznym.
* Elementy obwodów wtórnych stacji są wymieniane średnio co 20 lat, czyli
średnio dwa, trzy razy w okresie 50-60 lat użytkowania aparatury pierwotnej.
Niektóre IED lub tylko komponenty IED wymienia się częściej. W okresie
użytkowania aparatury pierwotnej rozbudowuje/modernizuje się stację, dodając
nowe IED i nowe pola. Technologia komunikacji zmienia się szybciej niż
technologia obwodów wtórnych. Standard musi być odporny na zmiany w
telekomunikacji i obwodach wtórnych, tj. zapewnić długoterminową współpracę
urządzeń starych i nowych.
PROTOKOŁY KOMUNIKACYJNE I STANDARD IEC 61850
Wzajemna współpraca urządzeń stacji może być realizowana dzięki trzem rodzajom
połączeń:
* drutowe binarne lub analogowe (na każdy sygnał jest odrębny drut),
* szeregowe lub sieciowe interfejsami w różnych protokołach komunikacyjnych,
* sieciowe w standardzie IEC 61850.
Zakładając niezawodne, bezzakłóceniowe działanie tych połączeń można je
scharakteryzować w następujący sposób. W przypadku połączeń drutowych sygnał
jest zawsze zrozumiały dla odbiorcy i jest zawsze przeznaczony dla urządzenia,
do którego dotarł. W przypadku połączeń szeregowych lub sieciowych konkretny
protokół komunikacyjny zapewnia niezawodne przesłanie całej ramki z sygnałem/
wiadomością z jednej aplikacji do drugiej. Protokół komunikacyjny nie zapewnia
tego, aby wiadomość przesyłana konkretnym protokołem była zrozumiała dla
odbiorcy i była przeznaczona dla tego urządzenia, do którego dotarła. W celu
zapewnienia współpracy urządzeń należy wykonać dodatkową pracę w urządzeniu
odbiorcy lub/i nadawcy w celu wyjaśnienia treści sygnału. W przypadku połączeń
sieciowych IEC 61850 standard ten zapewnia niezależnie od szybkich zmian
technologii komunikacji niezawodne przesłanie informacji oraz to że informacja
jest przeznaczona dla tego urządzenia, do którego dotarła i że jest zrozumiała
dla odbiorcy. Zasadniczo standard IEC 61850 nie jest protokołem w sensie
komunikacyjnym lecz raczej strukturalną definicją danych wewnątrz urządzeń, taką
że informacja może być wymieniana poprawnie pomiędzy funkcjami urządzeń przez
jakiekolwiek medium komunikacyjne przy użyciu dowolnego protokołu teraz i innego
protokołu w przyszłości. W celu uzyskania wzajemnej współpracy rzeczywistych
urządzeń IED, standardem objęto również wszystkie warstwy stosu (modelu)
komunikacyjnego ISO/OSI łącznie z definicją mediów. Standard IEC 61850 powinien
zapewnić co najmniej ten sam poziom wzajemnej współpracy urządzeń, jaki jest
przy połączeniach drutowych binarnych lub analogowych (gdy na każdy sygnał jest
odrębny drut).
Współpraca urządzeń (interoperablility) jest to zdolność urządzeń do wymiany
informacji i wykorzystywania jej do poprawnej realizacji określonych funkcji.
Wymienialność urządzeń (interchangeability) - jest to zdolność do zastąpienia
urządzenia jednego producenta przez urządzenie innego producenta bez
konieczności zmian w innych elementach systemu. Wymienialność urządzeń jest
poza zakresem IEC 61850. Oprócz zdolności do współpracy wymaga również
znormalizowanej funkcjonalności.
SYGNAŁY, URZĄDZENIA, KOMUNIKACJA
Komunikacja IEC 61850 na stacji przedstawiona jest w sposób uproszczony na rys.
1. Trzy poziomy obwodów wtórnych stacji: stacji, pola i procesu są połączone
dwroma poziomami sieci komunikacyjnej - szyną stacyjną (łączy poziom stacji z
poziomem pola) i szyną procesowy (łączy poziom pola z poziomem procesu). Poziom
pola i poziom procesu są obecnie połączone połączeniami drutowymi (na każdy
sygnał odrębny drut), a tylko w nielicznych projektach jest realizowana szyna
procesowa. Poziom pola składa się z wielofunkcyjnych urządzeń EAZ pola (IED
zabezpieczenia) opisanych na rys. 1 jako zabezpieczenia pola oraz z
wielofunkcyjnych urządzeń sterowania pola (IED sterowanie, sterownik połowy
SSiN) opisanych na rys. 1 jako sterowanie pola. W tym uproszczonym, przykładowym
schemacie: przyciski sterownicze, przełączniki, lampki, panele sterowania
rezerwowego itp. są zintegrowane z IED.
Rys. 1. IEC 61850 w stacji - sygnały i urządzenia
IEC 61850 standaryzuje metody transmisji i sposoby dostępu do danych czyli
usługi dla trzech typów komunikacji: klient - serwer (sterowanie operacyjne,
akwizycja danych, SSiN), GOOSE (zabezpieczenia, blokady, wyłącz od zabezpieczeń
itp., krytyczny czas opóźnienia transmisji rzędu kilku milisekund), SV
(transmisja szeregowa napięć i prądów - synchronizacja czasu z dokładnością
jednej mikrosekundy). W celu uniezależnienia od szybkich zamian w technologii
komunikacji standard dokładnie rozdziela aplikacje od systemu komunikacji (rys.
2).
Rys. 2. IEC 61850 - odwzorowanie obiektów danych i usług
W ramach standardu IEC 61850 aplikacje są obecnie odwzorowane (mapowane) do
aktualnego stosu komunikacyjnego i mogą być w przyszłości w ramach IEC 61850
odwzorowane do innego stosu komunikacyjnego. Każdy typ komunikacji: klient -
serwer (sterowanie operacyjne, akwizycja danych, SSiN), GOOSE (zabezpieczenia,
blokady, wyłącz od zabezpieczeń), SV (transmisja szeregowa napięć i prądów), ma
swój abstrakcyjny interfejs usług komunikacyjnych (ACSI) i następnie swoje
odwzorowanie (SCSM - np. rok 2015) do technologii komunikacji rzeczywiście
używanej w momencie uruchomienia systemu, np. rok 2015. Za 10 do 20 lat zgodnie
ze standardem IEC 61850 będzie w razie potrzeby możliwość zmiany odwzorowań
(SCSM - np. rok 2015) na odwzorowania (SCSM - rok 2025-2035) do technologii
komunikacji, jaka będzie używana w latach 2025-2035.
MODELOWANIE DANYCH
Podstawowe założenia standardu:
* Modelowanie danych wg IEC 61850 bazuje na grupowaniu danych do węzłów
logicznych (LN) przypisanych do odpowiednich funkcji przez nazwę,
* Istnieją dwie główne kategorie węzłów logicznych: LN - reprezentujące
aparaturę pierwotną i LN - reprezentujące funkcje obwodów wtórnych,
* Węzły logiczne mogą być dowolnie umieszczone w urządzeniach IED,
* Obiekty danych wewnątrz węzła logicznego reprezentują przesyłane sygnały
od/do poziomu stacji i do innych IED,
* LN modelują przesyłanie/odbieranie sygnałów przez funkcje i aparaturę
pierwotną a nie modelują tego, jak dana funkcja czy aparatura pierwotna
działa,
* Nazewnictwo danych używa standardowych akronimów w sposób zrozumiały dla
użytkownika w każdym przedsiębiorstwie energetycznym na świecie.
Standard zapewnia współpracę pomiędzy węzłami logicznymi umieszczonymi w dowolny
sposób w urządzeniach. IEC 61850 standaryzuje model danych i usługi interfejsu z
IED. Oznacza to pozyskiwanie danych w ten sam sposób w różnych IED tego samego
producenta lub różnych producentów nawet gdy np. algorytmy zabezpieczeń w
przekaźnikach różnych producentów pozostają różne. Urządzenia mogą pochodzić od
różnych producentów lub od jednego, ale są wykonane w różnych wersjach: mogą to
być urządzenia lub komponenty urządzeń dodawane po np. 10 latach. Mogą to być
urządzenia w konfiguracji rozproszonej lub skupionej. We wszystkich tych
przypadkach współpraca będzie zapewniona, ponieważ nazwy węzłów logicznych
przyporządkowanych do funkcji oraz nazwy danych zawartych wewnątrz węzła
logicznego są zestandaryzowane, zapewniając formalnie semantykę dla wszystkich
wielkości w ramach IEC 61850.
Rysunek 3 wg [2] pokazuje zasadniczy przykład modelowania danych
wielofunkcyjnego urządzenia EAZ pola (IED zabezpieczenia) opisanego na rys. 1
jako zabezpieczenia pola, zawierającego:
* zabezpieczenie odległościowa z trzema strefami (w tym przypadku trzy edycje
węzła logicznego LN, zabezpieczenie odległościowa PDIS),
* zabezpieczenie nadprądowe (węzeł logiczny LN, zwłoczne zabezpieczenie
nadprądowe PTOC),
* formowanie impulsu wyłączającego od zabezpieczeń (węzeł logiczny LN,
formowanie impulsu wyłączającego od zabezpieczeń PTRC).
* W przypadku połączeń drutowych do aparatury pierwotnej (lewa strona rys. 3)
IED zabezpieczenie pola zawiera również:
* modele danych przekładników (w tym przypadku jedna edycja na fazę zarówno
węzła logicznego L), przekładnik prądowy TCTR, jak i przekładnik napięciowy
TVTR),
* model danych wyłącznika (węzeł logiczny LN, wyłącznik XCBR).
Rys. 3. Przykład modelowania danych - IED zabezpieczenia pola wg [2]
W przypadku połączenia szyną procesowy do aparatury pierwotnej (prawa strona
rys. 3) węzły logiczne, reprezentujące przekładniki i wyłącznik są umieszczone
przy przekładnikach w module scalającym sygnały (MU) i przy wyłączniku w module
wyłącznika (BIED). Ten sam rodzaj modelowania stosuje się dla wielofunkcyjnych
urządzeń sterowania pola (IED sterowanie, sterownik połowy SSiN), opisanych na
rys. 1 jako sterowanie pola. Należy wtedy zastąpić węzły logiczne (LN),
zabezpieczeniowe (PDIS), (PTOC), (PTRC) węzłami logicznymi (LN) sterowniczymi:
sterownik łącznika (CSWł) dla każdego odłącznika, dla uziemnika i dla
wyłącznika. Ponadto mamy węzły logiczne (LN) blokad (CILO), węzeł logiczny (LN)
pomiary (MMXU) oraz węzły logiczne (LN), reprezentujące aparaturę pierwotną:
odłączniki/uziemnik (XSWI), wyłącznik (XCBR). Analogicznie jak dla
zabezpieczenia pola w przypadku połączenia szyną procesowy do aparatury
pierwotnej węzły logiczne (LN) reprezentujące przekładniki, wyłącznik i
odłączniki/ uziemnik są umieszczone: przy przekładnikach w module scalającym
sygnały (MU), przy wyłączniku w module wyłącznika (BIED) i przy
odłącznikach/uziemniku w module (SIED). Moduły BIED, SIED mogą być połączone w
jeden moduł.
NAZWY DANYCH W URZĄDZENIACH NA STACJI
Sygnały wymagane w projekcie realizowanym w danej stacji w danym polu określa
użytkownik przez wyspecyfikowanie węzłów logicznych i zawartych w nich danych
oraz przez przypisanie tych węzłów logicznych do odpowiednich aparatów WN lub
funkcji w tym polu. W ten sposób powstają nazwy funkcjonalne sygnałów. Nazwy
węzłów logicznych i zawartych w nich danych są ściśle ze- standaryzowane, np.
stan położenia odłącznika/uziemnika =XSWI.Pos.stVal., zadziałanie zabezpieczenia
odległościowego = PDIS.Op. Nazwę funkcjonalną sygnał typu stan położenia
odłącznika QB9 przyporządkowuje użytkownik do odłącznika QB9 wg wzoru: symbol
stacji - napięcie - nazwa (nr) pola - nazwa łącznika. XSWI.Pos.stVal., np.
ABC_400_pnr6_QB9.XSWI.Pos.stVal.
Nazwę funkcjonalną sygnału typu zadziałanie zabezpieczenia odległościowego nr 1
w strefie Z2 przyporządkowuje użytkownik do pola wg wzoru:
Symbol stacji - napięcie - nazwa (nr) pola - nazwa funkcji - nazwa podfunkcji.
PDIS.Op, np. ABC_400_pnr6_odległ1_Z2.PDIS.Op.
Części nazw ABC_400_pnr6 QB9, ABC 400jpnr6 odległ1_Z2 nie są zestandaryzowane w
IEC 61850 i są całkowicie zależne od użytkownika i danego projektu z pewnymi
ograniczeniami/zaleceniami strukturalnymi dotyczącymi składni (hierarchiczny
system oznaczeń obiektu) a nie znaków. Zaleca się stosowanie oznaczeń wg normy
IEC 61346.
Producent typowo dostarcza urządzenia IED z pewną, wstępnie zdefiniowaną
funkcjonalnością, lecz bez odniesienia do konkretnego zastosowania w danym
obiekcie. A więc wstępne nazwy wewnątrz IED muszą być zwykle nadane przez
producenta niezależnie od nieznanego projektu na danej stacji, w którym IED
będzie zastosowane. Po wykonaniu projektu dla konkretnej stacji jest potrzeba
większej lub mniejszej zmiany tych nazw.
Organizację danych w IED w sposób uproszczony ilustruje rys. 4:
* Serwer reprezentuje interfejs komunikacyjny do Ethernet,
* Do serwera jest podłączone jedno lub więcej urządzeń logicznych (LD),
* Do urządzenia logicznego należy zestaw węzłów logicznych (LN) o wspólnych
cechach i określonych usługach,
* Każdy węzeł logiczny reprezentuje funkcję i zawiera obiekty danych
reprezentujące sygnały przesyłane od/do poziomu stacji lub do innych IED,
* Wymiana danych na poziomie komunikacji odbywa się przy użyciu nazw urządzeń
logicznych (LD).
Rys. 4. Organizacja danych w IED
Standard IEC 61850 podaje wzór na nazwę danych w urządzeniu IED (nazewnictwo
produktu, product naming): IEDNameLDinst/PrefixLNSuffix
LDName = lEDNameLDinst = nazwa urządzenia logicznego (LD), IEDName - nazwa
urządzenia IED,
LDinst - identyfikacja konkretnej edycji urządzenia logicznego (LD) np. LD1,
LD2, LD3,
LN - ściśle zestandaryzowana nazwa klasy węzła logicznego (LN) np. XSWI lub
PDIS,
Prefix - przedrostek,
Suffix - przyrostek identyfikujący konkretną edycję klasy węzła logicznego np.
1, 8.
Użytkownik definiuje ostatecznie następujące części tej nazwy: LDName (nazwa
urządzenia logicznego) oraz prefix i suffix (przedrostek i przyrostek
identyfikujący edycję węzła logicznego):
Prefix + Suffix ≤ 7 znaków-wersja 1 IEC61850, ≤ 12 znaków-wersja 2IEC61850,
LDName ≤ 32 znaki-wersja 1 IEC 61850 ≤ 64 znaki - wersja 2 IEC 61850.
Wymagania producentów TED i narzędzi konfiguracyjnych dla nazwy urządzenia IED =
IEDName są różne: producent A - maksymalnie 13 znaków, producent B - kodyfikacja
zgodnie z IEC 61346, producent C - bez ograniczeń. W przykładowym polu nr 6
rozdz. 400 kV stacji ABC jest kilka urządzeń IED, m.in. IED_ sterownik SSiN,
IED_zabezpieczenie odległościowe nr 1. Sygnał, stan położenia odłącznika QB9 o
nazwie funkcjonalnej, np. ABC_400_pnr6_QB9.XSWI.Pos.stVal. został opisany w
nazewnictwie produktu przez producenta w fabryce jako IEDName
LDinst/PrefixXSWISuffix.Pos.stVal., gdzie producent wstawił za lEDNameLDinst =
LDName, Prefix, Suffix swoje oznaczenia wynikające z wstępnej konfiguracji
urządzenia w fabryce. Sygnał ten będzie opisany w nazewnictwie produktu, po
dostosowaniu przez użytkownika do projektu, jako: np. ABC
400_pnr6_sterownLD1/QB9XSWI4.Pos.stVal.
Nazwa sygnału w nazewnictwie produktu została zmodyfikowana tak, aby zawierała
elementy nazwy funkcjonalnej tego sygnału. Analogicznie sygnał zadziałania
zabezpieczenia odległościowego nr 1 w strefie Z2 o nazwie funkcjonalnej np.
ABC_400_pnr6_odległ1_Z2.PDIS.Op będzie opisany w nazewnictwie produktu, po
dostosowaniu przez użytkownika do projektu, jako: np. ABC_400_
pnr6_odległ1LD3/Z2PDIS2.Op.
Wymiana danych na poziomie komunikacji odbywa się przy użyciu nazw urządzeń
logicznych LD umieszczonych w urządzeniach IED. Możliwość modyfikacji nazwy
sygnału utworzonej przez producenta w nazewnictwie produktu i zawierającej nazwę
LD. tak aby nazwa produktu zawierała elementy nazwy funkcjonalnej tego samego
sygnału, jest podstawą współpracy urządzeń różnie skonfigurowanych wstępnie
przez producentów bez znajomości konkretnego projektu.
Nazwa urządzenia logicznego LDName jest unikalna dla pliku SCL (języka
konfiguracji stacji). Kompletny plik SCL dla systemu automatyki stacyjnej
nazwany plikiem SCD (opisu konfiguracji stacji) dla danej stacji zawiera: nazwy
funkcjonalne, nazwy produktu odnoszące się do IED, nazwy urządzeń logicznych
LDName = lEDNameLDinst oraz relacje pomiędzy nazwami, a więc jest bazą dla
translacji pomiędzy różnymi oznaczeniami tego samego obiektu danych zawartego w
danym węźle logicznym. Komunikacja polega na przesyłaniu pełnej nazwy sygnału.
Aby określić pełną nazwę sygnału w stacji 400 kV trzeba dobrze znać obwody
wtórne. Jest to zupełnie nowy sposób postępowania, ponieważ przy użyciu
dotychczasowych protokołów komunikacja polegała na przesyłaniu numeru sygnału, a
pełną, dokładną nazwą sygnału zajmowali się specjaliści obwodów wtórnych.
Obecnie ten sposób postępowania musi być radykalnie zmieniony i stała współpraca
wydziałów obwodów wtórnych i wydziałów komunikacji jest nie tylko wymagana ale
i obowiązkowa. Zniknęła konieczność ręcznego przypisywania numerów sygnałów do
ich treści, ale pojawił się wymóg zupełnej zmiany trybu postępowania.
CZEGO BRAKUJE W STANDARDZIE WG [15]?
Twórcy standardu IEC 61850 obiecują, że standaryzacja będzie promować systemy
otwarte, zredukuje koszty i nakłady pracy w projektowaniu, wykonawstwie,
prowadzeniu ruchu i eksploatacji w odniesieniu do każdego aspektu transmisji i
rozdziału energii elektrycznej. Standard jest tematem wielu dyskusji w
środowisku przedsiębiorstw energetycznych, lecz w rzeczywistości mamy relatywnie
mało instalacji, które wykorzystują w pełni technologię proponowaną przez IEC
61850. Początkiem koncepcji IEC 61850 był projekt EPRI UCA 2.0 w USA we
wczesnych latach 90. Również wtedy rozpoczęto prace nad DNP3 (obecnie standard
IEEE 1815) i można by przypuszczać, że powinniśmy mieć podobną liczbę instalacji
dla obydwu technologii. Jednak dwadzieścia lat później liczba produktów i
instalacji IEEE 1815 w USA daleko przekracza liczbę produktów i instalacji IEC
61850 w USA i to pomimo faktu iż w przeciwieństwie do IEEE 1815, protokołu
komunikacyjnego, IEC 61850 idzie dalej niż protokół ze swoją architekturą
skierowaną na obiekt, obiecując uproszczenie odratowania stacji i współpracę
urządzeń różnych producentów.
Dopiero w ostatnich latach zaczęło się pojawiać więcej zastosowań IEC 61850 w
stacjach z urządzeniami wielu producentów. Niechęć do stosowania standardu może
być związana z nowymi koncepcjami, takimi jak: stosowanie urządzeń ethernetowych
i fundamentalnymi zmianami w projektowaniu zabezpieczeń, sterowania i obwodów
prądowych i napięciowych. Jednak sedno sprawy jest we współpracy urządzeń
różnych producentów lub w braku tej współpracy. Trzy typy komunikacji wg IEC
61850: klient - serwer/ MMS (sterowanie operacyjne, akwizycja danych, SSiN),
GOOSE (zabezpieczenia, blokady, wyłącz od zabezpieczeń itp.), SV (transmisja
szeregowa napięć i prądów) były pomyślane i promowane jako: środki do
uproszczenia instalacji, konfiguracji, rozruchu i prowadzenia ruchu stacji
przez stworzenie wspólnego języka i formatu do zastosowania przez wszystkich
dostawców IED. Niestety pomimo iż wspólny język jest jasno sformułowany, nie
zostały zdefiniowane w IEC 61850 reguły i zasady, które skutkowałyby faktyczną
współpracą urządzeń.
W konsekwencji każdy producent stosuje swoją interpretację standardu, która jest
zgodna z IEC 61850, ale nie musi być zgodna z interpretacją innego producenta.
Użytkownik pozostaje sam z różnymi interpretacjami, które trzeba dopasować do
siebie, aby mogły współpracować. Rezultatem tej sytuacji jest konieczność
wykonania złożonego projektu integracyjnego, którego wykonanie często przekracza
możliwości kadrowe i sprzętowe wydziału zabezpieczeń. Zupełnie niweluje to
jakąkolwiek myśl o ekonomicznych i operacyjnych zaletach oferowanych przez IEC
61850.
SKŁADNIA BEZ DEFINICJI WG [15]
Standard ustanawia definicję węzłów logicznych LN dla każdej funkcji i aparatury
na stacji. To bardzo złożone kompendium podaje wspólny słownik i składnię do
stosowania przez producentów: aparatury pomiarowej, zabezpieczeniowej i
sterowania. Projektanci i użytkownicy są przekonani, że każdy producent
spełniający wymagania IEC 61850 będzie używał tego słownika. Jednakowoż nie ma w
IEC 61850 dokładnych definicji, co reprezentują dane konkretnej edycji węzła
logicznego: PrefixLNSuffix i zezwala się producentom na wybór, które węzły
logiczne będą zaimplementowane w danym urządzeniu. Z tego mogą wynikać
nieporozumienia pomiędzy producentami np.:
* Standard definiuje obowiązkowe i opcjonalne punkty danych dla węzła
logicznego, ale również pozwala producentowi na dodanie punktów danych do
węzła logicznego, co sprawia, że jest on specyficzny dla tego producenta.
* Nie jest zdefiniowane w standardzie, które węzły logiczne są wymagane w
każdym urządzeniu. Innymi słowy dostawca A może zadecydować, aby wstawić
węzeł logiczny blokad CILO do IED zabezpieczeń, a dostawca B może
zadecydować, aby nie wstawiać węzła logicznego blokad do funkcjonalnie
identycznego IED zabezpieczeń.
* Standard zezwala na tworzenie węzłów logicznych specyficznych dla danego
producenta. Producenci innych systemów mogą nie wiedzieć, co jest
reprezentowane przez te specyficzne węzły logiczne.
* Standard nie daje specyficznych definicji tego, co reprezentują rzeczywiste
dane węzła logicznego, np. dla węzła logicznego (PTOC) zabezpieczenie czasowe
nadprądowe użytkownik musi ręcznie zidentyfikować za pomocą dokumentacji
producenta, takie dane jak: 51P, 5 IN, 67, które są reprezentowane przez
węzeł logiczny. W dodatku dla instalacji z urządzeniami wielu producentów
konkretne edycje takie jak POTC1 mogą mieć różne znaczenia dla różnych
urządzeń, wykonujących tę samą funkcję.
* Producenci mogą zastosować stałą/niezmienialną lub definiowaną przez
użytkownika część składni (prefix) węzłów logicznych. To również może
prowadzić do różnych nazw edycji węzła logicznego, który przedstawia tą samą
funkcję.
* Przykładem na elastyczność w odniesieniu do węzłów logicznych, która pozwala
na różne sposoby modelowania tej samej aplikacji, jest zabezpieczenie
odległościowe z trzema strefami. Może ono być modelowane przez trzy edycje
węzła logicznego PIDS - jedna na strefę albo przez 6 edycji węzła logicznego
PIDS - po jednej dla zwarcia fazowego i dla zwarcia doziemnego w każdej ze
stref albo przez 12 edycji po jednej dla każdej z faz i dla ziemi w każdej
strefie. Biorąc pod uwagę te warianty trudno jest zidentyfikować, która
edycja co reprezentuje. Przyrostki, które mogą być użyte w celu odróżnienia
edycji nie są zestandaryzowane, tak że jeśli mamy szczęście, to możemy
domyślić się, co oznacza PhsPDISl lub GndPDISó. Jeśli nie trafiliśmy, to
możemy zidentyfikować tylko PDIS1 do PDIS6 [3],
* W węźle logicznym są zarówno obowiązkowe - jak i opcjonalne punkty danych. W
wielu przypadkach będą wymagane właśnie te opcjonalne punkty danych. Nie ma
wskazówek w standardzie, jak zaimplementować funkcję, jeśli dostawca A
oferuje opcję, a dostawca B nie oferuje.
Wszystkie te problemy zmniejszają się lub w ogóle nie występują, gdy mamy
instalację składającą się z urządzeń jednego producenta. Wtedy można w prosty
sposób przypisać do urządzenia bazę wiedzy o tym, co oznacza każde specyficzne
oznaczenie w zależności od numeru modelu i wersji firmware’u tego urządzenia.
Taka baza wiedzy, unikalna dla każdego producenta, pozwala wszystkim produktom
od tego producenta rozróżnić, co oznaczają punkty danych, a dostęp do urządzeń
IED przez bramkę komunikacyjną umożliwia szybkie i automatyczne umieszczanie
funkcji systemu, jakiekolwiek by nie były wymagane.
Prawdziwy problem pojawia się, gdy mamy wielu producentów i nie wszystkie
urządzenia mają tę samą bazę wiedzy o specyficznych oznaczeniach. W
konsekwencji w celu uruchomienia systemu należy opracować złożoną procedurę
wzajemnego odwzorowania (mapowania) różnych oznaczeń. Wymaga to wkładu pracy w
przybliżeniu równoważnego używania tabel referencyjnych przyporządkowujących
znaczenie sygnału do numeru w protokole IEEE 1815 (DNP3). Standard zatrzymuje
się niejako na poziomie klas węzłów logicznych i daje swobodę producentom w
dołożeniu ich własnych specyficznych dodatków do oznaczeń LN. Standard
jednocześnie daje producentom dokładne reguły, jak dane mają być prezentowane.
Pozwala to każdej przeglądarce zgodnej z IEC 61850 odczytać informację
skonfigurowaną specyficznie przez producenta. Jednak użytkownik musi mieć
dodatkowo dokumentację producenta, aby zrozumieć zawartość informacji.
Ten sam problem pojawia się przy eksploatacji i testowaniu urządzeń IED. Trzeba
wtedy również mieć bazę wiedzy, aby odczytać oznaczenia punktów danych, bazując
na tym jaki jest producent, wersja oprogramowania i hardware każdego IED. W
przeciwieństwie do urządzeń zgodnych z IEEE 1815, w których użytkownik może
skonfigurować mapę punktów danych DNP tak, aby była identyczna, niezależnie od
producenta IED. W implementacjach IEC 61850 nie jest wymagane zapewnienie tego
samego poziomu elastyczności. W konsekwencji jedynym sposobem na odczytanie
zapisu jest lektura podręcznika dla danego IED.
PODWÓJNA I NIEJEDNOZNACZNA TERMINOLOGIA
Od kilkudziesięciu lat użytkownicy mają własną, klarowną terminologię na
dokładne określenie, co wykonuje każda funkcja i każdy element hardware’owy. Dla
oznaczenia funkcji i urządzeń stosuje się często standard IEEE 37.2, wg którego
np. 25 oznacza synchro-check, 21 - zabezpieczenie odległościowa, 79 - SPZ itp.
Standard IEC 61850 wprowadza tu zupełnie odmienną nomenklaturę. Zachodzi zatem
konieczność stosowania podwójnych nazw" pierwsza dla opisu przepływu danych IEC
61850 (węzły logiczne), druga dla opisu funkcjonalności urządzenia. Dużo
większym problemem jest fakt, iż często nie ma relacji jeden do jeden pomiędzy
oznaczeniami stosowanymi przez użytkowników a oznaczeniami standardu IEC 61850.
Na przykład węzeł logiczny PTOC oznacza zabezpieczenie nadprądowe czasowe, co
odpowiada m.in. następującym zabezpieczeniom wg IEEE 37.2: 46 -
nadprądowe-zwłoczne składowej przeciwnej, 50TD - nadprądowu-zwłoczne niezależne,
51 - nadprądowo-zwłoczne zależne, 67N - zerowo-prądowe. kierunkowa,
dwustopniowe. Węzeł logiczny PDIF - zabezpieczenie różnicowe, odpowiada
następującym zabezpieczeniom: 87L- zabezpieczenie różnicowe linii, 87T-
zabezpieczenie różnicowe transformatora, 87B - zabezpieczenie różnicowe szyn
zbiorczych, 87R - zabezpieczenie różnicowe dławika.
Brakuje oznaczeń IEC 61850 dla niektórych urządzeń, np. nie ma oznaczenia dla
urządzenia komunikacji IEEE 37.2: 16. Trzeba pamiętać, iż podobnie jak węzły
logiczne IEC 61850, również oznaczenia IEEE 37.2 mają przyrostki, np.: dla faz,
ziemi, składowej przeciwnej itp., np. 5IN. Ponadto mamy pewną dowolność w IEC
61850 dla opisywania tej samej funkcji przez różnych producentów oraz możliwość
używania węzłów logicznych specyficznych dla danego producenta, np. GGIO i z
tych powodów wprowadzenie przez producenta nazw IEC 61850 do konfiguracji
funkcjonalności IED pomaga tylko w odniesieniu do urządzeń tego producenta. Ta
nie do końca unormowana terminologia IEC 61850 musi być stosowana, aby opisać
przepływ danych w systemie, pomimo iż użytkownik ma bardzo dokładną, klarowną
własną terminologię na określenie, co wykonuje każda funkcja i każdy element
hardware’owy na stacji i nie potrzebuje do tego terminologii IEC 61850. Mamy tu
paradoksalną sytuację: potrzebujemy IEC 61850, aby umożliwić współpracę urządzeń
różnych producentów, lecz poziom standaryzacji IEC 61850 jest za niski, aby ją
zrealizować, a dodatkowo terminologia IEC 61850 pogarsza nam klarowność
określenia funkcji i hardware.
KONFIGURACJA NA POZIOMIE SIECI I STACJI WG |15|
Twórcy IEC 61850 obiecują ułatwienie konfiguracji na poziomie stacji, tj.:
komputera stacyjnego, HMI i bramki komunikacyjnej dla SCADA i oczywiście celowe
jest opracowanie czegoś lepszego niż stosowanie tabel dla każdego z urządzeń,
jak wymaga tego IEEE 1815. IEC 61850 osiąga to, lecz producenci wymagają w tym
celu wykreowania złożonej konfiguracji komunikacyjnej w każdym IED. Tak więc
dodatkowo do konfiguracji podstawowych funkcji IED (np. nastaw zabezpieczeń)
trzeba również wprowadzić tą złożoną konfigurację IEC 61850. Ponieważ IEC 61850
nie określa, jak mają być konfigurowane IED, każdy producent opracował swoją
własną metodę konfiguracji. O ile każdy projektant stacji, znający DNP3 może
intuicyjnie je skonfigurować dla prawie każdego urządzenia, to systemy
konfiguracji IEC 61850 wymagają intensywnego treningu na platfonnie każdego
producenta, dodatkowo komplikując użycie urządzeń różnych producentów na danej
stacji. Niektórzy producenci uważają oprogramowanie konfiguracyjne IEC 61850 za
prywatne i należy za nie płacić. W celu wymiany lub przetestowania danego IED
trzeba mieć odpowiednią wersję oprogramowania konfiguracyjnego dla tej wersji
wykonania/modelu/IED. Ale to nie wszystko. Równie ważne jest właściwe
zaprojektowanie i skonfigurowanie przez użytkownika sieci łączącej IED (VLAN-y,
Qality of Service, adresy IP). W przypadku użycia IEC 61850 do przesyłania
impulsów: wyłącz od zabezpieczeń, do zabezpieczeń, do blokad czy do przesyłania
szeregowego wartości prądów i napięć elementy sieci są równie ważne dla
zapewnienia niezawodności, selektywności i dyspozycyjności jak same urządzenia
IED.
DWIE CZĘŚCI DOKUMENTACJI NA STACJI
SCL (język konfiguracji stacji) umożliwia przekazanie opisu konfiguracji IED do
narzędzia konfigurującego system i kompatybilne przekazanie z powrotem
konfiguracji systemu do narzędzia konfigurującego IED. Głównym celem jest
umożliwienie wzajemnej wymiany danych konfiguracyjnych systemu komunikacji
pomiędzy narzędziami konfiguracji IED i narzędziem konfiguracji systemu,
pochodzącymi od różnych producentów.
Należy skonfigurować nie tylko aspekty IED objęte standardem IEC 61850, tzn.
dotyczące współpracy funkcji (węzłów logicznych). Ponadto należy
skonfigurować/zaprojektować sprawy nie objęte IEC 61850 np.:
konfiguracja/przyporządkowanie we/wy, logika związana z funkcjonalnością IED
itd. Dokumentacja na stacji składa się z dwóch części:
obejmującej zagadnienia dotyczące standardu IEC 61850 - są to pliki SCL w
formacie XML, niespotykanym dotychczas w dokumentacji obwodów wtórnych. Format
XML nie jest łatwy w użyciu (XML nie jest przeznaczony dla użytkownika
końcowego),
dla zagadnień nie objętych IEC 61850, dotychczas wykonywana w formie: rysunków,
schematów, algorytmów, opisów technicznych.
Obecnie użytkownicy mają niezawodne sposoby projektowania i sprawdzania, oparte
na rysunkach i schematach. Użytkownicy muszą używać istniejących narządzi i
metod dokumentacji równolegle z narzędziami IEC 61850 dostawcy urządzeń. Wspólne
używanie danych i formatów dokumentacji przez narzędzia użytkownika i narzędzia
IEC 61850 nie jest możliwe, co oznacza zbyteczną pracę i wielokrotne
przechowywanie tych samych danych. Potrzebne są jasne wskazówki, jak połączyć
obie części dokumentacji: rysunki, schematy z plikami SCL, SCD (opis
konfiguracji stacji), ICD (opis możliwości konfiguracyjnych IED), CID (opis
skonfigurowanej IED), IID (opis konkretnej edycji IED). Należy wprowadzić
odpowiednie uzupełnienia, które pozwolą wizualizować modele danych SCL w
używanej dotychczas formie rysunków i schematów. Niezbędne są niezawodne, nowe
narzędzia projektowania, które pozwolą prowadzić proces projektowania i które
mogłyby być użyte do testowania i weryfikacji tak efektywnie - jak dotychczas
przy użyciu schematów ideowych i montażowych. Standard może być uznany za
dojrzałą technologię z punktu widzenia produkcji hardware, ale poziom rozwoju
narzędzi software’owych, które zapewniałyby: projektowanie, konfigurację,
testowanie i eksploatację jest niewystarczający.
ROZBUDOWA STACJI
Czy rozbudowa stacji wybudowanej w standardzie IEC 61850 po kilkunastu latach
(do 20) będzie nie tylko możliwa ale i łatwra do przeprowadzenia za pomocą
powszechnie dostępnych narzędzi? Czy zapewnimy współpracę urządzeń różnych
producentów? Przy obecnym stanie standardu IEC 61850 trudno zapewnić współpracę
urządzeń różnych producentów w momencie uruchomienia stacji, a ponadto standard
nie oferuje jeszcze skutecznego rozwiązania następujących problemów, które
wystąpią po kilkunastu latach:
* za kilkanaście lat będzie inna wersja standardu,
* narzędzia software’owe: projektowania, konfiguracji, testowania i
eksploatacji muszą umożliwiać integrację nowych urządzeń z urządzeniami
sprzed kilkunastu lat,
* wersja SCL używana za kilkanaście lat musi umożliwiać integrację nowych
urządzeń z urządzeniami wcześniejszej produkcji,
* model danych używany za kilkanaście lat musi być kompatybilny z modelem
sprzed kilkunastu lat.
Gdy rozbudowujemy stację o górnym napięciu 400 kV po 10 latach (np. dodajemy
kilka pól i dokonujemy również niezbędnej modernizacji istniejących obwodów
wtórnych), to nawet bez stosowania standardu IEC 61850 rozbudowa stacji jest
trudna, pomimo iż zastosowano w stanie istniejącym dobrze znane rozwiązania
obwodów wtórnych. Jeśliby zastosowano w stanie istniejącym na tej stacji
standard IEC 61850 w obecnej postaci, bez rozwiązania wymienionych w tym
artykule problemów, to należy obawiać się, czy rozbudowa w standardzie IEC 61850
po kilkunastu latach (do 20 lat) będzie możliwa. Na pewno osiągnięcie współpracy
urządzeń różnych producentów nie będzie łatwe. Nie będzie to tak łatwe, jak
wtedy gdybyśmy mieli pomiędzy urządzeniami tylko połączenia drutowa. Czyli nie
zostanie spełniony cel standardu IEC 61850: zapewnienie co najmniej tego samego
poziomu wzajemnej współpracy urządzeń różnych producentów, jaki mamy przy
połączeniach drutowych.
PROFILOWANIE STANDARDU
Standaryzacja modelu informacji w standardzie IEC 61850 z definicji nie jest
prosta (węzły logiczne, obiekty danych, atrybuty danych, klasy danych, wspólne
klasy danych, funkcje, podfunkcje). Standard opracowano dla różnego rodzaju
użytkowników w różnych sektorach: przesył, dystrybucja, elektrownie różnego
rodzaju itd. Nie każdy użytkownik potrzebuje tych samych węzłów logicznych czy
tej samej infonnacji i nie definiuje swoich potrzeb w ten sam sposób. W
rezultacie standard, aby zadowolić wszystkich celowo utrzymuje liczbę elementów
obligatoryjnych na minimalnym poziomie i pozwala na różne interpretacje z
powodu zbyt wielu opcji. Różnica w interpretacji standardu przez producentów
urządzeń często prowadzi do niemożliwości uzyskania wzajemnej współpracy
urządzeń.
W jednym polu rozdzielni 400 kV (stacja sieci przesyłowej) mamy więcej edycji
węzłów logicznych niż w kilkudziesięciu polach 15 kV (stacja dystrybucyjna).
Węzeł logiczny, np. XCBR (wyłącznik) może zawierać do 20 obiektów danych, z
których np. obiekt danych „pos” może mieć do 20 atrybutów danych. Część obiektów
danych w węźle logicznym jest obligatoryjna, część - opcjonalna. Podobnie, część
atrybutów danych jest obligatoryjna, a część atrybutów - opcjonalna. Wybrany
zestaw danych opcjonalnych jest potrzebny dla OSP, stosującego określoną
filozofię obwodów wtórnych. Inny zestaw opcjonalnych danych potrzebny jest
użytkownikowi sieci dystrybucyjnej dużego zakładu przemysłowego (np.
Petrochemia). OSP stwierdza, iż brakuje pewnych węzłów logicznych dla jego
potrzeb. Operatorowi sieci dystrybucyjnej dużego zakładu przemysłowego brakuje
innych węzłów logicznych dla innych, specyficznych potrzeb, natomiast jest
wiele węzłów logicznych, których ten operator nie potrzebuje.
Skoro nie można spełnić wymagań wszystkich użytkowników, to należy sporządzić
dodatkowe uzupełniające specyfikacje określające wymagania tylko określonej
grupy użytkowników. Specyfikacje określają dodatkowe definicje wynikające z
zastosowań standardu przez tą grupę użytkowników i wskazują na te elementy
standardu, które są niepotrzebne dla tej grupy użytkowników. Specyfikacje
wskazują, czego brakuje w standardzie i dokonują uzupełnień w zakresie
potrzebnym dla danej gnipy użytkowników. Te dodatkowe specyfikacje w połączeniu
ze standardem tworzą profil standardu wymagany przez grupę użytkowników. Opcje
profilu obejmują tylko potrzeby tej grapy użytkowników. Eliminuje się w ogóle
opcje nieużywane. Używa się tylko tych obiektów danych (DO), których potrzebuje
co najmniej jeden z tej grupy użytkowników. Interpretacja zapisów1 profilu jest
jednolita. Określa się ściśle, jak stosować zapisy profilu. Dostawca urządzeń
spełnia wymagania danego profilu i jego urządzenie współpracuje bez przeszkód z
urządzeniem innego dostawcy, które spełnia wymagania tego samego profilu.
Więcej informacji na temat profilowania wraz z definicjami profilu można znaleźć
w publikacjach [5, 9],
ENTSO-E zamierza stworzyć (przy współudziale IEC) profil standardu IEC 61850,
który będzie wymagany przez wszystkich operatorów sieci przesyłowych w Europie.
Prace nad profilem rozpoczęto od próby zdefiniowania funkcji powszechnie
używanych przez wszystkich operatorów sieci przesyłowej i sygnałów związanych z
tymi funkcjami. Nie zaczyna się tu od definiowania szczegółowego potrzebnych
węzłów logicznych, atrybutów danych, obiektów danych. Dzieje się tak, ponieważ
okazało się, że operator sieci przesyłowej nie jest w stanie mieć takiego
poziomu wiedzy jak eksperci IEC pracujący nad standardem IEC 61850. Ponadto
posiadanie tej wiedzy nie jest celem operatora sieci przesyłowej. W roku 2015
operatorzy sieci przesyłowych opracują szkicowo własne profile standardu, w
celu wyspecyfikowania swoich potrzeb i identyfikacji luk pomiędzy obecną wersją
standardu a ich wymaganiami. Prace nad profilem ENTSO-E powinny wskazać, czego
brakuje w standardzie i umożliwić dokonanie uzupełnień w zakresie potrzebnym dla
operatorów sieci przesyłowych w Europie. Profil usunie elementy standardu,
które nie są potrzebne żadnemu z operatorów sieci przesyłowych w Europie i
powinien umożliwić stosowanie standardu IEC 61850 bez posiadania wiedzy eksperta
IEC, pracującego nad standardem. Profil ENTSO-E będzie zestawem złożonym ze
wszystkich elementów należących do różnych szablonów pól operatorów sieci
przesyłowych w Europie.
WYMAGANIA OBWODÓW WTÓRNYCH
Czy stacja, w której zastosowano IEC 61850 zapewnia niezawodność, selektywność
działania i dyspozycyjność obwodów wtórnych na wymaganym poziomie? Zagadnienie
to można sformułować inaczej:
1. najpierw należy sformułować wymagania obwodów wtórnych, oddzielnie dla
stacji przesyłowej, oddzielnie dla stacji dystrybucyjnej,
2. potem należy określić potrzeby w zakresie zmiany istniejących rozwiązań przy
jednoczesnym spełnieniu wymagań obwodów wtórnych,
3. następnie rozpocząć opracowywanie standardu, który wprowadzałby potrzebne
zmiany istniejących rozwiązań przy jednoczesnym spełnieniu wymagań obwodów
wtórnych.
Jest to bardzo ważne zagadnienie, wymagające szczegółowego i obszernego
omówienia w odrębnym artykule. Zasygnalizuję tu tylko kilka wstępnych uwag na
ten temat:
* Obwody wtórne pola linii 15 kV (stacja dystrybucyjna) można wykonać w postaci
jednego IED zlokalizowanego w celce, gdzie znajduje się również aparatura
obwodów pierwotnych. IED może zawierać wszystkie funkcje: zabezpieczeń,
sterowania operacyjnego, akwizycji danych, SSiN. Panel sterowania
rezerwowego może być zintegrowany z IED. Wyłączenie od zabezpieczeń linii 15
kV dotyczy odbiorów na relatywnie małym obszarze miasta/powiatu.
* W obwodach wtórnych pola linii 400 kV (stacja sieci przesyłowej), zgodnie z
powszechną praktyką OSP w Europie i USA, jest kilka IED (zabezpieczenia,
telezabezpieczenia itp.) w dwóch, trzech lub więcej szafach oddalonych
bardziej lub mniej od obwodów pierwotnych i wymaga się dwóch IED głównych
zabezpieczeń pochodzących od różnych producentów. Mamy podwójne obwody
wyłączające, podwójne zasilania pomocnicze. Są to dwa niezależne układy
zabezpieczeń z separacją elektryczną i mechaniczną. Wymagane jest, aby panel
sterowania rezerwowego (PSR - sterowanie, sygnalizacja, pomiary) był
realizacją tradycyjnej funkcji tablicy sterowniczej i wymaga się możliwości
„ręcznego” przełączania w obwodach poza panelem sterowania rezerwowego. Używa
się IEC 61850 lub innych protokołów komunikacyjnych do sterowania
operacyjnego i nadzoru SSiN, do komunikacji EAZ z SSiN, ale pomimo to
istnieją drutowe połączenia dwustanowe i analogowe, które rysuje się na
kilkudziesięciu arkuszach schematów ideowych. Wyłączenie lub jego brak od
zabezpieczeń linii 400 kV jest zawrze poważnym stanem awaryjnym, a w
najgorszym, katastrofalnym wypadku może dotyczyć w pewnym stopniu całego
kraju.
* Standard IEC 6150 robi wrażenie dokumentu, który w niewystarczającym stopniu
odpowiada złożoności obwodów wtórnych stacji .sieci przesyłowej i jej
wymaganiom niezawodnościowym.
* Zakładając, że standard będzie poprawiony (jako dokument) i problemy omawiane
w tym artykule będą rozwiązane, tak aby implementacja standardu nie
sprawiała trudności, można sformułować następne uwagi jak niżej.
* Realizacja w standardzie IEC 61850 dobrze znanych i powszechnie stosowanych
funkcji sterowania operacyjnego, akwizycji danych, SSiN nie stanowi
większego problemu zarówno w stacji dystrybucyjnej jak i stacji sieci
przesyłowej.
* Usunięcie drutowania tradycyjnego w stacji przesyłowej dla realizacji
funkcji zabezpieczeń, blokad, impulsu wyłączającego od zabezpieczeń,
przesyłania napięć i prądów, wymaga m.in. akceptacji transmisji
szeregowej/sieciowej do realizacji tych funkcji. Często pojawia się
konieczność akceptacji przełączników sieciowych itp. jako integralnej części
schematu zabezpieczeń. Pomiędzy dwoma punktami schematu, zamiast jednego
druta, często pojawia się wiele elementów sieciowych o określonej
awaryjności, przesyłających jednocześnie różne sygnały. Elementy sieciowe
trzeba rozsądnie skonfigurować na poziomie medium oraz na poziomie
odpowiednich warstw protokołu komunikacyjnego, aby nie obniżyć niezawodności.
* Ponieważ w stacji przesyłowej mamy dwa odrębnie - mechanicznie i
elektrycznie, redundantne systemy zabezpieczeń oraz odrębny system SSiN, to
na poziomie szyny procesowej może powstać całkiem spora liczba redundantnych
urządzeń 1ED [MU, BIED, SIED], połączonych rozbudowaną redundantną siecią.
Trzeba to zoptymalizować. Nie będzie to kompaktowy układ: IED - kabel
światłowodowy - aparatura 400 kV.
* Jeśli w stacji przesyłowej pozostawiamy panel sterowania rezerwowego (PSR -
sterowanie, sygnalizacja, pomiary) i wymagamy możliwości „ręcznego”
przełączania w obwodach poza PSR, to z tego powodu pozostanie bardzo dużo
tradycyjnych połączeń drutowych, niezależnie od tego w jak dużym zakresie
(SCADA, zabezpieczenia, automatyki stacyjne, impuls wyłączający od
zabezpieczeń) zastosujemy IEC 61850.
Podsumowanie
* Istotą standardu IEC 61850 i powodem jego wyprowadzenia jest umożliwienie
łatwej i wzajemnej współpracy urządzeń różnych producentów w ciągu całego
okresu użytkowania obwodów wtórnych stacji (20 lat), niezależnie od szybkich
zmian w technologii komunikacji.
* Doświadczenia zebrane podczas instalacji IEC 61850 na stacjach z urządzeniami
wielu producentów wskazują na to, iż współpracę urządzeń różnych producentów
da się osiągnąć tylko do pewnego poziomu. Trzeba poświęcić dużo czasu oraz
zaangażować kadry i aparaturę tylko w celu rozwiązania problemów ze
współpracą urządzeń różnych producentów [6, 7, 10, 11, 13, 15].
* Nie ma w zasadzie zastrzeżeń do komunikacji. Trudności dotyczą modeli danych
(formułowanie i wymiana informacji) oraz projektowania, konfiguracji,
testowania i eksploatacji. Trudności wynikają ze: złożoności implementacji
standardu, niewystarczających definicji standardu, co pozwala na różne
interpretacje, zbyt dużej liczby opcji i zbyt dużej, dozwolonej przez
standard elastyczności stosowania [6, 7, 10, 11, 13, 15],
* W ankietach przeprowadzonych w 2012 r. w celu zebrania opinii użytkowników z
całego świata [13] główne przeszkody w implementacji standardu zostały
określone jako: technologia niedojrzała, wymagane zmiany w sposobie
postępowania (projektowanie, konfiguracja, testowanie, eksploatacja) są
trudne. Krajem tradycyjnie opornym w stosowaniu standardu IEC 61850 są USA,
gdzie na początku lat 90. zaczęto prace nad koncepcją IEC 61850.
* Problemy z implementacją standardu są łatwe do rozwiązania, gdy urządzenia są
jednego producenta.
* Problemy ze standardem są sukcesywnie rozwiązywane. Powstanie nowy profil
standardu dla operatorów sieci przesyłowych w Europie.
* Ważnym zagadnieniem, wymagającym omówienia w odrębnym artykule jest odpowiedź
na pytanie - czy stacja, w której zastosowano IEC 61850 zapewnia
niezawodność, selektywność działania i dyspozycyjność obwodów wtórnych na
wymaganym poziomie? Czy standard opracowano mając na uwadze wymagania obwodów
wtórnych stacji sieci przesyłowej czy też w oderwaniu od tych wymagań.
LITERATURA
[1] ABB (2010) Review Special report IEC61850.
[2] Brand K.P., Brunner C., de Mesmaeker I. (2011). How to complete a station
automation system with an IEC 61850 process bus. Electra, 255.
[3] Brunner C. (2013). The semantic data model! PAC world June.
[4] CIGRE Working Group B5.I2 (2011). Engineering Guidelines for IEC6 1850 Based
Digital SAS CIGRE Technical Brochure, 466.
[5] Englert H. et al. (2014). Increasing interoperability by profiling
requirements and experience from end user and vendor perspective. CIGRE, B5-207.
[6] ENTSO-E rclcascs its interoperability Scheme and Punch List on the 1EC61850
standard, Brussels, 2012-10-18. Pobrane ze strony internetowej ENTSO-E
[7] ENTSO-E statement on the IEC 61850 standard, Brussels, 2012-04-13, strona
internetowa ENTSO-E.
[8] Gruchała D. (2013). Implementacja rozwiązań z zastosowaniem protokołu IEC
61850 na stacjach krajowego systemu elektroenergetycznego. Wiadomości
Elektrotechniczne, 9.
[9] Guise L. et al. (2014). IEC 61850 interoperability at information level - A
challenge for all market players. CIGRE. B5-206.
[10] Huon G. (2014). Special report for SC B5 PS2. CIGRE.
[11] Huon G. et al. (2014). IEC 6I850 based substation automation systems -
Users cxpcctations and stakcholdcrs intcractions. CIGRE, B5-202.
[12] Loken R., Kristiansen, M.W., Losnedal, S. (2014). Expectations and
specifications of IEC 61850 based - digital substation automation system used by
Statnett. CIGRE, B5-211.
[13] Myrda P., Sternfeld S., Chason, G. (2014). Utility perspectives and
challenges on implementing IEC 61850. CIGRE. B5-209.
[14] Olani, T. et al. (2014). Requirements for IEC 61850 in terms of logical
node design and engineering tool compatibility. CIGRE, B5-210.
[15] Sciacca, S., Liposchak, R.: IEC substation automation standard 61850. What
is missing? The Electricity Today white paper collection.
Tagi
AUTOMATYKA ZABEZPIECZENIOWA
STACJE ENERGETYCZNE
STACJE ELEKTROENERGETYCZNE
OBWODY WTÓRNE
STANDARD IEC 61850
Średnia ocena:
REKLAMA
Newsletter
Otrzymuj wiadomości z rynku elektrotechniki i informacje o nowościach
produktowych bezpośrednio na swój adres e-mail.
Zapisz się
Administratorem danych osobowych jest Media Pakiet Sp. z o.o. z siedzibą w
Białymstoku, adres: 15-617 Białystok ul. Nowosielska 50, @:
biuro@elektroonline.pl. W Polityce Prywatności Administrator informuje o celu,
okresie i podstawach prawnych przetwarzania danych osobowych, a także o prawach
jakie przysługują osobom, których przetwarzane dane osobowe dotyczą, podmiotom
którym Administrator może powierzyć do przetwarzania dane osobowe, oraz o
zasadach zautomatyzowanego przetwarzania danych osobowych.
Komentarze (0)
Wysyłanie danych ...
Dodaj komentarz: Twój pseudonim: Zaloguj Twój komentarz:
dodaj komentarz
Wiadomości Elektrotechniczne
ul. Ratuszowa 11/739, Warszawa
tel. (0 22) 619 43 60
www.sigma-not.pl/czasopisma-74-elektronika-energetyka-elektrotechnika-wiadomosci-elektrotechniczne.html
$nbsp;
Inne artykuły tej firmy
Efektywność i celowość wdrożenia w kraju elektrycznych napędów ...
Nowe podejście do lokalizacji uszkodzeń w sieciach rozdzielczych SN
Certyfikacja wyrobów - typy programów i przykłady ich wykorzystania
Oświetlenie mieszkań - współczesne trendy i nowatorskie tendencje
Napędy elektryczne Danfoss, czyli synergia oferty VLT i VACON
Podobne artykuły
Niezawodny zestaw: Połączenie zasilacza z elektronicznym wyłącznikiem ...
Badania typu urządzeń elektroenergetycznej automatyki zabezpieczeniowej
Forum
Czyszczenie maszyn Cześć. Piszę z taką sprawą. A mianowicie szukam jakiejś
maszyny albo najlepiej firmy, która zajmuje się profesjonalnie czyszczeniem
powierzchni, maszyn czy elementów ...
Czyszczenie maszyn Cześć. Piszę z taką sprawą. A mianowicie szukam jakiejś
maszyny albo najlepiej firmy, która zajmuje się profesjonalnie czyszczeniem
powierzchni, maszyn czy elementów ...
Czym wygładzić tynk Mam pytanie. Na ścianach mam tynk cementowo-wapienny i chcę
go wygładzić. Jaki papier ścierny powinienem użyć?
Systemy fotowoltaiczne W naszych warunkach nasłonecznienia postawiłbym na
wiatr...
Jak zainwestować niewielki kapitał Zależy o jak małym kapitale mowa. Generalnie
nie ma zbyt wielu opcji inwestycyjnych. Gdybym miał wskazać coś konkretnego, to
zapewne byłyby to doraźne odkładanie na koncie oszczędnościowym, ...
Szukam wykonawcy hal stalowych Szukam wykonawcy hali stalowej ( albo może ktoś
stawiał taki obiekt i poleci jakąs firmę ) Inwestycja woj lubuskie
Zabezpieczenie budowy Jeśli chodzi o alarm to możesz tymczasowo zalożyć coś
tańszego. Ważniejsza za to moim zdaniem jest ochrona zewnętrzna, czyli kamery z
powiadomieniem o wykryciu ruchu na telefon. Chodzi o to ...
Dzielić okno czy nie? Witam, Jesteśmy na etapie zamawiania okien i stoimy przed
dylematem czy dzielić okno czy nie, wymiar 120x150 (szer/wys).
Badania radiograficzne Pozwolę sobie dać namiary do firmy, która wykonuje takie
badania radiograficzne - są to badania nieniszczące. Jest to firma Navitest.
Firma znajduje się w Gdańsku.Najpopularniejsze ...
zobacz wszystkie wpisy
REKLAMA
ABB ASTOR AUTOMATYKA PRZEMYSŁOWA EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA ELEKTROENERGETYKA
ELEKTRONIKA ENERGETYKA ENERGETYKA JĄDROWA INSTALACJE ELEKTRYCZNE INTELIGENTNY
DOM LED NORMY ELEKTRYCZNE OŚWIETLENIE OŚWIETLENIE LED OZE POMIARY TME
Złoto
Mapa serwisu
O nas
Prywatność
Regulamin
Zgłoś błąd
Reklama
Kontakt
Nasze serwisy:
zamknij